Órkenıetti elderde qalyptasqan saıası partııalar, olardy qoldaıtyn táýelsiz óz bıznesmenderi, elektoraty bar. Demokratııalyq partııada bolsań onyń óz saıasattanýshysy, eshkimge baǵynyshty emes ekonomıst mamandary, saıasatkerleri jeterlik. Árbir partııa qalyptasqan tutas bir ınstıtýt. Sol partııanyń qundylyqtaryna berik halyq óz daýsyn beredi. Ómir boıy sol pozıııany qoldaıtyndar da nemese myqty baǵdarlama usynǵan partııany qoldap daýys berý de úırenshikti nárse. Bul Respýblıkalyq partııaǵa da, Demokratııalyq partııaǵa da qatysty dúnıe.
Túrkııada bıliktiń "Aq partııasy" men oppozıııalyq "SNR" men "MNR" sekildi ultshyldar partııasy qalyptasqan. "SNR" partııasynyń Atatúrk quryp ketken 80-90 jyldyq tarıhy, qalyptasqan fýndamenti, prınıpteri bar. Halyq sol jolda pozıııa ustanady. Keıde "Aq partııa" durys aıtsa ony da qoldaıdy. 2010 jyly "SNR"-ge daýsyn bergen el azamattary, 2020 jyly Atatúriktiń partııasy álsiz baǵdarlama usynsa "Aq partııany" qoldap daýys beredi. Tipti bir-birine ólerdeı jaý bolǵan "Aq partııa" men "MNR" qazir saıası koalıııa da quryp jatyr. Bul da qalypty proess. Belgili bir saıası kezeńde sol kezdegi qalyptasqan jaǵdaıǵa oraı ortaq múdde úshin birigedi. Keıin joldary ekige aırylyp, biri ekinshisin yǵystyryp, tek basyna bılikke kelýi de múmkin.
Bizde partııalyq júıe 30 jylda qalyptaspady. Saıası mádenıet kóterilmedi. Óz aldyna táýelsiz partııalar shyqpady. Bıznesmender ashyq ambıııasyn bildirip, partııa qurar deńgeıde emes. Qazaqstandyq saıası qundylyqtar qalyptasqan joq. Biraq qalyptasý jolynda kele jatyrmyz. Eshkim eshkimniń aldyna shyǵyp kelgen de joq. Kimniń joly týra ekenin de tolyq bilmeımiz. Bizdiń qoǵamda saıası oı, pikir alýandylyǵy órkenıetti deńgeıge deıin pisip jetilmedi. Tek qana bılik tarapy jáne oǵan qarsy tarap degen eki pozıııa bar.
Osydan bir jyl buryn qoǵamdyq qarsylyq óte kúshti boldy. Saılaý sonyń dál kórsetkishi. Biraq ómir ornynda turmaıdy. Sońǵy bir jylda oppozıııa eldegi proesti óz múddesine bura almady. Aýyzbirshilik bolmady. Myqty alternatıva da usyna almady. Qazir elde bytyrańqy qoǵamdyq kózqaras bar. Dál osy tusta senim kredıti taýsylǵan bılik tarapy da bar.
Sharttar men saıası proester ózgergen mundaı jaǵdaıda ne istemek kerek? Qazaqstandyq qundylyqtar men saıası mádenıet qalyptasý proesindegi qazirgi pozıııany eki tarapqa bólip qarastyrýǵa bolady:
Birinshisi, halyq tarapy. Qoǵam saıası reformany talap ete otyryp, pikir alýandylyǵyn prınıpke ala kele, bılik saıasatynyń durysyn durys, burysyn burys dep, órkenıetti oppozıııalyq saıası partııalardyń qurylýyna jol ashý, saıası reformany tabandy talap etý baǵytynan taımaýy qajet. Saıası partııalardyń ózara saıası deńgeıi joǵary básekesi bıigine jetýge umtylý qajet. Sol kezde qoǵamda saıası oı, pikir, jańa qundylyqtar pisip jetiledi. Halyq ózine keregin izdep tabady. 18 mln halyqtyń saıası mádenıeti men prınıpteri, qundylyqtary qalyptasady. Bizdiń sońǵy bir jyldaǵy deńgeıimizge ókinishke oraı shala pisken, shashyrańqy da bytyrańqy kúı degen baǵa berýge bolady. Qoǵamdyq qarsylyqtyń logıkalyq túıini jasalmaı, feısbýkte par shyǵarýmen ótti. Áli kúnge deıin 30 jylda ekiniń birine belgili bolǵan kemshilikterdi tizip jaza beretin sanadan asa almadyq. Bári biletin dúnıeni sózin ózgertip ártúrli formatta aıta beretin jolmen saıası qundylyqtar qalyptaspaıdy. Halyq odan da jalyǵady. Oǵan jetkizbeı saýatty saıası konkýrenııany, saıası reformany saýatty talap eter jolǵa baǵyt alýymyz qajet.
Ekinshisi, bizge ulttyq býrjýazııanyń, saıası elıtanyń saýatty partııa qurý úshin alǵashqy qadamdardy jasaýy aýadaı qajet. Partııa qurý úshin eń mańyzdy 3 nárse kerek. Olar:
1. Qarjy.
2. Partııanyń ár saladan saýatty kadrlary.
3. Tájirıbe.
Osy úsheýi boıynan tabylǵan azamattardy halyq qoldaýy kerek. Olardyń básekesi Qazaqstandyq saıası ómirge jańa qundylyqtardy ákeledi. Ómirsheńderi qalady. Tek bul feısbýktegi aıqaı shý deńgeıinde ótpeýi tıis. Saýatty, qarjysy bar, tájirıbeli býrjýazııadan shyǵýy kerek. Qazaqstannyń realı jaǵdaıyn moıyndaýǵa tıispiz.
Aldaǵy ýaqytta osy eki baǵytta bılikten saıası reformalardy tabandy talap etý qoǵamdyq qundylyǵymyz ben prınıpterimiz bolýy tıis. Prezıdent saıası reformalardy ýáde etkenin eskersek ony qoldaı otyryp ýádeniń oryndalýyn da halyqtyń belsendiligimen tikeleı talap etýge tıispiz. Osy baǵyt bizge saıası qundylyqtar men damýdyń jańa joldardyn ashatyn bolady.
Qazirgi Qazaqstan bir jyl burynǵy saılaýda tutas birikken Qazaqstan emes. Yrdý-dyrdý qoǵam. Joǵaryda atalǵan eki joldan basqa alternatıva kórip turǵan joqpyn.
Baýyrjan Serikbaev,
saıasattanýshy
