Qazaqstan qauıptı derttıŋ aldyn aluǧa älem elderınıŋ eŋ alǧaşqylarynyŋ bırı bolyp kırısken. QR Tūŋǧyş prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev "Bırlese bılgen el bärın jeŋedı" maqalasynda osylai dep mälım ettı. Būl turaly elbasy.kz resmi saitynda jariialandy.
Täuelsızdık jyldary el ömırınıŋ eŋ qiyn da kürdelı kezeŋderınde men kez kelgen mäselenı qadırmendı otandastarymmen bırge bükpesız, aşyq talqyǧa salyp, tuǧan halqymmen ünemı oi bölısıp kelemın. Bügıngıdei bükıl älem alaŋ küi keşıp, ūlt saulyǧy synǧa tüsken qazırgı sätte de barşany sabyrǧa, baisaldylyqqa şaqyryp, taǧy da jūrtyma aq tıleulı sözımdı arnaǧaly otyrmyn.
Tūtqiyldan kelgen jaman ındet – koronavirus dertı barşa adamzatqa qauıp-qater töndırude. Qazırdıŋ özınde dünie jüzı boiynşa 1,4 millionnan astam jan osy syrqatqa şaldyǧyp, ondaǧan myŋ adamnyŋ ömırı qiyldy. Sondyqtan älem memleketterı qaterlı dertke bırlese daua ızdep, bügıngı zamannyŋ bar küş-quatyn, aqyl-oiy men ǧylym-bılımınıŋ jetıstıgın ortaq maqsat jolyna bırlese jūmyldyryp, yntymaqtasa äreket etude.
Qazaqstan qauıptı derttıŋ aldyn aluǧa älem elderınıŋ eŋ alǧaşqylarynyŋ bırı bolyp kırıstı. Tiıstı saqtandyru şaralary jasaldy. Memlekettık organdar arnauly daiyndyqtan ötkızıldı. Özge elderde virus qalai paida bolyp, pandemiia qalai örbıp, örşıgenı baqylandy. Sonyŋ nätijesınde ındettıŋ etek alyp ketuıne mümkındıgınşe jol berılmei, ahual kün saiyn tūraqty nazarda ūstalyp otyr. Jaǧdaidy oŋaltu üşın köp jūmys ısteldı, älı de talai şarua atqarylatyn bolady. İgı maqsattaǧy ıs-şaralardyŋ bärıne jer-jerlerde bükıl halyq bolyp qoldau körsetkenımız jön.
Täuelsızdıktıŋ eŋ alǧaşqy künderınen bastap men ūly Abai atamyzdyŋ «Kımge dostyǧyŋ bolsa, dostyq dostyq şaqyrady» degen dana qaǧidasyn basşylyqqa alyp, älemnıŋ barlyq memleketımen aradaǧy kelısım men dostyqqa, özara senım men yqpaldastyqqa negızdelgen saiasat ūstandym. Egemendıktıŋ bastapqy jyldarynda ırgeles elderdıŋ bärımen tatu qarym-qatynas ornatyp, şekara mäselesın tübegeilı şeşkennen keiın türlı deŋgeidegı yntymaqtastyq ūiymdaryn qūruǧa bastamaşy bolǧanymnyŋ basty sebebı de sol edı.
Euraziia ekonomikalyq odaǧyn, Şanhai yntymaqtastyq ūiymyn, Aziiadaǧy özara yqpaldastyq jäne senım şaralary jönındegı keŋestı qūryp, Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ tarihi sammitın, Astana ekonomikalyq forumy men bükılälemdık EHRO körmesın ötkızu şaralarynyŋ bärı – Qazaqstan men dünie jüzı memleketterı arasyndaǧy özara dostyq pen senımge negızdelgen bailanysty, ekonomikalyq yntymaqtastyqty nyǧaitu üşın jasaldy. Ömırdıŋ özı, däl bügıngı qalyptasqan jaǧdai bız ūstanǧan bırıgu men bırlesuge negızdelgen saiasattyŋ bırden-bır dūrys jol ekendıgıne közımızdı jetkızıp otyr.
Jahan jūrtşylyǧyn äbıgerge salǧan pandemiia jaŋa bükıl älemde ekonomikalyq daǧdarys tuǧyzdy. Alyp käsıporyndardyŋ jūmysy toqtady, kölık ataulynyŋ qozǧalysy şekteldı. Mūnaidyŋ baǧasy qūldyrady. El men el arasyndaǧy şekaralar jabylyp, alys-berıs tiyldy. Mūnyŋ bärı būryn-soŋdy bolmaǧan asa auqymdy resessiiaǧa äkelıp soqtyryp, jūmyssyzdyqty köbeitıp otyr.
Bızdıŋ Otanymyz Qazaqstan – qazba bailyqtarǧa, onyŋ ışınde mūnaiǧa bai el. Men "Bızde mūnai men gaz bar eken dep, ünemı soǧan täueldı bolǧan dūrys emes" dep talai märte aitqanmyn. Sondyqtan egemendık jyldary bız el ekonomikasyn ärtaraptandyrumen boldyq. Osy maqsatty jüzege asyru üşın "Qazaqstan – 2050" strategiiasyn jasap, "Üdemelı industriialyq-innovasiialyq damu" baǧdarlamasy aiasynda 1000-nan astam jaŋa käsıporyn aştyq. Sonyŋ arqasynda älemdık bäsekege qabılettı önımder şyǧarylyp, elımızge jaŋa tehnologiialar keldı. Būl elımızdıŋ üşınşı tehnologiialyq jaŋǧyruyna jol aşty.
El aumaǧynda būryn-soŋdy bolmaǧan temırjol, avtokölık joldary salyndy.
Jüielı jürgızılgen reformalar nätijesınde auyl şaruaşylyǧy da aitarlyqtai damyp, Qazaqstan özın et, süt jäne taǧy basqa da azyq-tülık önımderımen emın-erkın qamtamasyz etıp qana qoimai, älemdegı astyq eksporttauşy alǧaşqy alty memlekettıŋ qataryna qosyldy.
Bolaşaq üşın, alda kütıp tūrǧan osyndai almaǧaiyp zamandar synaǧyn erkın eŋseru üşın köp qarjy-qarajat salyp, zor jauapkerşılıkpen atqarylǧan būl reformalardyŋ dūrys bolǧanyn ömırdıŋ özı däleldedı.
Bızdıŋ Ata zaŋymyzdyŋ bırınşı babynda: "Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋ qymbat qazynasy – adam jäne onyŋ ömırı", – dep naqty jazylǧan. Sondyqtan elımızde densaulyq saqtau salasyn damytuǧa airyqşa köŋıl bölındı. "Salamatty Qazaqstan" baǧdarlamasyn qabyldap, barlyq öŋırde būryn bolmaǧan jüzdegen zamanaui auruhanalar men emhanalar saldyq. Elordada älemdık deŋgeidegı eŋ ozyq tehnikalarmen jaraqtalǧan asa ırı ǧylymi-medisinalyq ortalyqtar aşyp, onyŋ mamandaryn älemnıŋ eŋ damyǧan elderınde täjıribeden ötkızdık jäne "Bolaşaq" baǧdarlamasy aiasynda oqyttyq. Osylai aldyn ala qamdanudyŋ nätijesınde ūlt densaulyǧyna qater töndırgen bügıngıdei qiynşylyq zamanda jūqpaly derttıŋ däl diagnostikasyn jasau, onyŋ aldyn alu, nauqasty emdeu siiaqty tiıstı şaralardy bızdıŋ därıgerlerımız joǧary käsıbi deŋgeide atqaruda.
Ärine, qalyptasyp otyrǧan jaǧdai oŋai emes. Būl – bükıl älem memleketterıne tüsken zor auyrtpaşylyq. Bız ony osyndai syn saǧatta septıgın tigızetın halqymyzdyŋ tözımdılıgı, erık-jıgerı jäne özıne degen zor senımı arqasynda mındettı türde jeŋıp şyǧamyz. Ol üşın bızge qajettı närse – qarjy-qarajat, materialdyq resurs, tehnika, azyq-tülık – bärı bar. Alaŋdaityn, abyrjityn eş negız joq.
Ädette jūrt köŋılı alaŋ osyndai kezdı el ışıne ürei taratyp, baibalam saluşylar öz müddesıne paidalanuǧa tyrysady. Men halyqty ärtürlı sondai azǧyryndy, arzan äŋgımelerge eruden saq boluǧa şaqyramyn. Şynymen köptıŋ qamyn közdeitın adam aiǧaişyl küşımen emes, igılıktı ısımen qyzmet etkenı dūrys. Ǧaibat pen baibalam ornyna ǧylym-bılımmen şūǧyldanǧan abzal.
Bügıngı küres daŋqty qolbasşy Bauyrjan Momyşūlynyŋ: "Tärtıpsız – el bolmaidy, tärtıpke bas igen el qūl bolmaidy" degen qanatty sözın eske salady jäne sony bekem ūstanudy talap etedı. Özderıŋız bılesızder, būl pandemiiany körşımız Qytai elı ūiymşyldyǧy men temırdei berık tärtıbınıŋ arqasynda auyzdyqtai aldy.
Qazırgı Qazaqstandy Keŋes Odaǧy ydyraǧan ötken ǧasyrdyŋ 90-jyldaryndaǧy Qazaqstanmen salystyruǧa bolmaidy. Bızde osyndai qiyndyq tuǧanda eşkımge alaqan jaimau üşın, ūrpaq qamy, el bolaşaǧy üşın jinaqtalǧan Ūlttyq qor men altyn-valiuta qorynda 90 milliard AQŞ dollary bar. Retımen, ünemdı paidalanar bolsaq, ol bügın basymyzǧa tüsken taǧdyr men tarih synynan eŋsemızdı tık ūstap ötuımızge mol mümkındık beredı.
El Prezidentı Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev halyqqa arnaǧan taiaudaǧy ündeuınde barlyq äleumettık toptarǧa, käsıpkerlerge, auyl şaruaşylyǧy salasyna körsetıletın aluan türlı kömek turaly jan-jaqty maǧlūmat berdı. Eger Qazaqstannyŋ ūlttyq ekonomikadaǧy qol jetkızgen tabystary men joǧaryda atalǧan qor qūrylmasa, mūnyŋ bırı de bolmas edı. Kezınde sonyŋ bärın taratyp bereiık degender de bolǧan, bıraq ömır bız qabyldaǧan şeşımnıŋ dūrys bolǧanyn körsettı.
Endı Ükımet pen jergılıktı atqaru organdary sony ünemdı türde, ret-retımen oryndauǧa kırısuı kerek. Är ministr, ärbır oblys, qala jäne audan basşylary jüiemen, tärtıppen, üilesımmen, naqty josparmen, nyq senımmen äreket etıp, uaqytşa qiyndyqtan şyǧuǧa barlyq küş-quatty jūmyldyruy qajet. «Nur Otan» partiiasynyŋ müşelerı de osy bır sauapty ıstıŋ aldyŋǧy qatarynan tabyluǧa tiıs.
Elımızdıŋ eŋ ülken bailyǧy – adam men onyŋ ömırı bolǧandyqtan, ärbır adam özınıŋ, otbasynyŋ, ata-anasy men bala-şaǧasynyŋ ömırıne, densaulyǧyna zor janaşyrlyqpen, erekşe jauapkerşılıkpen qarauy kerek. Öitkenı, ūlt densaulyǧy – memleket qauıpsızdıgınıŋ qūramdas bölıgı.
Däl osy tūsta bärımızge halqymyzdyŋ ärdaiym
ülkenge – qūrmet körsetıp, kışıge – qamqor bolatyn abzal qasietterı septıgın tigızedı dep senemın.
Adamnyŋ özıne degen senımı – ülken küş. Būl boiymyzǧa – qajyr, denemızge – quat, jüregımızge senım ūialatady. Bız qazır kömekke asa mūqtaj qariialardy, ardagerlerımızdı, köpbalaly analardy, äl-auqaty tömenderdı, jūmysqa jaramsyz jandardy erekşe qamqorlyqqa aluymyz kerek. Halqymyzdyŋ boiyndaǧy ūrpaqtan ūrpaqqa üzılmei jetken eŋ ızgı qasietter bızdı osyǧan ündeidı.
Däl qazır bükıl adamzat jolairyqta tūr. Älemdık geosaiasatty, ekonomikany, ekologiiany, qoǧam ömırınıŋ san aluan salasyn qamtyp, tızbektele kelgen, būryn-sondy bolmaǧan problemalar älem memleketterınıŋ qarym-qatynasyn da özgerte bastady. Ündı halqynyŋ ūly gumanist qairatkerı Mahatma Gandi: "Älemdı özgertu üşın äuelı özımız özgeruımız kerek", – degen eken. Keşe ǧana bır-bırın aiaqtan şalyp, jaǧadan alyp, «sanksiialyq soǧystarǧa» jol aşqan memleketter endı özara kömek qolyn sozysuda. Būl – jahandyq deŋgeidegı ülken özgerısterdıŋ bastauy.
Älem tarihynda ondaǧan jyldarǧa, tıptı jüz jyldan da astam uaqytqa sozylǧan talai soǧystar, şielenıstı jaǧdailar men kikıljıŋder oryn alǧan. Milliondaǧan adamdardy baudai tüsırgen ındetter de az bolmaǧan. Adamzat sonyŋ bärın jeŋgen. Jan alqymnan alyp tūrǧan būl şyrǧalaŋnan da şyǧamyz. Älemnıŋ eŋ alpauyt memleketterı osy qiyndyqtan sabaq aluy kerek.
Kezınde Äiteke bi babamyz: "El mūraty – köreşek, er mūraty – keleşek. Osylardy oilaǧan – qoimas tübı süiınbei", – degen eken. Qandai keremet aitylǧan söz! Däl qazır bızge bükıl adamzat örkenietın sürındıretın emes, barşa älem halqyn süiındıretın jaŋaşyl saiasat kerek.
Kez kelgen qiyndyq adamdy tyǧyryqtan şyǧuǧa, özgeşe oilauǧa, qalyptasqan jūmys täsılderın jetıldıruge bastaidy. Al būl ǧylym men tehnologiiany damytuǧa, sergek ömır saltyn qalyptastyruǧa alyp keledı. Bügınde eŋbektı ūiymdastyrudyŋ kreativtı ädısterı, tıptı jaŋa käsıp türlerı şyǧa bastady. Qazır adamdar bırtındep qaǧazbastylyqtan arylyp, qaşyqtan jūmys ısteu rejimıne köştı. Osynyŋ bärı bır kezde aldyn ala josparlanyp, keŋınen oilastyrylǧan şaralardyŋ arqasynda ǧana mümkın bolyp otyr.
Ruhy myqty, özıne senımdı adamdy qiyndyqtar şynyqtyrady. Sondyqtan bız boiküiezdıkten, saryuaiymnan, enjarlyqtan arylyp, tyǧyryqtan şyǧudyŋ jolyn ızdegen bükıl älem halqymen bırge şiryǧa, şyŋdala tüsuımız kerek.
"Bırlık joq jerde – tırlık joq", – degen eken äigılı danyşpan Töle bi. Bereke-bırlıktıŋ almaityn qamaly, baǧyndyrmaityn biıgı bolmaidy. Bız üşın ata-babalarymyz ǧasyrlar boiy aŋsap kütken, 30 jylǧa juyq uaqyt būryn qolymyz jetken azattyqty mäŋgı baiandy etuden asqan mūrat joq. Qazaqstan – halqymyz tatu-tättı jäne kelısımde ömır sürıp jatqan ortaq şaŋyraǧymyz. Aluandyǧymyz – bäsekelı jäne jahandyq älemdegı bızdıŋ baǧa jetpes bailyǧymyz ben artyqşylyǧymyz. Täuelsızdık jyldary qol jetkızgen barlyq tabysymyzdyŋ qainary – eŋ aldymen halqymyzdyŋ bereke-bırlıgı. Alla Taǧala bızdı osy bırlıgımızden de, tırlıgımızden de aiyrmasyn.
Men sözımdı aldymen aǧa ūrpaq pen ziialy qauym ökılderıne arnaimyn: halyqty yntymaqqa şaqyryp, jaqsylyqqa, ızgı amaldar jasauǧa, salamatty ömır saltyn ūstanuǧa ündeŋızder. "Yrys aldy – yntymaq" ekenın ūmytpaŋyzdar. Jastardy eŋbekke, bılım aluǧa, qatarynyŋ aldy boluǧa tärbieleŋızder. Ūrpaq aldyndaǧy jauapkerşılık bızdı osyǧan mındetteidı.
Jaŋa öskın – jas ūrpaqqa aitarym: täuelsızdık jyldary düniege kelgen sender keler jyly orda būzar otyzǧa tolasyŋdar. Elımızdegı eŋ quatty küş – özderıŋsıŋder. Aǧa ūrpaq sender üşın qoldan kelgennıŋ bärın jasady, endı senderdıŋ de küş-qairat jūmsaityn kezderıŋ keldı. Jamandyqtan, jat ädetten saqtanyp, igı ıster jasauǧa ūmtylyŋdar. Ülkenge – ızettı, kışıge – qamqor, bır-bırıŋe dos bolyŋdar. "Bırıŋdı qazaq bırıŋ dos, körmeseŋ – ıstıŋ bärı bos" degen Abai atalaryŋnyŋ ösietın eşqaşan esten şyǧarmaŋdar.
Käsıpkerlerge de arnaiy aitarym bar: sızder täuelsızdıktıŋ arqasynda öz ısterıŋızdı qalyptastyryp, aiaqtaryŋyzǧa nyq tūrdyŋyzdar, mol däuletke keneldıŋızder. Endı "Men elıme ne beremın?" deitın kezderıŋız de keldı.
Osy oraida, menıŋ ötınışım boiynşa öz otandastaryna qol ūşyn berıp, qarjylai, zattai kömektesıp jatqan käsıpker azamattar barşylyq. Osy bır jarasymdy ürdıs, igı ıs odan ärı jalǧasyn tabady dep senemın.
Ūrpaq pen dästür sabaqtastyǧy bolǧan jerde ǧana igılık pen ızgılık qatar örken jaiady. Osy qasiettı qaǧida ärbır qazaqstandyqtyŋ jadynan, jüregınen oryn aluy kerek.
Maǧan nebır qiyn-qystau künderde eşqaşan namysyn bermegen, qaşanda bırlıgı bekem, peiılı keŋ, qūşaǧy aşyq, bauyrmal halyqqa basşylyq etu baqyty būiyrdy. Sondyqtan qazırgıdei alabūrtpa köŋıl jaǧdaiynda dana da darhan halqyma – barşaŋyzǧa zor rizaşylyqqa toly osy sözderımdı joldadym.
Bız täuelsızdık jyldary san aluan qiyndyq pen daǧdarysty bastan ötkerdık. Sonyŋ bärınde men anyq jaǧdaidy, tüitkıldı problemalardy aşyq türde aldaryŋyzǧa jaiyp salyp otyrdym. Sızder maǧan ünemı senım arttyŋyzdar, men tuǧan halqymnyŋ sol senımınen ūdaiy küş-quat aldym. Sol üşın Sızderge taǧy myŋ da bır alǧysymdy bıldıremın.
Ūlt densaulyǧy men memleket qauıpsızdıgı – bır-bırımen etene, egız ūǧymdar. Memleket būl qiyndyqtan şyǧu üşın qoldan kelgennıŋ bärın jasaidy jäne tiıstı şaranyŋ barlyǧyn atqarady. Bırde-bır adam, elımızdıŋ eşbır azamaty qamqorlyqsyz qalmaidy.
Bız – bırtūtas el, bırlıgı berık jūrtpyz. Men ärqaşan halqymmen bırge bolǧanmyn, būl joly da sızdermen bırgemın.
Bız bırgemız. Qiyndyqqa qaiyspai, belımızdı bekem buyp, bereke-bırlıgımızden airylmaiyq. Sonda ǧana bız qasterlı täuelsızdıgımızdı saqtap, Qazaqstandy "Mäŋgılık el" boluǧa laiyqty ete alamyz.
Nūrsūltan Nazarbaev, Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş prezidentı – Elbasy
