Koronavırýs bárine belgisiz jáne qaýipti jaý bolyp qala bermek. Qazirgi daǵdarys jaǵdaıynda, eger kimde-kim «myqty» jáne «álsiz» degen statýs úshin talassa, úlken jetistikke jetýi ekitalaı. Osy qıyn-qystaý ýaqytta adamzat óz ómiri úshin qatal da qymbat baǵany tóleýde, ol úshin bolashaqta "bireýler" tarıhı jaýapkershilikke tartylady.
1 sáýirde OPEK + munaı óndirýdi azaıtý týraly kelisimdi toqtatty. Jaı ǵana toqtamaı álemdik naryqtaǵy munaı baǵasy úshin barlyq jaǵymsyz rekordtardy joıǵan jaǵdaıda toqtady. Proesti baqylaýdy joǵaltty. Onyń naqty dálelderi joq, tek aýyzeki áńgimeler ǵana aıtylýda, olardyń árqaısysyn ashyp, taldaýǵa týra keledi, onyń ózi qazir ashyqtyqtyń joqtyǵynan qıyn bolýda.
Reseı Energetıka Mınıstrliginiń basshysy Aleksandr Novak munaı soǵysynyń kezinde eshkim munaıǵa suranystyń buryn-sońdy bolmaǵan tómendeýine ákeletin pandemııa kútpegenin aıtty. Novaktyń aıtýynsha, «OPEK + alıansyndaǵy óndiristiń kútiletin tómendeýinen on ese kóp» jáne «baǵanyń tómendeýine áser etken negizgi faktor búkil álemde koronavırýstyń taralýy jáne úkimetterdiń ekonomıkalyq belsendilikti shekteý boıynsha buryn-sońdy bolmaǵan sharalarymen baılanysty».
Budan shyǵatyn qorytyndy: pandemııamen kúres birinshi kezektegi másele jáne adamzattyń osy shaıqastaǵy jeńisi ǵana munaı naryǵyndaǵy jáne búkil álemdik ekonomıkadaǵy jaǵdaıdy ózgerte alady. Iaǵnı, «munaı soǵysy» dep at qoıyp, aıdar taqqan memlekettik múddeler, sondaı-aq olarmen birge júretin syrtqy faktorlar men jaǵdaılar basqa mindettermen almastyryla bastady. Negizgi qaterdi joıý úshin ózara árekettesýdiń tıimdi quraldary men tetikterin izdeý qajet edi. Mundaı sharalarǵa eshkim daıyn bolmady.
AQSh prezıdenti Donald Tramp «dál osy sátte» «munaı soǵysyna» aralasatynyn jáne Reseı men Saýd Arabııasyna jaǵdaıdy ózgertý úshin qysym jasaı alatynyn málimdegende, Vashıngton tek aralasyp qana qoımaı, oqıǵalardyń barysyn baqylap otyratyn sııaqty boldy. Osyǵan baılanysty amerıkandyq The Wall Street Journal basylymy Tramp Er-Rııadty Reseıge qarsy «ekinshi soqqy» daıyndap, «munaı soǵysyna» barýǵa ıtermelegen nusqasyn alǵa tartty.
Birinshisi Nord Stream 2 gaz qubyryna qatysty sankııalar túrinde ótti. Ekinshisi: munaı óndirisi týraly oıyn. Munaı kirisi Reseı memlekettik bıýdjetiniń 40% qamtamasyz etetindigin eskere otyryp, Pýtın rejıminiń turaqtylyǵyna tikeleı qaýip tóndiredi. Sonymen birge, The Wall Street Journal Aq úı taqtatas óndirisin qurban etýge taktıkalyq maqsatta daıyn ekenin aıtady. Berlınniń ǵylym jáne saıasat qorynyń (SWP) sarapshysy Ianıs Klýge «taqtatas óndirisi toqtamaıdy, óndiris qajetti jaǵdaılarmen qamtamasyz etiledi ». Ol sondaı aq Reseımen uzaq merzimdi geosaıası múddeles «Venesýela men Irandy qurban etýge» shaqyrdy.
Mundaı paıymdaýdyń qısyny Saýd Arabııasynyń kartochkasy oınatylyp, Er-Rııadtyń yqtımal soqqyǵa ushyraǵanyn bildiredi. Munaı naryqtaryndaǵy turaqtandyrý týraly Saýdııalyqtar men Máskeýmen telefon arqyly sóılesken Tramp boldy. Al Aq úıde amerıkandyq munaı salasynyń basshylarymen bolǵan kezdesýde ol jaqynda Reseı men Saýd Arabııasynyń basshylarymen sóıleskenin jáne eki el birneshe kún ishinde kelisimshartqa qol jetkizýge bolatyndyǵyn, bul óndiristi azaıtyp, qymbattaýyna yqpal etetinin aıtty. Alaıda, amerıkandyq sarapshylar nazar aýdardǵan jaıt jaqynda munaı baǵasynyń qysqa merzimdi ósýi eki faktormen baılanysty boldy: Tramptyń málimdemesi jáne Qytaı óziniń strategııalyq qorlary úshin shıki munaıdy satyp alýdy tezdetip jiberdi. Bul kezde, sarapshylardyń aıtýynsha, «reessııa amerıkandyq ekonomıkany basyp ozdy» jáne pandemııa júzdegen myń adamnyń ómirin alýy onyń qansha ýaqytqa sozylatynyna baılanysty bolady.
Qazirgi jaǵdaıdyń biregeıligi mynada: Tramptyń AQSh-Reseı-Saýd Arabııasy úshtigin qurý nemese OPEK + -tiń munaı sektoryndaǵy qyzmetin qalpyna keltirý týraly ıdeıasy júzege asyrylsa da, munaı óndirisin azaıtý jáne álemdegi naryqtyq jaǵdaıdy qalypqa keltirý týraly kelisimge qol jetkizýge biraz ýaqyt ketedi. Sondyqtan saıasatkerlerdiń energetıkalyq naryqty turaqtandyrý maqsatynda talqylaýǵa jáne yntymaqtastyqqa daıyn ekendigi týraly málimdemeleri qarapaıym saıası saıasattan bólek shyǵýda. Eshbir memlekette qıyn jaǵdaıdan shyǵýdyń naqty jospary joq. Qarama-qaıshylyq týdyrmaıtyn nárse : kún saıyn jáne aı saıyn quldyraý ulttyq ekonomıkanyń jáne jalpy álemdik ekonomıkanyń kólemin azaıtady jáne soǵan baılanysty , jumyssyzdyqty, depressııany jáne sýııdti kúsheıtedi. Fraıbýrg medıınalyq ýnıversıtetiniń professory Gerd Antestiń aıtýynsha, «búginde bári dárigerler jaıly jazýda. Saıasatkerler men ekonomıster týraly emes». Olardyń aıtýynsha karantın eki aptaǵa sozylmaıdy, jazǵa deıin, jyl sońyna deıin nemese eki-úsh jylǵa deıin bolýy múmkin deıdi.
Koronavırýs belgisiz jáne bárine qaýipti jaý bolyp qala beredi. Onymen soǵys munaı ken oryndarynda júrip jatqan joq. Búgingi kúni Novaktyń osy baǵyttaǵy kez-kelgen kelissózderdiń paıdasyzdyǵyn bildiretini jaıly málimdemesi kezdeısoq emes. Al Saýd Arabııasy kelisimge qatysýshy elderdi munaı óndirisin azaıtýǵa shaqyryp, «munaı naryqtaryndaǵy qajetti tepe-teńdikti qalpyna keltiretin ádil kelisimge jedel qol jetkizýge» shaqyrdy. Ras, Er-Rııad bul sheshimdi «Tramptyń jáne AQSh-taǵy dostarynyń ótinishine qurmetpen qaraý» retinde usynyp otyr. Mundaı jaǵdaıda barlyq elder birigip áreket etýi kerek, óıtkeni qazirgi daǵdarys jaǵdaıynda munaıdyń tómen baǵasy basty másele emes jáne bul salada úlken jetistikterge jetý úshin jalǵyz memleketke ekitalaı. Qazirgi qıyn-qystaý ýaqytta adamzat óz ómiri úshin qatal da qymbat baǵany tóleýde, ol úshin bolashaqta "bireýler" tarıhı jaýapkershilikke tartylady.
Stanıslav Tarasov,"A"
Daıyndaǵan Ońǵar Qabden
