60 mln. tūratyn şapan

 Eŋbegı köbıne-köp jūrt nazarynan tys qalatyn mamandyq ielerı bar. Tarih üşın qūndy jädıgerlerdı bastapqy qalpyna keltırumen, ony konservasiialaumen şūǧyldanady. Körnektı memleket qairatkerı Özbekälı Jänıbekovtıŋ kezınde Almatydaǧy «Qazrestavrasiia» mekemesın qūruǧa mūryndyq bolǧa­nynyŋ özı osy mamandyqtyŋ qan­şalyqty maŋyz­dy ekendıgın aŋǧartsa kerek. Bügınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq muzeiınde eŋbek etetın Tūrsynkül Jailaubaeva osyndai sirek kezdesetın qadırlı ıspen şūǧyldanady.

– Restavrator boludyŋ qiyn­dyǧy da, qyzyǧy da köp. Būl jūmyspen ainalysu üşın köp närsenı bılu kerek, üirenu kerek. Mysaly, jai ǧana jünnıŋ  qandai kiımde nemese būiymda qoldanylatynyn, kestenıŋ tür-tüsın, tıgıstıŋ neşe türın bılu kerek. Tarihtan habaryŋ bolu kerek. Etnografiiany bıl­meseŋ taǧy bolmaidy. Bızde är rudyŋ bas kiımınıŋ, kime­şegınıŋ erekşelıkterı bar. Jasyna qarai, kelınşek pen qariia­lardyŋ kimeşekterı ärtür­lı bolǧan. Sonyŋ bärın bılme­seŋ, zerttemeseŋ, ony qalai jasai­syŋ?! – deidı Tūrsynkül apai.

Onyŋ aituynşa, HH ǧa­syrdan ärıde tūtynylǧan kiım­derdıŋ materialyn qazırgı dünie­lermen salystyruǧa mülde kelmeidı. Restavrasiiaǧa qajettı tabiǧi zattardy tabu qiynnyŋ-qiyny. Mäselen, Tūrsynkül apai Qazybek bi babamyzdyŋ şapanyn qalpyna keltıru üşın qajettı zerlı jıptı ızdep Būqaraǧa deiın barypty. Tūrsynkül apai Qazybek bidıŋ şapanyna deiın de talai mūralarymyzdyŋ qaita tırıluıne atsalysqan. Esık qorǧanynan tabylǧan «Altyn adamnyŋ» rekonstruksiiasyn jasaǧan bır­neşe mamannyŋ bırı. Abylai hannyŋ qamqa şapanynda da, Mūraq hannyŋ bas kiımınde de qolynyŋ taby qalǧan. «Pazyryq qyzynyŋ kiımı», «Altai köse­mınıŋ kiımı» syndy bıraz jū­mystary Qazaqstannyŋ ǧana emes, Fransiianyŋ, Reseidıŋ, Chehiianyŋ körmelerıne qoiylǧan.

Şapandy Qarqaraly öŋırınıŋ Edıge degen auylynan Qazybek bidıŋ ūrpaǧy Altyn degen azamat äkelıptı. Äbden tozyǧy jetken, şamamen 20 paiyzdai jerı ǧana bütın bolypty. Alǧaşqy fotosuretıne qarap, oǧan bız de köz jetkızdık. Al qazır muzei qoryndaǧy būl dünienıŋ baǧasy «60 million teŋge» dep kör­setılgen. Iаǧni, öte qūndy dünie.

– Bızde restavratorlardy tanymaq tügılı, restavrasiia degen ūǧymnyŋ özın tüsınbeitınder bar. Keibıreuler menı «jamauşy» deidı. Jaraidy, jamauşy bolsam bolaiyn dep jūmysymdy ıstei beremın. «Altyn adam» da, Qazybek bidıŋ şapany da – bızdıŋ qūndy jädıgerımız. «Būl bızdıŋ da Vinchimız» dep közımızdıŋ qara­şyǧyndai saqtauymyz kerek, – deidı T.Jailaubaeva.

Arnūr ASQAROV,
«Egemen Qazaqstan»