Ortalyq Aziianyŋ suǧa mūqtaj, tūrǧyn sany köp elınıŋ bırı Özbekstanda auadan auyz su öndıretın jaŋa tehnika synaqtan öttı. Ystyq ta qūrǧaq klimatta täulıgıne bır myŋ litrge deiın su öndıretın qūral energoresurstardy az şyǧyndaidy. Joba basşysy onyŋ şeteldık nūsqalardan tiımı jaqtaryn aitady.
«Nauai» erkın ekonomikalyq aimaǧynda (EEA) ystyq-qūrǧaq klimat jaǧdaiynda auadan auyz su aluǧa arnalǧan älemdegı alǧaşqy qondyrǧynyŋ synaqtary sättı aiaqtaldy.
Özbekstandaǧy kürdelı synaqtardan ötken qondyrǧyny reseilık Aquagenica kompaniiasy jasap şyǧarǧan. Qūrylǧy täulıgıne 1000 litr su öndıruge qabılettı. Onyŋ artyqşylyǧy retınde kün men jeldı paidalanuǧa mümkındık beretın tömen energiia tūtynuyn aituǧa bolady. «Navoi» EEA direktory Habib Abdullaev qūrylǧy turaly Fergana aqparattyq resursyna aityp bergen.
ATA JOLYN JALǦASTYRǦAN NEMERE
2019 jyldyŋ basynda mäskeulık Habib Abdullaev Özbekstanǧa jūmysqa şaqyrylyp, «Navoi» EEA basşysy bolyp taǧaiyndaldy. Kelgennen keiın bırneşe aidyŋ ışınde ol elde su tapşylyǧy siiaqty şeşımı joq bırneşe negızgı mäsele bar ekenın tüsındı.
- Özbekstan prezidentı Şavkat Mirzieev 2019 jyldyŋ mamyr aiynda Navoi oblysyn joǧary tehnologiialar men innovasiialar aimaǧy dep jariialaǧannan keiın, men energiia tiımdılıgı men sudy ünemdeu salasyndaǧy şeteldık ǧylymi äzırlemelerge nazar audara bastadym. Menı äsırese, şöleittenuge qarsy küres aiasyndaǧy su taqyryby qyzyqtyrdy jäne mūnyŋ jeke sebebı de boldy. 1950 jyldardyŋ aiaǧynda Özbekstan Ǧylym akademiiasyn basqarǧan atam Taşkentte şöldı zertteitın Bükılodaqtyq ǧylymi ortalyq qūruǧa tyrysty. Bıraq ol mezgılsız qaitys bolyp, josparyna jete almady, - deidı Abdullaev.
Ärı qarai keleşegı zor jobalardy ızdeu bastalyp, bırneşe nūsqa qarastyryldy. Nätijesınde, Abdullaev reseilık ǧalym Sergei Dorjiev jasaǧan atmosferalyq auadan su aludyŋ «Aua būlaǧy» tehnologiiasyna qyzyǧuşylyq tanytty. Būl uaqytta ol Bükılreseilık mehanikalandyru ǧylymi-zertteu instituty (VİM) Federaldyq ǧylymi auylşaruaşylyq injeneriia ortalyǧynda jaŋartylatyn energiia közderı zerthanasyn basqaratyn.
Abdullaevtyŋ aituynşa, Dorjiev jasaǧan tehnologiia şeteldık analogtarmen salystyrǧanda bırqatar artyqşylyqtarǧa ie boldy. Mysaly, jabdyq salystyrmaly türde az elektr energiiasyn tūtynatyndyqtan, az kölemdegı kün nemese jel qondyrǧylarymen «quattandyruǧa» mümkındık beredı. Sonymen qatar, ony paidalanu oŋai jäne būzyluǧa beiım emes. Eŋ bastysy esepteuler su soru qondyrǧysynyŋ öte qūrǧaq auada jūmys ıstei alatynyn körsettı. Būl su tapşylyǧy bar elderdıŋ köpşılıgı üşın öte maŋyzdy.
Habib Abdullaevtyŋ aituynşa Dorjievpen äreŋ bailanys ornatyp, ony Ortalyq Aziiaǧa şaqyrǧan. Alaida, būl uaqytta COVID-19 pandemiiasy bastalǧan edı.
- 2022 jyly bız Mäskeude kezdesıp, Özbekstan būl tehnologiiany synau üşın eŋ jaqsy jer dep kelıstık, - dedı Abdullaev.
Sol kezde Dorjiev jäne onyŋ mamandar toby investormen bırge Aquagenica jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgın qūrdy.
- İnvestordy pilottyq jobany Parsy şyǧanaǧy, Afrika nemese Ündıstan elderınıŋ bırınde emes, Özbekstanda ornalastyruǧa köndıru üşın taǧy bır jarym jyl qajet boldy, - deidı EEA basşysy.
NAUAİDA JASALǦAN NOU-HAU
Nätijesınde 2024 jyldyŋ köktemınde reseilık kompaniia Özbekstanda jobany ıske qosu turaly şeşım qabyldap, jabdyqtyŋ negızgı elementterı erkın ekonomikalyq aimaqqa jıberıldı. Keibır komponentter jergılıktı jerden satyp alyndy nemese öndırıldı. Nauaida kündız aptap ystyq bolǧandyqtan, mamandar keşke jäne tünde jūmys ısteuge mäjbür boldy. Osylaişa şılde aiynda qūrǧaq auadan su alatyn älemdegı alǧaşqy qondyrǧy ıske qosyldy.
- Nätije bız kütkennen de asyp tüstı, - deidı Abdullaev.
Qondyrǧynyŋ äuelgı önımdılıgı täulıgıne 850 litrdı qūrady. Jalpy boljamdy şamasy – 1000 litr. Al sudyŋ sapasy, Resei men Özbekstandaǧy üş türlı zerthananyŋ zertteulerı körsetkendei, normalarǧa säikes keldı. Keiınnen jabdyqty baptap, parametrlerın zerttegen soŋ eseptelgen kölemge qol jetkızu mümkın bolǧan.
- Köpjyldyq zertteulerdıŋ nätijesınde bız atmosferalyq auada 4 gr/m3 jäne odan joǧary su qūramy bar 10-70 selsii arasyndaǧy temperatura diapazonynda ystyq-qūrǧaq klimattyŋ ekstremaldy jaǧdaiynda jūmys ısteitın qarapaiym maşinany jasai aldyq. Būl rette şeteldık analogtar auadan 8-10 gr/m3 aua ylǧaldyǧynda jäne 25-38 °s-tan joǧary nemese olar aitqandai, 20-40 °s temperatura diapazonynda su alady. Bızdıŋ qondyrǧymyz sapaly auyz suǧa qol jetkızu mäselelerın şeşuge kömektesedı dep ümıttenemız – deidı tuyndysy turaly reseilık Aquagenica kompaniiasynyŋ basşysy Sergei Dorjiev.
Būl ūüraldyŋ paidaly bolatynyna Habib Abdullaev ta senedı. Onyŋ aituynşa, jaŋa tehnologiia şalǧaidaǧy eldı mekenderdıŋ sapaly auyz suǧa qol jetkızu mäselesın bırjolata şeşedı.
- Eŋ aldymen, būl balalarǧa paidaly. Öitkenı su sapasynyŋ tömendıgı olardyŋ densaulyǧyna ziiandy äser etedı. Densaulyq saqtau salasyna tüsetın jükteme azaiady, būl şyǧystardyŋ bır bölıgın basqa äleumettık qajettılıkterge baǧyttauǧa mümkındık beredı. Sonymen qatar, avtonomdy su közderı şöleittenudı toqtatuǧa, jaŋa ken oryndaryn igeruge, geologtardyŋ, vahtalyq jūmysşylardyŋ, äskerilerdıŋ jäne basqa da köptegen mamandardyŋ jūmysyn jeŋıldetedı, - dep atap öttı Abdullaev.
Özbekstanda tırkelgen bıregei tehnologiianyŋ baǧasy turaly naqty aqparat joq. EEA direktorynyŋ aituynşa, qazırgı uaqytta Aquagenica kompaniiasy Navoi oblysynda jabdyqty jappai öndıruge arnalǧan şyǧyndardy esepteude.
- Bır quanarlyǧy – oblysymyzda maşina jasau jäne metall öŋdeu salasyndaǧy bırqatar zamanaui käsıporyndar bar. Būl tapsyrmany aitarlyqtai jeŋıldetedı. Baǧa turaly aqparat qaraşa aiynyŋ ortasynda belgılı boluy mümkın. Qazır oqşaulau deŋgeiı bastapqyda 50 paiyzdan asatyny anyq, - dep tüsındırdı «Navoi» EEA basşysy.
Jylyna kemınde auyz su şyǧaratyn 500 qondyrǧy jasau josparlanyp otyr. «Nauai» EEA aumaǧynda 2025 jyly jappai öndırıs bastalady dep kütılude. Abdullaev önımnıŋ basym bölıgı eksportqa jıberıletının aitty. Afrika men Aziianyŋ 30 elı bıregei qondyrǧylardy satyp aluǧa qyzyǧuşylyq tanytqan.
- Alaida, men bırınşı kezekte Özbekstandaǧy auyz su mäselesın tüpkılıktı şeşuge basymdyq berıledı dep sanaimyn, - dep tüiındedı Abdullaev.
