Adam qaı jasta úılengeni durys? Erterek pe? Álde asyǵýdyń keregi joq pa? Amerıkalyq psıholog Brýner Aleksandrdyń pikirinshe 26-30 jasta úılengen durys bolady. Nege deseńiz, sol jasqa deıin adam, oń-solyn tanyp, ómirge sergek kózqaraspen qaraýdy úırenedi eken. “Jastardyń erte úılenip alyp, materıaldyq qıynshylyqtarǵa shydas bere almaýy da ábden múmkin” — deıdi ol. Al nemis halqynyń psıholog ǵalymy, ári demografy Lersh Fılıptiń oıy basqa. Jastadyń erte oshaq qura bergeni maqtaýǵa laıyq qadam eken. Sebebi jastardyń ómirdiń qıynshyly men qaıǵysyn birge kórip, bólisýi, bir-birine degen súıispenshiligin arttyrady eken. Bundaı otbasy músheleri, barlyqtyń qadirin bilip, joqshylyqqa moıymaıtyn asyl qasıetti ózderinde osylaısha qalyptastyrady.
Al bizdiń qazaqtyń qara kóz qyzdary men jigitteri bul týraly ne oılaıdy eken? Tyńdap kórelik:
Dáýren Tursynqulov: QazUÝ-dyń 4-kýrs stýdenti:
— Kóbinese estıtinimiz «materıaldyq problemalarymyzdy sheship alaıyq, sodan soń qatyndy ala beremiz ǵoı, qyz qaıda qashar deısiń» – degen replıka. Meniń oıymsha, ondaı kózqaraspen qaraıtyn bolsaq, problema eshqashan bitpeıdi. Durysy táýelkel etý. “Bas ekeý bolmaı, mal ekeý bolmaıdy” degen ǵoı.
Mahambet Jeńis, QazMMÝ, 5-kýrs:
- Ár nárseni oılanyp sheshken durys. Abaı atamyz aıtpaqshy, “Aqyryn júrip anyq bas, Eńbegiń ketpes dalaǵa.” Asyqpaǵan jón. Sanany turmys bıleıdi ǵoı.
Nazym Berik, QBTÝ, 4-kýrs:
- Endi materıaldyq jaǵdaıy jaqsy, meni túsinetin, keń peıildi, jomart qazaqtyń jigiti meni unatyp tursa, jasqa qaramas em. Qazir-aq tıer edim.
Toqtarhan Kómesh, QazUÝ, 4-kýrs:
- Óz basym 2-kýrsta shyńaraq kóterdim. Qudaıǵa shúkir tegin jataqhana, stıpendııa. Aýyldaǵy ata-anamyz kómektesip turady. Stýdent kezinde úılenip alǵanymyz aıaǵymyzǵa tik turyp alýymyzǵa kóp kómek boldy. Kóńilderi jarasyp, eki jas bir-birin súıip tursa eshteńege qaramasyn. Álemdi mahabbat bıleıdi!
Iá, qurdastarymnyń pikiri osylaı ár alýan bolyp kete beredi. Al belgili demograf Maqash Tátimniń aıtýynsha neǵurlym kesh úılengenderdiń arasynda soǵurlym ajyrasý kóp bolady eken. Osy oraıda, meniń bir nársege tańym bar. Qazaq halqy perzentterin atastyryp ta qosa bergen. Tipti, qyz ben jigit bir birin tanymasa da, quda túsip kelgen rýǵa kóńili aýsa qyzdaryn kóp oılanbastan jibergen. Sóıtken qazaqta ajyrasý degen atymen bolmaǵan. Bul qandaı tańǵajaıyp qubylys? Bul nendeı kúsh jastardy bir-birine jipsiz baılap qoıǵan? Balalaryn babalarymyz qalaısha tárbıelegen? Onyń arnaıy tehnologııasy bar ma? Bar bolsa, ol nege qazir umytylyp ketken?
Bar tapqan jaýabym mynaý. Sonaý ıslamnyń qaınar bulaǵynan sýsyndaǵan Iassaýı, Qashqarı, Omar Haıamdaı pirlerden, bertin kele olardan nár alǵan Qaztýǵan, Aqtamberdi, Qashaǵan, Turmaǵambet sekildi jyraýlardan, Máshhúr Júsip Kópeıuly, Abaı, Shákárim sekildi uly oıshyldardan, Beket ata, Shopan ata, Qaraman ata sekildi nebir áýlıe-ámbıelerden, Raıymbek, Dosan, Mahambet, Isataı, Shotan sekildi qas batyrlardan ónege alǵan bul qazaq. Sanalary keńip, eldik deńgeıde oılaýyna osy babalarymyzdyń qylyp ketken eńbegi tikeleı áser etken. Qatyn jolda bala belde dep, olarǵa kóńilderin baılamaǵan. Sol sebepti qatyn alyp, bala tárbıeleý olar úshin úlken problema bolyp kórinbegen. Múmkin sol stereotıptiń eskirip, jastardyń usaqtalýynan osyndaı másele týyp otyrǵan bolar? Bul tek meniń oıym. Al sen ne oılaısyń azamat?
Erkebulan SATQANBAI.
<Masa.kz> saıtynan alyndy
