Almaty qalasy Qoǵamdyq damý basqarmasynyń súıemeldeýimen «Monıtorıng jáne taldaý ortalyǵy» qalanyń meshitterinde, memlekettik jáne bıýdjettik uıymdarda jáne óndiris kásiporyndarynda bıylǵy 2019 jyly din salasyndaǵy memleket saıasaty týraly 600-dan astam aqparattyq-túsindirý jumystaryn uıymdastyrdy. Sebebi dinı senim adamnyń eń názik tusy bolsa, bul áıel arqyly otbasyndaǵy tárbıege, bolashaq urpaqqa da óz yqpalyn berýi zańdylyq. Qazir elimizde qyz-kelinshekterge arnaıy dinı bilim beretin 6 bilim shańyraǵy, ıaǵnı Nur-Múbarak Egıpet ıslam mádenıeti ýnıversıteti jáne Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna qarasty 5 orta arnaýly oqý oryndary (medrese-kolledj, medrese) jumys isteıdi. Odan ózge 900-den astam meshitte arnaıy tegin bilim berý kýrstary bolsa, onyń barlyǵynda da áıelder jamaǵatyna alǵashqy saýat ashý dáristeri qamtylǵan. Soǵan qaramastan áıelder qaýymynyń dinge bet burýynda jat aǵymǵa ketýden saqtandyrý sharasy memlekettik din saıasatynyń bir tarmaǵyna aınaldy. Osy oraıda áıel jamaǵattaryna arnalǵan Respýblıkalyq aqparattyq túsindirý tobynyń jumysyn úılestirýshi «Qoǵamdyq proessterdi zertteý jáne taldaý ortalyǵy» qoǵamdyq qorynyń atqarýshy dırektory, dintanýshy Tolǵanaı Mustafınamen suhbattasýdyń sáti túsken edi.
- Qazir túrli deńgeıde aqparattyq-túsindirý toptary elimizde jan-jaqty deradıkalızaııaǵa qatysty jumystar atqarýda. Siz júıelep otyrǵan RATT jumysynyń ereksheligi nede?
- Din máseleleri jónindegi aqparattyq-túsindirý jumystary elimizde 2013 jyldan beri júzege asyrylyp keledi. Bul aldyn alý jumystarynda qoǵamymyzdyń ár túrli toptary qamtyldy. Ótken 2018 jyldan beri Din isteri komıtetiniń bastamasymen elimizdiń 8 óńirinde (Almaty oblysy men Almaty qalasa, Atyraý, Aqtóbe, Batys Qazaqstan, Mańǵystaý, Qaraǵandy oblystary men Shymkent qalasy) arnaıy túrde áıelder arasynda din máseleleri jónindegi aqparattyq-túsindirý jumystaryn júrgizýge erekshe kóńil aýdarylýda. Óz kezeginde, bul atalǵan óńirlerdiń dinı ahýalyndaǵy belgili bir kúrdelilikterdiń oryn alýymen baılanysty desek bolady. Dinı radıkaldaný úderisteri elimizdegi qyz-kelinshekterdi jetegine alyp ketý úderisteri memleketimizdi alańdatýy osyndaı is-sharalardy kún tártibine qoıýǵa sebep bolyp otyr.
- RATT jumysyn Almaty qalasy men oblysyndaǵy saparlaryńyz tamamdady. Elimizdegi eń úlken megapolıs ári mádenı ortalyq Almatydaǵy áıel jamaǵattaryna tán erekshelikterge toqtala alasyz ba?
- Negizinen, óńirde din salasyna jaýapty memlekettik mekemeler men azamattyq ınstıtýttardyń jumysy óńirdegi dinı ahýaldy baǵamdam otyrýda aıtarlyqtaı úles qosady. Din isteri komıteti janyndaǵy Respýblıkalyq aqparattyq-túsindirý toby jylyna bir-eki ret óńirge is-saparyn josparlap, nysanaly toptarmen birqatar is-sharalar keshenin ótkizedi. Almaty qalasy elimizdegi eń úlken megapolıs bolǵandyqtan, qala men oblys aýmaǵynda ishki mıgraııa proesteri qarqyndy júretini de kópshiligimizge málim. Sonymen qosa, bul qalaǵa óńir-óńirlerden jastar býyny bilim alýǵa, jumys isteýge aǵylyp keletini de anyq jaıt. Osyndaı atalǵan jáne basqa da sebep-saldar Almaty qalasy men oblysyndaǵy dinı ahýaldyń damýynda belgili bir kúrdelilikterdiń oryn alýyna sebep bolatyny aıqyn. Atap aıtqanda, úlken qaladaǵy jumyssyzdyq máselelerin sheshý, qalalyq ómirge beıimdelý sharttary keıbir adamdar úshin psıhologııalyq daǵdarys týǵyzyp otyratyny da bolady. Osy máselelerden qashyp, ózderi úshin sheshim retinde tabylatyn joly «dinge bet burý» qarqyny da oryn alady. Mine, osy tusta dástúrimizge jat dinı aǵymdardyń jetegine túsý qaýpi basym.
Osyndaı áleýmettik qıyndyqtar atalmysh sanattaǵy qyz-kelinshekterdi jalpy qoǵam ómirinen alshaqtatyp, ózderi sekildi «dinı joldaǵy» adamdar qatarynan quralǵan shaǵyn toptar bolyp uıymdasýdy jón kóredi. Óz kezeginde, qyz-kelinshekter ómirlik serikteriniń sol ortadan bolǵanyn qalaıtyndaı... Osyndaı bir-birimen sabaqtasatyn sharttar megapolıstegi áıel jamaǵattarynyń dinı radıkalızaııalaný úderisterin arttyrýǵa sebep bolatynyn da sóz ete alamyz.
- Áıel jamaǵattaryn qandaı negizderge qarap tańdaısyzdar?
- Din máseleleri jónindegi aqparattyq-túsindirý jumysy belgili bir óńirge josparlaný barysynda jergilikti din salasyndaǵy jaýapty mekemelermen mindetti túrde keńesiledi. Bir óńirge 3-5 kúnge sozylatyn is-sapar barysynda RATT músheleri áıel qaýymdastyǵynyń túrli toptarymen kezdesedi. Aıtalyq, ol dinge endi qyzyǵýshylyq bildirip júrgen jas qyzdar men kelinshekter, meshitterdegi dinı saýat ashý kýrstaryna keletin shákirtter. Arnaıy núktelik kezdesýler dinı radıkalızmge beıim tulǵalarmen ótedi. Túzetý mekemelerinde dinı radıkalızm boıynsha jazasyn óteýdegi áıeldermen de profılaktıkalyq kezdesýlerde bolamyz. Sondaı-aq bıyl «Jýsan» arnaıy operaııasymen elge oralǵan áıeldermen jumysqa erekshe nazar aýdarylýda.
- Dinı radıkalızaııaǵa negizi meshitten tys ortalarda din úırenetin áıelder ushyraıtynyn kúndilikti tirshilikte kórip júrmiz. Al túsindirý jumystaryn ótkizetin tizim qatarynda meshit jamaǵattary da bar,ıaǵnı meshit jamaǵattarynan da qaýip bar ma degen saýal týyndaıdy?
- Álbette, meshit jamaǵattarynyń ózinde eshbir qaýip bolýy múmkin emes. Biraq áıel adamdarǵa keletin bolsaq, ádette jas qyz-kelinshekter dinı bilimge, dinı talaptarǵa sáıkes ómir súrýge qyzyǵýshylyq bildire otyryp, ózderiniń bolashaqtaryn dindegi azamattarmen baılanystyrýǵa tyrysady. Ol izdenis ádette meshitten tys ortada, kóp jaǵdaıda ǵalamtor keńistiginde júzege asady. Mine, osy kezde dinı bilimin endi alyp jatqan jas qyz nemese kelinshek oń men soldy ajyrata almaý qaýpi bar. Másele jas qyz-kelinshekterdiń dármensizdiginde emes, destrýktıvti ıdeologııanyń ár túrli formada kelip yqpal etýinde. Sondyqtan biz meshitten dinı saýattylyǵyn arttyrýǵa keletin qyz-kelinshektermen psıhologtardy tartý arqyly túrli trenıngter, zaıyrly memlekettegi memleket pen dinniń ara-qatynasy rettelýiniń erekshelikterin túsindirýge baǵyttalǵan profılaktıkalyq suhbattar ótkizemiz.
- RATT júrgizetin profılaktıkalyq orta tizimine «Jýsan» operaııasymen elge oralǵandar da qosyldy. Olarmen jumys isteýde qandaıda bir erekshelik baıqaldy ma?
- Bul arada Respýblıkalyq aqparattyq-túsindirý tobyna negizinen bilikti ári din salasyndaǵy birneshe jylǵy jumys ótili bar dintanýshy, ıslamtanýshy, psıholog, teolog mamandar, belsendi qoǵam qaıratkerleri enetinin eskerýimiz kerek. Bıyl «Jýsan» arnaıy operaııasymen elge oralǵandardyń birin profılaktıkalyq jumysqa tartyp, ózge óńirge aparý tájirıbesin jasadyq. Bunyń ózinde ol áıeldiń burynǵy dinı kózqarastarynan barynsha ońaldy degennen keıin ǵana bul bastama júzege asty. Bul qadamnyń maqsaty dinge endi qyzyǵýshylyq bildirip otyrǵan nemese bastapqy kezde dinı kózqarastary radıkaldy baǵytta qalyptasqan nysanaly toptarmen kezdesýde destrýktıvti ıdeologııa qurbanynyń óz aýzymen onyń nátıjesi qaıda aparyp soǵatynyn túsindirý.
- Kózqarasynan qaıtpaǵan áıelder nazarlaryńyzǵa ilikti me?
- Álbette, bastapqy kezde dinı saýattylyǵyn radıkaldy aǵymnan alǵan soń, dinı kózqarastary sol sarynda qalyptasyp, qatyp qalǵan da faktiler oryn alady. Oǵan qosa, ádette, áıelder radıkaldy ıdeologııadaǵy azamatqa turmysqa shyqsa, sáıkesinshe, onyń aldaǵy kózqarastary osy baǵytta bekı beredi. Múmkin, keı kezde keıbireýi túsinip jatqannyń ózinde, kúıeýleriniń qalaýlarynan shyǵa almaı jatady. Bul birjaqty másele emes ekendigin eskerýimiz abzal.
– Bul nátıjesin ýaqyt kórsetetin sala, degenmen atqarylyp jatqan jumystarǵa saı qandaı nátıjelerge toqtala alasyz?
- Din isteri komıtetiniń bastamasymen RATT jáne óńirlerdegi din salasyndaǵy jaýapty mekemelerdiń qoldaýymen jan-jaqty ótkizilip júrgen aldyn alý jumystary nátıjesinde qoǵamymyzdyń kópshiligi elemizdiń din salasyndaǵy saıasaty jaıynda habardar ekenin ańǵaramyz. Desek te, dástúrimizge sáıkes dinı ustanym men radıkaldy dinı aǵymdardyń aıyrmashylyǵyn kóbisi túsine bermeıdi.
Bastapqy kezde dinı bilimderin radıkaldy aǵymdardan alǵandardyń ishinde dástúrli dinı ustanymǵa beıimdelý nıetteri baıqalady. Biraq dinı sezim degen ózi názik qubylys bolǵandyqtan, buǵan birtalaı ýaqyt pen kúsh jumsaý qajet, jumys jasaý kerek.
- Ýaqytyńyzdyń tyǵyzdyǵyna qaramastan suhbat bergenińizge orasan alǵys bildiremiz!
Suhbattasqan Aısha KEŃESBAI
"Adyrna" ulttyq portaly
