Elımızde öndırıletın oiynşyqtardyŋ 90 paiyzy talapqa sai kelmeidı.
Būǧan qatysty 2018 jyly Tehnikalyq retteu jäne metrologiia komitetı elımızdegı oiynşyq şyǧarumen ainalysatyn 84 käsıporyndy teksergen. Nätijesınde 75 käsıporynnyŋ önımı talapqa sai kelmegen. Tekseru barysynda otandyq oiynşyq öndıruşılerge 33 million teŋge kölemınde 1003 oiynşyq toptamasy tärkılenıp, 4 million teŋgelık aiyppūl salynǧan. Būǧan qosa «eldegı oiynşyq saudasymen ainalysatyn käsıporyndardyŋ da qyzmet körsetu sapasy syn kötermeidı» desedı mamandar.
Mäselen, bızdegı bügıngı balanyŋ qolynda jürgen oiynşyqtardyŋ basym bölıgı Qytai, Resei, Belarus elderınen äkelınedı. Eŋ qyzyǧy, sol syrttan kelgen oiynşyqtardyŋ qauıpsızdık sertifikaty da bolmaidy eken. Mamandar Qytaidan äkelınetın oiynşyqtardyŋ qūramynda stiroldyŋ körsetkışı 2,5 paiyzǧa joǧary bolatynyn basa aityp otyr. Al būl plastmassa jasauǧa arnalǧan toksindık qaupı bar sūiyqtyqty himikterımızdıŋ arasynda «köp mölşerde qosylsa naǧyz «u» dep ataityndar da bar.
«Eger qandai da bır zatta stirol şamadan tys bolsa, adamnyŋ jüike jüiesı syr berıp, qan ainalymy, asqorytu jüiesı būzylady. Qytaidan elımızge äkelınetın oiynşyqtardyŋ denınde stiroldyŋ basym ekenı anyqtaldy. Būǧan qosa syrttan keletın oiynşyqtardyŋ qūramynda formaldegid te bar. Būl – adamnyŋ tynys alu joldaryna özındık zardabyn tigızetın uly iıstı gaz. Mūnyŋ barlyǧy arzan oiynşyqtarda köbırek kezdesedı. Özıŋız bılesız, qazırde arnaiy brendı bar qymbat oiynşyqtarǧa ekınıŋ bırınıŋ qoly jete bermeidı. Sondyqtan jūrttyŋ basym bölıgı qara bazardan arzan oiynşyq satyp alyp, balasyna ūsynady. Arzan oiynşyqtyŋ qymbat dert äkeletınıne qarapaiym köpşılık nazar audarmaidy. Sondyqtan būl jerde elımızge syrttan enetın oiyn şyqtarǧa arnaiy şekteu qoiǧan dūrys»,-dedı ekonomist-sarapşy Maral Törtenova.
Qytai elı öz balalaryna tek sapalysyn ūsynady
Negızınde, şekteu qoiu turaly maman sözınıŋ jany bar ekenı dausyz. Aŋdasaq, syrttan keletın oiynşyqtarǧa belgılı bır baqylau ornatu qajettılık bolyp tūr. Mysaly, bızge arzanyn tyqpalap, türlı ziiandy qospalary bar oiynşyqtaryn naryqqa engızetın sol Qytai elınde tūtynuşynyŋ satyp alǧan oiynşyǧynda bır gramm qorǧasyn köp bolatyn bolsa, älgı tūtynuşy oiynşyqty şyǧarǧan kompaniiany zaŋ aldynda jauap beruge, ırı kölemdı aiyppūl töleuıne mäjbürleuge tolyq qūqyly. Sondyqtan bolar Qytaidyŋ oiynşyq öndırısşılerı öz elderınde tūtynuşynyŋ talap-tılegın oryndauǧa kelgende mınsız bolyp keledı. Al sol Qytai elı syrt memleketterge oiynşyqtaryn nasihattauǧa kelgende tym ailaker. Qazır älemnıŋ kez kelgen elın jaulap alǧan Qytai oiynşyqtary turaly tarqatar mäsele de köp. Mamandar «Qytai elı türlı nasihat jürgızu arqyly oiynşyqtarynyŋ bedelın arttyryp otyr» desedı.
Evreiler oiynşyqqa qatty män beredı
Sarapşy-maman, Aida Aidarjanova: «Evreiler balasyna bes jasynan bastap «sen danyşpansyŋ, qolyŋnan bärı keledı» dep üiretedı. Ony barlyǧymyz bılemız. Olardyŋ oiynşyqtarǧa män beretını sonşalyq, älemde bolyp jatqan jaŋalyqtardy intellektualdy oiynşyqtar jasau arqyly balanyŋ sanasyna jeŋıl engızedı. Olardyŋ bala sy jetı jasynda älemdık zamanaui jaŋalyqtardy jaŋǧaqşa şaǧyp, taqyldatyp tūrady. Bız ūlttyq dünietanymymyzdy jetıldırgımız kelse, qazırgı zamanǧa sai intellektualdyq qarymqabılettı jetıldıretın oiynşyqtardy şyǧarudy qolǧa alǧanymyz jön. Eger mūndai oiynşyqtar şyǧaramyn degen käsıporyndar, zauyttar bolsa olarǧa arnaiy jeŋıldıkter berılgenı de jön. Maqsat – ol oiynşyqtardy söiletu arqyly batyrlar jyryn, dastandardy nemese küilerdı nasihattatu emes. Bız mūndai oiynşyqtardy jasau arqyly älemdık brend jinauǧa tyrysqanymyz abzal. Bır ǧana müsınderın nemese quyrşaqtaryn äspetteu arqyly özge elder qanşama bedel jinap jatyr. Bızge de osyndai ideologiia kerek. Sondyqtan oiynşyq industriiasyn jetıldıruge memleket aralasuy qajet»,-dedı. Horvattar oiynşyq şyǧaruşylardy barynşa därıpteidı Saraptap körsek, özge elderdıŋ oiynşyq biznesıne qoiatyn talaby erekşe. Aitalyq, körşıles Reseide oiynşyqtardy saraptap-taldap otyratyn arnaiy marketingtık zertteu ortalyqtary bar. Būl ortalyqtar Resei balalaryn kündelıktı qandai oiynşyqtardy tūtynatynyn, balalaryna qandai oiynşyqtardyŋ jetıspei jatqanyn, naryqta qai oiynşyqqa degen sūranys artqanyn ai saiyn taldap, tarazylap otyrady. Mūndai ortalyqtar Germaniia, Horvatiia, Kanada elderınde de jetıp-artylady. Horvattar oiynşyq älemıne qatysty ai saiyn arnaiy körme ötkızıp, balanyŋ damuyna erekşe üles qosqan käsıp ielerın ünemı marapattap otyrady. Osyǧan qarap bızdıŋ de elımızge mūndai marketingtık taldamalyq ortalyqtardyŋ qajettıgı sezıledı. Naq osy oiyn balasyna qatysty Konfusii: «jas künınde oiynşyqpen qūmary qanyp, emın-erkın oinamaǧan bala künı erteŋ ūlttyq mäselelerdı şeşuge kelgende de emın-erkın kösıle almaidy» degen eken.Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
