Jabaıy jaǵajaı kimdi jarylqaıdy?!

2472
Adyrna.kz Telegram

Asan qaıǵy aǵat aıtqan emes. Jaratqan qazaqqa jeruıyqtaı jer berip jarylqady. Atyraýdan Altaıǵa deıingi aımaqty aralasańyz, kúlli dúnıeniń kórkemdigine aıyrbastamas tabıǵattyń keremetterine kezigesiz. Jıyp qana qoımaı úıip, úıip qana qoımaı kózi qıyp bere salǵan ba dersiz?! Deı turǵanmen, jaz shyqsa boldy, eldegi aqshalylar Antalıany alys kórmeıdi, shamasy jetkender Shveıarııadan bir-aq shyǵady. Al Siz she? Kúrmeýge kelmeıtin qysqa jip sekildi eńbekaqyńyzben Karıb araldaryna tartyp kete alasyz ba? Árıne, joq. Álde eldegi shıpajaılardy sharlap, jaǵajaılardy jaǵalap ketesiz be?

Úgit joq jerde úmit joq

Qolymyzda jarnama gazetteri. «Týrızm. Otdyh» degen qos aıqarma betti qansha súzseńiz de, ol jerden kerbez Kóksheni kórmeısiz. Esesine Eýropanyń qııal-ǵajaıyp qalalary men araldarynyń qatarynda Ystyq­kól órip júr. Arakidik qana Alakóldi kózińiz shalsa, qýanyńyz. Bul da bolsa buǵan deıin aıtylyp kele jatqan týrıstik nysandardy, demalys, sa­ýyqtyrý ortalyqtaryn, ıaǵnı otandyq týrızmdi nasıhattaý men jarnamalaýǵa qulyqsyz ekenimizdi ańǵartsa kerek. Máseleniń bir ushyǵy da osynda jatyr. Eger áńgime aýany basqalaı bolsa, Borattyń fılminsiz-aq sheteldikter qazaq jerine áý basta jol salmaıtyn ba edi. Ókinishti…

Shetel bilmese birsári ǵoı, ıek astyndaǵyny kózimizge ilmeıtin ózi­mizdi qaıtemiz? Kósheden keziktirgen kez kelgen jannan Qazaqstandaǵy demalys oryndarynyń ataýyn surasańyz, Býrabaı men Saryaǵashtan ári aspaıdy. Bireýi baǵasynyń qymbattyǵymen, bireýi arzandyǵymen este qalǵandyqtan ǵana. Al ońtústik, shyǵys óńirlerdegi emdik bulaqtar qasıetinen habaryńyz bar ma? Ol jerlerde qandaı ortalyqtar qyzmet kórsetedi? Bilmeısiz. Olardyń búginde lastanyp jatqany da jan aýyr­tady. Jańaqorǵannyń shıpaly bal­shyǵyn she? Emis-emis. Al bir ǵana Almaty oblysynda tórt júzden astam týrıstik nysan baryn she? Kókshetaý men Qostanaıdaǵy qaraǵaıly ormanǵa ornalasqan shıpajaılar, Pavlodar­daǵy «Moıyldy», Batys Qazaqstandaǵy «Aq­jaıyq», Almatynyń «Kóktem», «Qar­ǵaly» demalys oryndary…

Al bizdiń eldegi týrıstik agenttikter otandyq týrızmdi nasıhattamaq túgil, demalýshylarǵa qyzmet kórsetý qunyn túsirmeı otyr. Bul oraıda týrıstik nysandarymyzdy jarnamalaýdy memleket óz mindetine alý kerek bolatyn. Iaǵnı jarnama arqyly, eldi-jerdi nasıhattaý arqyly halyqtyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý da – týrısterdi tartýdyń bir joly. Máselen, Túrkııa týrızm sala­syndaǵy jarnamaǵa jyl saıyn aıamaı qarjy quıady.

Ol – mıllıondaǵan eýro kólemindegi óte qomaqty qarjy. Osy aqsha negizinde olar Túrkııadaǵy demalys oryndaryn jarnamalap otyrý úshin sheteldik jetekshi týragenttiktermen kelisimshartqa otyrady. Iaǵnı olar Túrkııa eli men jeri týraly, onyń tamasha jaǵajaılaryn álem jurtyna jan-jaqty tanystyrady, aqparattandyrady. Árıne, búginde Túrkııanyń ásem jerleri álemge áıgili. Solaı bola tura túrikter týrızmnen túk aıaǵan emes. Osy eldiń bıliktegileri bólingen bul aqshanyń el bedelin arttyryp qana qoımaı, týrısterdiń sanyn kóbeıtýge kómektesetinin jáne ol aqshanyń eselenip qaıtatynyn aıtady. Shyndyǵynda, osy musylman memleketiniń týrızmnen túsiretin paıdasynyń jyl saıyn ondaǵan mıllıardqa ósip otyratynyn eske alsaq ta jetip jatyr.

Jabaıy jaǵajaı. Jaman jol

Bir ǵana Alakól men Balqashty baǵalaı alsaq, Ystyqkóldi tórt bes ese oraıtyn paıda tabar edik. Alaıda ataqonys Alakól ala-qula kúı keshse, Balqashtyń baǵy ashylmaı-aq qoıdy. Basqa elden kelgenderdiń kózine túsken bul kólderge qarap olar «dıkıı plıaj», ıaǵnı adam qoly tımegen jabaıy jaǵajaı dep at qoıady. Endi she? Birdi-ekili jón-josyqsyz salyna salǵan kottedjder men shatyrlar, jabaıy saýda da bul aımaqtardaǵy qyzmet kórsetý jaǵdaıy men jaǵajaı mádenıetiniń deńgeıinen syr uqtyrǵandaı. Máselen, eki mıllıonnan astam halqy bar Almaty oblysynyń aýmaǵyndaǵy tórt júz qyryq týrıstik nysannyń seksen paıyzyna baratyn jol nashar. Týrızmniń merzimdik tabys kózi bolsa da, biraz tabys túsiretinin sol tóńirektegi qazaqtar ǵana biledi. Bilgendikten Alakól, Balqash mańynda bir aýyq ýaqytsha demalys nysandaryn uıymdastyrady. Biraq ondaı demalys oryndarynda servıstik qyzmettiń sapasy tómen bolǵandyqtan, týrıster aǵylyp baryp jatqan joq. Eldegi qaltasy juqalaý demalýshylar bolmasa, syrttan kelgen týrıster mundaı «jabaıy» demalys oryndarynyń mańyna da jolamaıdy. Árıne, bul iske jaýapty vedomstvonyń ózi bel sheshe kirispese bolmaıyn dep tur. Áıtpese otandyq týrıstik aımaqtardaǵy ınfraqurylymnyń tym nasharlyǵynan bul sala damymaıdy.

Shıpajaı baǵasy sharyqtap tur

Týrıstik aımaqtardaǵy ınfraqurylym da­mymaǵan degenmen, bul jerdegi qyzmet kórsetý baǵalary qyrǵyz aǵaıyndardan qalysar emes. Osy oraıda eldegi birqatar demalys oryndary men shıpajaılardyń ortasha baǵalaryna kóz júgirtsek. Máselen, Qostanaıdaǵy «Sosnovyı bor» sanatorııi táýligine 6000-nan 15000 teńgege deıin alady. Jońǵar Alataýyndaǵy «Qapal-Arasandaǵy» baǵa 6600 teńgeden 41250 teńgege deıin barady. Alakólde jergilikti turǵyndar tikken kıiz úıde túnep shyǵý úshin 4000 teńge tóleý qajet. Balqashta jýynatyn jeri, dárethanasy bar kottedj táýligine – 8000 teńge. Aqsý-Jabaǵyly qoryǵyndaǵy qonaqúıde turý táýligine – 6000 teńge.
Al kerbez Kóksheniń baýraıyndaǵy Býrabaıǵa baryp, Jumbaqtas pen Seksenkóldiń sulýlyǵyna súısinip, Aınakóldiń ajaryna tamsanǵyńyz kelse, qaltańyzda 1000-2000 dollardaı qarajatyńyz bolý kerektigin bilesiz be? Máselen, atalǵan aımaqtaǵy «Oqjetpes» shıpajaıynyń táýliktik quny jıyrma myńnan seksen myń teńgege deıingi baǵada. Jıyrma kún demalǵyńyz kelse, qaltańyzda eki júz myń teńgeńiz bolýy kerek. Bir qyzyǵy, tap osy somada, tipti odan azyraq qarjyńyz bolsa, Siz Túrkııada da demala alasyz. Mine, osydan soń kez kelgen demalýshynyń oılanyp qalatyny ras. Óıtkeni demalýshynyń bári patrıot emes ekeni de belgili ǵoı.

Biz keı birqatar demalys oryndarynyń búgingi ortasha baǵalaryn sholyp óttik. Biraq bul turaqty deýge taǵy bolmaıdy. Óıtkeni shıpajaılar men demalys, saýyqtyrý oryndarynyń jekemenshiktiń quzyrynda ekenin aıtsaq ta jetip jatyr. Iaǵnı qyzmet kórsetý qunyn qalaı qubyltam dese de, qojaıynnyń erki.

Qazaqstandaǵy eń arzan sanatorıı Sa­ryaǵash pen Mankenttegi qarapaıym oryn bir táýlikke 4-6 myń teńge alady. Merke, Ja­ńa­qorǵanda da sol shama, «Moıyldy» men «Kók­tem», «Alataýda» sál joǵaryraq. Al halyqtyq degen sózge sál de bolsa sáıkes keletin shıpajaılar qazir respýblıkamyzda sanaýly ǵana. Solardyń qataryna Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Saryaǵash», Qy­zylor­da oblysyndaǵy «Jańaqorǵan», Jambyl oblysyndaǵy «Merke» shıpajaılaryn jatqyzýǵa bolady. Sońǵy ekeýine emdelýshiler kóktem, jaz, ishinara kúz aılarynda ǵana baryńqyraıdy. Osy saýsaqpen sanarlyq sanatorııler ǵana qazir el kádesine jarap otyr deýge bolady. Al Býrabaıdaǵy «Oqjetpes», «Prıozernyı», «Almaz» shıpajaılaryndaǵy 2-4 adamdyq lıýks oryndarǵa táýligine otyz myń teńgeden joǵary bolyp tur. Bul baǵa bireýdiń bir aılyq eńbekaqysy ekeni esińizge tússe, kúlkińiz keledi.

Attyń basyn Alakólge buryńyz!

Ádette jaz shyqsa boldy, ońtústik oblystyń halqy men almatylyqtar aıyr qalpaqty aǵaıyndardyń aq marjany – Ystyqkólge aǵylatyn. Alataý assań aldyńnan shyǵatyn Ys­tyqkóldiń qyzmet kórsetý qunynyń qol­jetimdiligi qazaqstandyqtarǵa asa tıimdi-tin. Odan bólek vıza ashtyryp áýre de bolmaısyz. Alaıda almatylyqtardyń bıyl bul oılarynan aınıtyn túri bar. Qala halqyna júrgizilgen saýalnama nátıjesi almatylyqtardyń demalys baǵytynyń ózgergenin baıqatady. Oǵan sebep te joq emes. Qyrǵyz elindegi qyrǵıqabaqtyq qazaqtardyń Ystyqkólge degen yqylasyn sýytty. Al kól jaǵasyndaǵy jurt Jetisý jaqqa jaýtańdaıdy. Óıtkeni dám-tuzyn kólden aıyryp otyrǵan aǵaıynnyń demalýshylarynan aıyrylǵysy joq. Tipti bıylǵy maýsymnyń qyzmet kórsetýiniń baǵasyn 15 paıyzǵa deıin arzandatyp jibergen. Qyrǵyzdyń ýaqytsha úkimetindegiler de eldi asyrap otyrǵan kóldiń bıylǵy maýsymyna alańdaýly. Al otandyq týrıstik bıznes ókilderi Qyrǵyzstandaǵy saıası ahýalǵa baılanys­ty Qazaqstan týrızminiń keleshegin aıqyndaıtyn urymtal sát týdy, ony qalt jiberýge bolmaıdy dep esepteıdi. Bıyl Ystyqkól jaǵalaýy qazaqstandyq demalys oryndarymen básekelese almaıdy. Sony paıdalanyp Qazaqstannyń Kaspıı teńizi, Balqash, Alakól kólderi, Shortandy-Býrabaı kýrorttyq aımaqtary men Qapshaǵaı sý qoımasy sııaqty qolaıly jerlerden jańa demalys oryndaryn ashyp, týrıstik bıznesti damytýdy, qyzmet kórsetý deńgeıin jańa sapaǵa kóterýdi jedel qolǵa alý qajet degen de pikirler aıtylýda. Alaıda «kórshiniń úıi órtenip jatqanda bas úıitip alatyn» qasıet qazaqqa bitpegen – bir, ekinshiden, eldegi týrızmniń damýy Ystyqkóldiń basyna kún týýyn kútip turmaǵan bolar deımiz.

Ótken jyly týrızm salasynan túsken jalpy tabys 26 mıllıard teńgeden asqan. Tek salyq túrinde el bıýdjetine 5 mıllıardqa jýyq aqsha túsken eken. Sondyqtan bul bıznes túri maýsymdyq bolsa da tabysy kóp deıdi týrızm agenttiginiń ókilderi. Áıtse de álemniń ózi munaıdan keıingi mol qarjy kirgizetin sala týrızm ekenin moıyndap qoıǵanmen, Qazaqstan osy saladan tek 20-30 paıyz ǵana paıda kórip otyr. Elge kelgen ár týrıst óz eline qazaq eliniń nasıhatshysy bolyp oralatynyn eskersek, ekinshiden, elde demalǵan ár azamat óz Otanyna oljaly ekenin sezinse jaqsy edi. Sonda:

Saýmal bulaq – baldaı dáriń,

Salqyn samal baýraılarym,

Saıalaǵan, beý, týǵan jer! – dep án salatyn kún de jaqyndar ma edi?!


Dınara IZTILEÝ,

«Ana tili» gazeti.

 

Pikirler