Moldııar SERIKBAEV, geolog: Qazaqstan kartasyn ózimiz durystap, qaıta jasaýymyz kerek

– Bizde qazaqtyń jer-sýyn, taý-tasyn, taǵy basqa tabıǵı baılyǵyn arqaý etken jóni túzý oqýlyq joq. Geografııanyń bas quraly karta bolsa, onyń da jetisip turǵany shamaly. Elimizdi, jerimizdi alǵash ózimiz tanyp, sodan soń ózgege tanytamyz desek, karta máselesin jadymyzdan shyǵar­maǵanymyz durys.

Karta degende, árıne, tek geografııalyq kartany ǵana emes, geobotanıkalyq, paleobotanıkalyq, zoo­geografııalyq, ekonomıkalyq, fızıka-geografııalyq, landshaftyq, seısmıkalyq, geoekologııalyq, geofızıkalyq, gıdro­geologııalyq, tektonıkalyq, mınera­lo­gııalyq, qazba baılyqtar, sý resýrstary, janýarlar, ósimdikter dúnıesi, gemo­mor­fologııalyq, topyraqtaný, arheo­logııalyq, tarıhı, meteo­rologııalyq, klımatologııalyq kartalardy qaperge ustaǵan maqul. Iaǵnı bizge ulttyq keshendi derbes kartografııalyq fabrıka ashý qajet. Ulttyq polıgrafııalyq-kartografııalyq ortalyqtyń joqtyǵynan qazir kóptegen nysannyń attary burmalanyp júr. Anyǵyraq aıtsaq, olar orys trans­krıpııasynda oryssha jazylyp, álemge taralyp otyr. Bile bilsek, bul – ultty­ǵy­myzǵa, eldigimizge úlken syn.

– Endeshe, osy kartografııa ǵylymy týraly keńirek aıta ketseńiz. Mysaly, kartanyń jasalýy, jańalanýy degen sııaqty máselelerge biz qanshalyqty mán berip júrmiz?

– Eń masqarasy, bizde arnaıy oqý orny turmaq, klassıkalyq, irgeli kartografııa fakýlteti joq. Ǵylymı-zertteý orta­lyq­tary bolmasa, ózge memle­kettermen qalaı básekelesemiz?!

1994 jyly Qazaqstannyń karto­gra­fııalyq fabrıkasyn ashý jóninde qaýly shyqqan. Sol qaýly 11 jyldan keıin iske asyp, fabrıka quryldy. Men sol jerde jumys istegen kezde Qazaqstannyń 14 oblysynyń ákimshilik-aımaqtyq kartasy jasaldy. Áli de jasalyp jatyr, jańa ter­mınder qoldanylýda. Biraq burmalaýshylyq kóp.

– Shetelderdiń karta jasaýdaǵy tájirıbesin barlap, baqylap kórgen kezińiz bar ma?

– Amerıka Qurama Shtattaryna bar­ǵanymda dúnıejúziniń atlasyn satyp aldym. Ondaǵy keıbir ataýlar bizdiń aıtyp júrgenimizden basqasha berilgen. Mysaly, Soltústik Muzdy muhıt degenimizdi olar – Arktıka muhıty, al Tynyq muhıtty Pası­fık deıdi eken.

– Mysaly, ózińiz aıtyp otyrǵan osy kartanyń bizdikilerden qandaı artyq­shylyǵy bar?

– Bul kartanyń artyqshylyǵy, barlyq memleketti óz atymen atap jazǵan. Máse­len, biz Qytaıdyń ortalyǵyn Pekın deımiz ǵoı, munda ol Beıjın dep jazylǵan, ıaǵnı ár ulttyń óz tiline jaqyndatyp aıtqan. Taǵy bir ereksheligi, belgili bir memlekettiń terrıtorııasyn kórsetkende sol halyqtyń negizgi atynan alys ketpegen. Mysaly, Shveden, Fınlandııa, Romanııa, Túrkııa, Aýstralııa dep burmalamaı bergen. Qazaqstan Qazaqstan bolyp tur. Áıtpese Kırgızskaıa step dep qoıa salatyndar da bar ǵoı. Sondaı bir kartany kezinde ózim synap jazǵanmyn da.

AQSh-tyń ǵylymı-kartografııalyq orta­lyqtary shyǵarǵan kartalarda mu­hıttar astyndaǵy sý jotalaryn da kórsetip qoıǵan. Al bizdiń atlastarda onyń bári joq.

– Endi osy saladaǵy kem-ketikterdi túzeýdiń, olqylyqtardy jóndeýdiń joly qandaı?

– Memlekettik qurylymdy júıege keltirmeıinshe, is ońalmaıdy. Bizde kar­tografııa ǵylymynyń baǵyttaryn anyqtaý, qarjy máselesin retteý durys deńgeıde emes. Básekelesetin uıymdar joq, Karto­grafııa jónindegi dúnıejúzilik assoıa­ııanyń múshesi emespiz. Shetelderde ótip jatatyn úlken forýmdarǵa qatysyp, bizdiń ónimderimizdi kórsetetin, synǵa salatyn ókil joq. Mysaly, kartografııanyń prob­lemasyn ekonomıst baryp aıta almaıdy ǵoı. Jalpy, bizde sala-salany búge-shigesine deıin oqytatyn maman da joq. Paleon­tologııa, palınologııa, paleozoologııa, paleobotanıka jáne qazba baılyqtardy esepteıtin kýrstar bolýy kerek. Sonyń barlyǵyn qysqartyp tastaǵan.

– Ózińiz joǵaryda aıtqandaı, qalaı bolǵanda da bizde kartalar jasalyp jatyr. Solardyń naqty kemshilikteri qandaı?

– Negizi, halyqtyq karta jasaý úshin búkil Qazaqstandy aralap shyǵý kerek. Bizde ár oblysty, ár aýdandy biletin mamandar jetkilikti. Jasy 80 men 90-nyń arasyndaǵy shaldar erteń dúnıeden ketedi. Solardy paıdalaný kerek. Mysaly, Kenesarynyń denesin izdegen kezimizde jasy 85-ke kelgen Kenje Demeýov degen aqsaqaldy ertip alyp, Qyrǵyz Alataýynyń bes ózenin araladyq. Sol kisi Kekilikseńgirde Kenesarynyń tý tikken jerin kórsetti. Sosyn shaıqas bolǵan Maıtóbe, sarbazdarǵa qalqan bolǵan  Ura­basy degen jerler de esh kartada joq. Solardyń bárin óz kartamda belgilep qoıdym. Men kezinde Kenesary joryǵynyń kartasyn jasaý kerek degenmin. Biraq ol armanym iske aspaı qaldy. Jalpy, tarıhty qalyptastyrý úshin ártúrli handardyń, batyrlardyń úlken joryqtarynyń kartasy bolýy kerek. Tarıhı taqyrypqa qalam tartqan árbir jazýshynyń aldynda karta turýy tıis. Sarbazdar qaı jerde, qaı ózen­niń boıymen júrdi, attary qaıda jaıyldy – onyń bárin aýadan alyp jaza salýǵa bolmaıdy. Tilimizdegi birqatar termınder, jer-sý attary osyndaı qııan­keski urystar men iri tarıhı oqıǵalar barysynda paıda bolǵan. Mysaly, myń­basy, júzbasy, elý­basy ataýlary nemese «qaraýylshy úı, qaraqshy, qaraýyltóbe, sum qaıtty» sııaqty sózder qazaqta ózdiginen paıda bolmaǵan. Sondaı-aq Ábilqaıyrdyń dalasy, Qaban­baı taýy, Naýryzbaı bulaǵy degendeı jer-sý attary da handarymyz ben ba­tyr­larymyzdyń, basqa da aıtýly tul­­­­ǵa­­­­lary­myzdyń esimimen, erligimen baılanysty qoıylǵan.

– Sondaı tarıhı ataýlardyń bur­malanyp ketkenderin anyqtap, qaıtadan qalpyna keltirýge de kóp atsalysyp júrsiz…

– Patshalyq kezdiń oqymystylary qa­zaqtyń jer-sý ataýlaryn, negizinen, durys kórsetken. Olar 1880-1914 jyldar ara­lyǵynda qazaq jerine pereselenderdiń kelýine baılanysty búlingen. Odan keıingi burmalanýy tyń epopeıasy tusynda boldy. Iaǵnı qazaq jeriniń tarıhı ataýlary ádeıi alyp tastalyp, kileń orys marshaldary men shovınısteriniń esimderi tańylǵan. Ókinishke qaraı, soltústik aımaqtarda sol ataýlar áli saqtalyp tur jáne bul jaǵdaı tek soltústikke ǵana tán emes. Mysaly, Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy Túlkibas aýdanynda Sharap­kent degen aýyl bar. Orta ǵasyrlarda ol jerde Tórtkúl degen qala bolǵan. Ar jaǵynda «Aqtaban, shu­byryndydan» qalyp qoıǵan Qaraýyl­tóbe, Qaraqshy, Urybulaq degen jerler bar. Munyń bári – sol shaıqas kezderinde baqylaý pýnktileri bolǵan jerler. Sol sııaqty qazir Uryjardy – Úrjar, Muqan­shyny Maqanshy dep qate aıtyp júrmiz.

Keńestik kezde paıda bolǵan Jańatalap, Alǵabas, Yntymaq tárizdi ataýlar da kóp. Almaty túbindegi Malovodnoe aýylynyń tarıhı aty Atamqul bı bolǵan. Osyny qansha aıtsaq ta, eshkim qulaq aspaı júr. Taǵy bir aıtatyn nárse, Uzynaǵash jaqta Qarasý degen jer bar. Sony Sarybaı bı dep ózgertipti. Ar jaǵyndaǵy Qaraózekti Saýryq batyr dep qoıypty. Áıteýir, qazaq­sha bolsyn dep, qalaı bolsa, solaı ózgerte berýge de bolmaıdy, sanaǵa sińgen, burynǵy ataýy qoıylǵany abzal. Ońtústik Qazaq­standa Pogolevka degen jer bolǵan. Men sony qaıta-qaıta jazyp júrip, Rabat degen atyn qalpyna keltirdim. Burynda qalanyń ortasyn – shahrıstan, al qara sharýalar turatyn jaǵyn rabat dep ataǵan eken. Muny aıtyp otyrǵanym, tarıhı atty qalpyna keltirý kerek, jer-sýǵa árkimniń óz týysqanynyń, ata-babasynyń atyn berýine jol bermeý qajet.

– Siz búkil Qazaqstan boıynsha bur­malanǵan ataýlardyń bárin bilesiz be?

– Ózim týraly aıta berýdiń qajeti joq. Alaıda biraz atty qalpyna keltirdim de. Mysaly, Qostanaı oblysyndaǵy Komsomol aýdanyn Qarabalyq dep ózgertkizdik, Aqtóbedegi Qandyaǵashtyń, Shalqardaǵy Álim taýdyń tarıhı atyn qaıtardyq. Jambyl oblysyndaǵy Baızaq aýdanynyń dúnıege kelýine atsalystym. Biraz adam: «Baızaq degen kim?» – dep qarsy boldy. Osy óńirdegi Sarykemer, Jýaly, T.Rysqulov aýdandarynyń attary da oryssha bolǵan, solardy aýystyrýǵa da aralastym. Aıta bersek, mundaı jaıttar óte kóp.

– Sońǵy kartalaryńyzdyń birinde «belgili bir eldi mekendi, jer-sý at­taryn qysqasha tarıhymen qosa kórsettim» dep edińiz. Sol bekitildi me?

– Onomastıkalyq, termınologııalyq komıtetter ony bekitip, kartadaǵy jer-sý attary qysqasha mátinimen shyqty. Endigi jónge kelmeı jatqany – Almatynyń mańaıy. Mysaly, Moıka degen ózenniń aty – Basqara sý, Sýltanka degen ózen Sultanbek bolýy kerek. Gornyı gıgant – Alyp taý sovhozy degen sóz. Ony qazir Taýly qyrat dep júr. Qyrat emes, tep-tegis jer ǵoı ol! Sosyn qazirgi Nurly taý dep júrgenderiniń tarıhı aty Qumdan tóbesi bolǵan. Ol ózi – arheologııalyq eskertkish sanatyndaǵy jer, sol mańaıdan buryn kóne qumyralar tabylǵan. Túrksıb degen taǵy bir tarıhı ataýly jer qazir Nurtóbe atalyp júr. Osyndaı attar kóbeıip bara jatyr. Qaraǵaıly ózeni 1787 jyldan beri bar. Soǵan qaramastan, búginde ony Qarǵaly dep júr. Onomastıkalyq komıssııanyń 1997 jylǵy sheshimi boıynsha, Kamenskoe pla­tony Terisbutaq taýy dep ózgerttik. Al Verh­nıaıa Kamenka, Nıjnıaıa Kamenka degenderdiń tarıhı aty – Tastybulaq. I.Mýshketovtiń «Ver­nenskoe zemletrıasenıe» degen, 1887 jyly jasaǵan kartasy bar. Tastybulaq degen ataý tipti sol kartada da kórsetilgen. Sosyn men «Jibek joly» ataýyna qatysty da kóp aıtyp júrmin. Negizi, Raıymbek dańǵylynyń bastalatyn jaǵy Jibek joly bolýy kerek te, ol Qulja trassasyna jalǵasyp ketýi tıis. Bizde ol ortasynan úzilip qalǵan. Mine, osy máseleler jónge kelmeı jatyr.

Taǵy bir jaıt, respýblıkalardyń ara­synda kelisimdik attar joq. Mysaly, Reseıdiń Samara oblysynda Jalpy syrt degen at bar. Sol sııaqty tastaqty syrt, kókshil syrt degen sııaqty syrttar kóp. Ol jerde de túrki halyqtary turady ǵoı. Jaıyq ózeniniń bergi jaǵyn qarasań, Or-Elek syrtyn Or-Elek qyraty dep aıtady. Syrttyń jalǵasy ana jaqta jatyr. Sosyn barlyq jerde ústirt degen at bar. «Ústirt bolýy úshin astyrt bolýy kerek. Qa­zaqta osy kúnge deıin astyrt qalyp­tas­paǵan», – dep muny Levshın baıaǵyda aıtyp ketken. Iaǵnı bizdiń oıpat, oıystarymyz astyrt bolýy kerek. Bıik taýda ústirt kóbeıip ketti. Bıiktigi 2500-3500 metrlik bıik taýlar ústirt bolmaıdy. Buqtyrma ózeniniń shyǵysynda, Altaı Respýblıkasynda Ýkok degen taý bar. Ol ústirt emes. Qazaqta Kók jota, Kók jon, Qara jon degen uǵymdar bar, ol tegin aıtylmaǵan. Ýkok Jon jota bolýy tıis, ıaǵnı bıik taýlardaǵy tep-tegis jerlerdi jon, jota deý qajet. Qazaqta Aq tekshe, Jaman tekshe, Abdyra tekshe degen de ataýlar bar. Oryssha aıtqanda, pred­gornıaıa stýpen, ıaǵnı tekshe nemese baspal­daq. Karta jasa­ǵanda osyny eskerý kerek. Men Katonqaraǵaı jaqtan bastap, Sarym­saqty, Taýtekeli, Naryntaý, Jetisý Alataýy­nyń báriniń tekshelerin kórdim. Qyrǵyz Alataýy, Talas Alataýy, Ógem, Qarjantaý, Qarataý – bárinde tekshe bar. Sol tekshe taýlardy kartaǵa kirgizgimiz kelmeıdi. Sóıtip, ústirt, syrt degen sııaqty qalyp­taspaǵan ataýlar qaptap ketken. Taýdyń eń birinshi vertıkaldy qımasy – shyń, odan keıin – kúreńse. Kúreń­se – shyrshaǵa deıingi, múk ósetin, bıik jer. Odan keıin bókter, betkeı, teksheler ketedi. Kókshetaý jaqta taýdyń etegin salpyq deıdi eken. Mine, qazaqtyń óziniń uǵymynda bar osyndaı ataýlardyń bárin kartaǵa engizip, paıda­lanýymyz kerek. Qarap tursaq, barlyq jerde ústirt pen tekshe, sý aıryq­tary shatastyrylǵan. Osy ýaqytqa deıin Ile Alataýy deımiz, bul – Zaılııskıı Alataý degen oryssha ataýdyń aýdarmasy. Men ony barlyq kartada Almaty-Alataý jotasy dep qoldandym.

– Keıbir ataýlardyń memleket­aralyq deńgeıde júıege keltirilýi tıistigin aıttyńyz. Osyǵan naqtyraq toqtalyp ótseńiz…

– Mysaly, Kaspıı mańy oıpaty deıdi. Al Kaspıı mańynyń shekarasy Oral qalasynan ári qaraı, Reseıdiń Saratov oblysyna deıin sozylyp jatyr. Bul tórttik dáýirde paıda bolǵan: Q1, Q2, Q3, Q4 dep bólinedi. Biraq shekarany sonyń tek keıingisimen kórsete salǵanbyz. Osyndaı saýatsyzdyqtyń saldarynan tabıǵı shekara búlinip tur. Taǵy bir qatelik  taýlardyń kartada beınelenýine qatysty. Mysaly, olardyń da jasy, kárisi bar. Soǵan baılanysty bederlik, jastyq jalǵastyq degen bolady. Kópshiligimiz onysyna qaramaı, jalǵaspaıtyn taýlardy bir-birimen jalǵastyryp, biriktirip jiberemiz, kartada mingestirip qoıamyz. Máselen, Shyńǵystaý men Tarbaǵataı ekeýi jasty, olardy biriktirýge bolady. Ar jaǵyndaǵy Saýyr-Mańyraq jas. Alǵashqylarynyń túzilgenine 600 mln jyl bolsa, Saýyr-Mańyraqqa – 280-300 mln jyl. Sondyqtan aýdan­dastyrǵanda taýlardyń jasyna, bederine mindetti túrde qaraý kerek. Almaty Alataýy Sarytaýmen bir zonaǵa jat­qyzylady. Biraq bederlik jalǵastyq joq. Almaty Alataýy – quz, al Sarytaý jotasy tegistelgen. Aýdandastyrýda es­kerilmegen osyndaı jaıttar tolyp jatyr.

– Biz sonda qazir mektepte osyndaı kartalardy paıdalanyp júrmiz ǵoı?

– Iá. Kartada shalaǵaılyq kóp. Sol úshin Qazaqstan kartasyn durystap, ózimiz qaıta jasaýymyz kerek. Qostanaı men Chelıabınsk oblystarynyń shekarasynda Zaýralskoe plato degen bar. Qazaqsha aýdarǵanda, Oraldyń shyǵysyndaǵy ústirt deıdi. Negizi, muny ústirt deýge bolmaıdy. G.I.Bykov oǵan «Kýstanaıskoe podnıatıe» degen anyqtama bergen, ıaǵnı kóterilim. Ol tórttik dáýirde kóterilgen, ústirtke baı­lanysty emes. Qos­tanaıdaǵy sý aıryǵy da durys kórsetil­megen. Mysaly, Tobyl, Obaǵan ózenderi soltústikke qaraı aǵady. Al Torǵaı basseıni ońtústikte jatyr. Sonyń arasynda sý aıryǵy bar. Soǵan qaramaıdy. Soltústik qazaq jazyǵy Qostanaı oblysyna sozylyp jatyr. Sol mańdaǵy jap-jazyq, tep-tegis jerdi Torǵaı ústirti dep kórsetip qoıypty. Ózenderdiń qalaı aǵatynyna da qara­maǵan.

Jańaarqadaǵy Imanaq degen at Aımanaq eken, ol «Jańaarqa» kitabynda tur. Altaıda Álı degen at bar, ony Alıısk dep qoıypty. Almatydaǵy «Baǵanashyldyń» shyn ataýy – «Baǵyn ashar». Mine, mundaı júıege kel­megen nárseler óte kóp. Sosyn Shym­bulaq, Qumbel dep, olardyń da atyn qate aıtyp júrmiz. Óıtkeni taýda shym bolmaıdy jáne qum bolmaıdy. Durysy Shyńbulaq jáne Kúnbel bolýy kerek.

– Siz Qazaqstannyń búkil jerin ara­lap shyqtyńyz ba?

– Qazaqstannyń elin, jerin jan-jaqty bilý óte qıyn. Men 12 oblysty araladym, Altaı jaqqa da bardym. Novosıbırsk pen Krasnoıarskide boldym. Nege Krasnoıarsk dedi eken desem, Qyzyl jar eken. Pale­ozoı erasynyń devon dáýirinde paıda bolǵan taý jynysy. Ony ózim baryp kór­dim.

Almaty mańaıyndaǵy memlekettik ulttyq tabıǵı saıabaq attarynyń bári qate. Olar bir-aq atpen berilýi kerek. Qarash jotasynyń ústine kartalarda «Almaty Ile Alataýy saıabaǵy» dep jazyp qoıypty. Ol jerde Ile Alataýy joq, Qarash jotasy sozylyp jatyr. Odan keıin – Baqaı taýy, ar jaǵynda – Orta taý, Almaly, Sógeti, Úlken Buǵyty, Kishi Buǵyty. Onyń bárine qara­maıdy, jeke-jeke bólip, keńse quryp alady. Negizi, bir taýdyń boıynda bir-aq qoryq bolýy kerek.

– Ózińiz bolǵan sol 12 oblystyń kartasyn qazir jasaı alar ma edińiz?

– Men kezinde 14 oblystyń kartasyn jasap bergenmin. Kartografııa mamandary bárin jasap jatyr, túk joq dep aıtýǵa bolmaıdy. Kemshilikteri de bar. Kartada qazir «qaqpa» degen sóz kóp qoldanylady, Jońǵar qaqpasy, Jetisý qaqpasy deıdi. Sony qaqpa emes, ańǵar deý kerek. Óıtkeni qaqpa bolsa, ol jeldi jibermeıdi. Al bizde Arystandy-Qarabas jeli, Shelektiń jeli degen sııaqty basqa da qatty jelder bar. Solardyń bári ańǵarmen ketedi.

Sosyn qazir «azyq-túlik beldeýi» degen tirkes qoldanylyp júr. Negizi, «jerde beldeý joq, sıyrda tebin joq» degen sóz bar. Sonda «poıasty» ne deýimiz kerek? Árıne, dana halqymyz bárin aıtyp ketken ǵoı, tek biz sony áli ıgere almaı júrmiz, kóp nársege bilimimiz jetpeıdi.

– Al kartany saýatty túrde ári jan-jaqty etip jasaý úshin ne qajet?

– Karta jasaý úshin, birinshiden, tarıhty tereń bilý qajet. Jer-sý attaryn bilip qana qoımaı, sol jerlerdi basyp júrý kerek, onyń qurylysyn bilý kerek. Sondaı-aq shejireni de bilý kerek. Karta – tarıhpen, ádebıetpen, mádenıetpen tyǵyz baılanysty nárse. Iaǵnı karta jasaý ońaı emes, oǵan úlken daıyndyq qajet.

– Al bizde bilim berý, mamandar daıarlaý jaǵy jetkiliksiz deısiz ǵoı…

– Bizde qurylym joq. Qaı salanyń bolsyn jaqsy damýy úshin onyń basynda maman, ıaǵnı óndiristiń egjeı-tegjeıin, de­tal­daryn, problemasyn tereń biletin adam otyrýy tıis.

– Shetelderde kartaǵa qalaı qaraıdy? Olarda bul ádettegi nárse sanala ma álde basqasha kózqaras qalyptasqan ba?

– Karta degen barlyq damýymyzdyń aınasy sııaqty. Franýz kartalarynyń ereksheligi, olar anyqtamalardyń bárin kartaǵa túsirip qoıady. Sonyń bir elementin men paıdalanyp, ózim jasaǵan kartaǵa kirgizdim. Mysaly, Saryarqanyń ortalyǵy – Qaraǵandy, Qazaq jeriniń tarıhı orta­lyǵy – Ulytaý, Eýrazııanyń ortalyǵy – Altaı, Ortalyq Azııanyń ortalyǵy – Mońǵol-Altaı jotasy t.b. degende, men sonyń bárin aspannan alǵan joqpyn, jańaǵy ár jerden kórgenderime súıendim. Qazir kim tom-tom kitapty qarap jatady, bári kartada jazýly turýy kerek.

Alashqa aıtar datym…

…Kartografııa ǵylymy damýy úshin memlekettik qurylym bolýy kerek. Árıne, qazir kartalar jasalyp jatyr, ony joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Biraq bizde basqarý jaǵynda úlken kemshilikter bar. Mysaly, Reseıdegi «Kartografııa jáne geodezııa jónindegi memlekettik qyzmet» mekemesiniń quramynda eki ǵylymı-zertteý ınstıtýty bar. Oǵan qosa Máskeýde Kartografııa jáne geodezııa ýnıversıteti, ádistemelik ortalyqtar, birneshe salaly kartografııalyq fabrıka jumys isteıdi. Al bizde onyń biri de joq. Qurylym joq dep otyrǵanym, bizde Qazaqstanda kartografııa men geodezııany jer resýrstarynyń quramyna kirgizip jibergen. Al ony agronomdar, zootehnıkter, ekonomıster basqarady. Kartografııa ǵylymyn durys jolǵa qoıamyz desek, táýelsiz elimizdiń atyna saı memlekettik qurylym, jóni túzý oqý orny bolýy tıis.

---

Roza RAQYMQYZY, «Alash aınasy».