Tarihta örkeniettık oşaqtar paida bolady, joiylady, özge atpen qaitalanady jäne t.t ūly oqiǧalar ötıp jatady...
20 ǧasyrda "Ūly Germaniia älemı" düniejüzılık soǧystyŋ bastauşysy ärı jürgızuşısı boldy... Būl - Nemıs klassikalyq filosofiiasyn ömırge äkelgen elde paida boldy. Filosofiianyŋ "şyrqau şegıne jettık" degen oi nemıs halqynyŋ sanasyn jaulap aldy. Onyŋ şoǧyn "iıssezgış" Gitler ürlei jöneldı: filosofiia "ariilık näsıl" teoriiasymen tolyqtyryldy...
Ärı qarai, bärı oŋai jüzege asty - "jer betınde "asyl tūqymdy" halyq qana öz qalauymen ömır süruge, bilıgın jürgızuge qüqyly" degen ideologiia örısı damydy... Özge halyqtar oǧan baǧynyşty boluy kerek edı... Ömır mūndai ideologiiany terıstedı – soǧys Gitler üşın jeŋılıspen aiaqtaldy...
Älemde odan özge de "älemder" bar.
Sonyŋ bırı - ärbır halyqtyŋ öz mädenietı men dästürı, tılı, ǧylym-bılımı, ūlttyq mınezı, memlekettık sipaty. Būl - bırıkken ärı tūtastanǧan Älem. Ol "älem" - ärbır halyqqa tän jäne būl älem IýNESKO şartynda "Adamzat tarihyndaǧy mädeni qūndylyqtar qatarynda tūratyn" şaǧyn, qaitalanbas, fenomendı "ruhani-mädeni älemder" galareiasyn qūraidy... Ol - IýNESKO tarapynan qorǧalady.
Alaida, ondai "ūlttyq qūndylyqtar" bügıngı informasiialyq zamanda "öz şeŋberınen" şyqpaityny maŋyzdy bolyp şyqty. Ol - memleketterdegı "azamattyq" statusyna sai boluy kerek. Eger, būl "älem" osy şeŋberden asyp ketse, onda älemde mındettı türde "gitlerdıŋ joly" qaitalanady. Sebebı, mūnda da bır "älem" özınıŋ dünie jüzınde "erekşe statusy" bar ekenın paş etıp, osy "üstemdıgın" bar halyqtarǧa, memleketterge, olardyŋ azamattaryna taŋuǧa tyrysady. Mäselen, ol "tıl maidany", ne bolmasa, "ūlttyq dästür", bolmasa "ūlttyq kiım" formattarynda körınuı mümkın... Ol özınıŋ syrtqy agressiiasyn ärtürlı ideialarǧa endırıp jıberedı: "tarihi Otan", "Dıni bauyrlastyq", "ortaq salt-dästürler" jäne t.t.
Osyndai almaǧaiyp zamanda bız:
- "Qazaq älemı" bar ma?
- Bar bolsa ol qandai sipatta, ne küide?
- Būl "qazaq älemınde" tūtastyq bar ma?
- Onyŋ basty erekşelıgın qalai tanuǧa bolady?
- Älemde būl "kışı älem" (qazaq älemı) qalai sipattalady?
-Onyŋ bolaşaǧy qai baǧytta: özın damytuda ma, älde, özgege jūtyluda ma dep sūrauǧa mäjbürmız.
Mıne, azdaǧan şolu osyndai öte kürdelı sūraqtar legın tuyndatady eken. Endı osyǧan bız qalai jauap beremız?
Äbdıraşit Bäkırūly
Ūqsas jaŋalyqtar
