Almaty qalasy, Alataý aýdany №180 jalpy bilim beretin mekteptiń 10-synyp oqýshysy Arýjan Absatar jaıly estýińiz bar ma? Kúni keshe ǵana «Qobylandy batyr» jyryn jatqa aıtýdan «Qazaq Epos» respýblıkalyq aǵartý jobasy «Tulpar minip, tý alǵan» baıqaýynyń qalalyq kezeńine qatysyp, jyrshy-sańlaqtardyń ishinen sýyryla alǵa shyǵyp, ekinshi oryndy ıelendi. Jobaǵa Almaty qalasynan 1300-ge jýyq oqýshy qatysyp, aýdandyq kezeńde júzden júırik, myńnan tulparlar iriktelinip, qalalyq kezeńge ár aýdannan 3 oqýshy joldama aldy. Oza shapqan kil júırikterdiń ishinde Arýjannyń jetisitigine jeke toqtalyp, oqyrmandarmen bólisý úshin, aldymen, ózimen tildestim:
–Arýjan, júldeli orynyń qutty bolsyn! Saıys qalaı ótti? «Tulpar minip, tý alǵan» baıqaýyna ótken jyly da qatysyp, top jarǵan ediń. Osy jyly baıqaý qıyn boldy ma? Myqty qatysýshylar kóp bolǵan shyǵar?
–Iá, kóp-kóp raqmet! Byltyr da baıqaýǵa qatysyp, jeńimpaz atanyp edim. Osy jyly da saıys joǵary deńgeıde ótti. Qarsylastarym da jaqsy daıyndalǵany kórinip-aq tur. Básegege toly, tartysty ári kúrdeli boldy. Byltyrǵy jarysqa qaraǵanda bul joly jarys azdap ózgeshe ótti, mysaly, ótken jylǵy jarysta biz esse jazyp, qazaq ádebıeti páni boıynsha suraqtarǵa jaýap bergen bolsaq, al osy joly tek qana kónergen sózderdiń mán-maǵynasyn ashyp, jyrdy múdirmeı aıtyp shyqtyq. Jarys byltyrǵydan qaraǵanda óte kúrdeli boldy, jyrdy jattap alyp ony naqyshyna keltirip aıtýdyń ózi de ońaı dúnıe emes. Qalalyq kezeńde jarys úsh týrdan turdy: birinshi kezeńde jyrdy toqtamaı, qatelespeı aıttyp shyǵýymyz qajet boldy, ıaǵnı ádil-qazylar alqasy jyrdyń kez-kelgen betinen suraq qoıady, al biz jyrdy jalǵastyryp ketýimiz qajet. Al ekinshi kezeńde jerebe tartý arqyly bıletten suraqtarǵa jaýap berdik. Úshinshi kezeńde jyr ishindegi kónergen sózderdiń maǵynasyn durys asha bilip, jyrdy qaıtadan oryndap shyqtyq.
–Baıqaýdyń eń basty talaby boıynsha 132 betten turatyn «Qobylandy batyr» jyryn jattaý qajet boldy. Osynshama kóp aqparatty jattaýda qınaldyń ba? Este saqtaý qabiletińdi jaqsartý úshin arnaıy jattyǵý jasap, ne bolmasa jaqsy tamaqtanýǵa kóńil bóldiń be?
–Este saqtaý qabiletimdi jaqsartý úshin ózime asa erekshe qaraǵan joqpyn, shokolad, grek jańǵaǵyn t.b. taǵmdardy da tutynǵan emespin. Meniń eske saqtaý qabiletimniń damýyna olardyń áseri joq, bul boıyma berilgen daryndylyq dep sanaımyn, meniń arǵy atam jyrshy, aıtysker bolǵan. Bálkim sol kisiden berilgen qasıet.
–Baıqaýǵa qatysýdaǵy maqsatyń qandaı edi? Oqýshylardyń talaıy báıgege tigilgen qomaqty qarjyǵa qyzyqqany ras. Baıqaýǵa uzaq ýaqyt daıyndalǵan ekensiń. Daıyndyq barysyńda neni eskergen jón? Jyrdy múdirmeı jattaý úshin qatysýshy qandaı bolýy qajet?
–Árıne, baıqaýǵa qomaqty aqsha tigildi. Biraq, bul jerdegi maqsatym aqsha emes, jastarǵa da aıtarym, eger jarysqa aqsha úshin qatysqaly jatsańdar, jeńisten múldem úmittenbeı-aq qoıyńdar. Daıyndyq barysyńda neni esekrý qajet? Birinshiden, jyrdy tolyǵymen jattaý kerek, qaıta-qaıta qaıtalap otyrmasa, tez umytylady. Eskererlik jaıt, jyrdy jattaý kezinde «Qaı jerden qatelesip kettim, qaı jerde múdirdim?» dep ózińdi baqylap otyrý myńyzdy, jyrdyń árbir sózine mán berip, durys jattaýdy qalt jibermeý kerek. Keıbir qatysýshylar jyrdaǵy joldar men sózderdiń oryndaryn aýystyryp qoldanyp jatty, bir jolyn aıtyp kele jatyp, múlde basqa betke aýysyp jatty. Eger bárine muqııat qarasaq, mundaı kemshilikterge jol bermeımiz.
Bul saıys jaıly estigenimde, saıysqa qatysýǵa birden qarsy boldym. Sebebi, ótken jyly da qatystym, qaıtadan qatysqym kelmedi. Biraq, ata-anam men tálimgerim taǵy da baq synap, qatysyp kórýimdi surady, onyń ústine baıqaýdyń respýblıkalyq kezeńi bolatynyn aıtyp, aýqymy keńeıgenin eskertti. Sondyqtan baıqaýǵa qatysyp, respýblıkalyq kezeńge ótýdi maqsat ettim. Jyr jattaýǵa qatty qyzyǵýshylyǵym oıanyp, qushtarlana tústim, respýblıkaǵa ótem degen maqsatyma jetý úshin jatsam-tursam jyrdy qaıtaladym.
–Kúnine qansha bet jattaı alasyń? Daıyndyq kezinde qalaı jattadyń? Jyrdaǵy tarıhı sózder men kónergen sózderdi este saqtaý qıyn bolmady ma?
–«Alpamys» batyr jyryn kúnine úsh betten, «Qobylandy batyr» jyryn kúnine tórt betten jattap, eki jyrdy da bir aıdyń kóleminde bitirdim. Bir jyrdy tolyǵymen jattaǵan oqýshy ózge usaq-túıekter oǵan túk emes, esh qınalmadym.
–Byltyr «Alpamys batyr» jyryn tolyq jattadyń, tipti oryndaýyń da, dıkııań da, mımıkań men oryndaý sheberligiń barlǵy da ózińe jarasymdy, tyńdaýshyny ózińe baýrap alatyn erekshe qasıetiń bar. Dál qazir Alpamys batyr jyrynyń kez-kelgen jerinen surasam, jaýap bere alasyń ba?
–Ókinishke oraı, dál qazir aıta almaımyn, sebebi «Qobylandy batyr» jyryn jattaý kezinde «Alpamys batyr» jyryn esimnen shyǵaryp, osy jylǵy saıysqa kóp kóńil bóldim. Keleshekte eki jyrdy da joǵary deńgeıde oryndaýǵa tyrysatyn bolamyn, qanshama daıyndyqtan soń umytyp ketsem ýaqytym zaıa ketpeı me? Osy deńgeıimnen tómendemeı, ary-qaraı da jattyǵa beremin.
–Jarysqa daıyndalý seniń sabaq oqýyńa kedergi keltirmedi me? Bárine de qalaı úlgerdiń?
–Eki jyr jattaý saıysyna da qatystym, ekeýine de úlgere aldym. Tipti sabaq ústinde de jyrdy oqyp qaıtalap otyrdym, sabaqtan qatyspaı, mektepke kelmeı qalý degen meniń janyma jat nárse, eger de adam balasy shynaıy nıettense, barlyǵyna da úlgerýge bolady.
–Bilýimshe, jyr jattaý saıystarynan ózge de baıqaýlarǵa qatysqan ekensiń...
– Men óleń oqýdy balalyq shaǵymnan beri unatatynmyn, al naǵyz dodalarǵa qatysýdy besinshi synyptan bastadym. Eń alǵash «Abaı» oqýlaryna otyz eki óleńmen qatystym, ol ýaqytta meniń óleń jattaý deıgeıim óte tómen edi, tipti 20-30 shaqty óleńdi jattaý men úshin aýyr boldy, men joǵary jetistikke jetý úshin eńbektenip, birneshe satydan óttim. Altynshy synypta 102 óleńge jetkizip, ekinshi oryn ıelendim, jetinshi synypta 164 óleń men 5 qara sóz, Abaıdyń eki poemasyn, Shákárimniń 70 óleńin jattadym, aýdandyq, qalalyq jarystardan I-oryn alyp, respýblıkalyq kezeńge joldama aldym, segizinshi synypta oqyǵan sátimde daıyndyǵymdy arttyra túsip, 250 óleń, 2 poema, 20 qara sóz jattadym. Osy kúnge deıin kóptegen olımpıadalar men baıqaýlarǵa úzbeı qatysyp turdym. «Abaı-Shákárim» oqýlarynyń aýdandyq, qalalyq baıqaýlarynyń bas júlde ıegerimin, Semeıde ótken 18-shi respýblıkalyq «Abaı-Shákárim» oqýlarynyń júldegerimin. «Shákárim» oqýlarynyń aýdandyq, qalalyq baıqaýlarynyń bas júlde ıegerimin, Q.Bitibaeva atyndaǵy qalalyq qazaq tili men ádebıeti olıpıadasynyń II-oryn, respýblıkalyq kezeńinde III-oryn ıelendim. Sonymen qatar, «Ilııas» oqýlaryńa, «Muqaǵalı» oqýlaryńa da qatysqanmyn. Ár saıysta meniń tájirıbıem artyp, eske saqtaý qabiletimdi damytyp otyrdym.
–Birneshe aı buryn qoıylym qoıýǵa daıyndalyp jatyrmyn, ýaqytym bolmaı ketti dep ediń. Akterlyq sheberligińniń baryn bildik, qashannan bastap dramatýrgııaǵa qyzýǵyshylyǵyń artty?
–«Alpamys batyr» jyryn jatqa oqý saıysynan júlde alǵannan keıin meniń mektebime qoıylym qoıý jóninde usynys tústi. «Alpamys batyr» jyryn sahnaǵa alyp shyǵý osylaısha oıymyzǵa keldi, men jyrdaǵy «Alpamys batyrdyń» jary «Gúlbarshyn» keıpin somdadym. Maǵan áıel adamnyń, ananyń rólin oınaǵan qatty unaıdy, «Bala Art» komandasy qurylǵan sátte, birneshe rólderdi alyp shyqtym. «Jeltoqsanshylar» qoıylymynda Qaırat Rysqulbekovtyń anasynyń rólin, «Naıman-ana» qoıylymynda soqyr ananyń rólin somdap, kópshiliktiń yqylasyna bólendim.
–Ótinishimdi qabyl alyp, menimen tildeskenińe alǵysym sheksiz. Keleshekte tek jeńis tuǵyrynan kórinip, jetistikterge jetýińe tilektespin. Elimizdiń maqtanyshyna aınalyp, asqar shyńdardy baǵyndyra ber, artymyzdan ergen jas urpaqqa úlgi-ónege bolyp, órge júze ber! Raqmet!
Suhbattasqan Aısulý Sezhan,
Abaı atyndaǵy orta mektep-gımnazııasynyń 11-synyp oqýshysy
«Qobylandy batyr» jyryn jatqa aıtýdan «Qazaq Epos» respýblıkalyq aǵartý jobasy «Tulpar minip, tý alǵan» baıqaýynyń qalalyq kezeńi, 2019 jyl.
«Alpamys batyr» jyryn jatqa aıtýdan «Tulpar minip, tý alǵan» baıqaýynyń qalalyq kezeńi, 2018 jyl.
