"Aqıqatyn aıtyp, berekege keleıik" dep at qoıyp, aıdar taqqan alqaly jıyn ótti. Jıynnyń basty maqsaty jeke-jeke jumys jasap júrgen qoǵamdyq uıymdar men qoǵam belsendileriniń basyn qosý bolatyn. Judyryqtaı jumylsaq alynbaıtyn qamal joq dep jıyndy uıymdastyrýshylar da basynda atap ketti. Alqaly otyrysqa Sovet-Han Ǵabbasov, Serik Saparǵalı, Ahmetbek Nursılá, Erkin Raqyshev, Zikirııa Jandarbek, Qydyráli Oraz sekildi belgili qoǵam belsendileri qatysty. Jınalystaǵy sóılegen adamdardyń sózinen kishigirim reportaj usynamyz. Sóılegen kisilerdiń sózderin yqshamdap, qaz-qalpynda usynyp otyrmyz.
Birinshi bolyp sózdi professor Sovet han Ǵabbasovqa berdi. "Men bıyl seksenniń ústine shyqtym. Kópti kórdim. Adamdy ózgertpeı qoǵamdy ózgerte almaısyń. Sondyqtan birigeıik degen usynystaryńdy qoldaımyn" dedi.
"Azat" qozǵalysynyń sońǵy tóraǵasy Tóleýbek Seıtqalı «Bılik óziniń urlaǵan jyrlaǵandaryn saqtaý úshin halyqtyń ishinen qoldan jasalǵan ultshyl patrıottardy shyǵaryp jatyr. Halyqty bólý úshin. Sondyqtan saq bolaıyq jigitter».
Alystan at arytyp kelgen Zikirııa Jandarbek «Memlekettiń ıdeologııasy bolmaǵandyqtan, birimiz salıafıt, birimiz sopy, birimiz krıshnaıt bolyp bólinip kettik. Toqsanynshy jyldary Qytaıdan kelgen qandastarymyz qandaı bilimdi edi? Qazir sońǵy kezde kelgender ekige bólinip el arasyna jik sala bastady. Sóıtsem, máseleniń tórkini dinı alaýyzdyqta eken. Ony bastaǵan Serikjan Bilásh. Serikjan Bilásh qazaqtan dúńgendi de, uıǵyrdy da artyq qoıady. Serikjannyń aıtýynsha, qazaqtyń tilegi qabyl bolmaıdy eken. Sebebi, qazaq salt dástúrdi ustaımyn dep Allaǵa shırk qosady. Qytaıǵa qarsy jıhad uıymdastyramyz dep qarý alyp taýǵa shyqqandardy qytaılar ekstremıst retinde atyp, jaýyp tastady. Serikjan Qytaıda kóp jyldar Jarqyn Jeti bolyp júrdi. Sol Jarqyn Jetiniń ýaǵyzyn tyńdaǵandar túrmege otyrady eken de, Jarqyn Jeti aman júredi. Qytaıda mynandaı ádis bar eken, egindegi qurt qumyrsqalardy qurtý úshin túnde sham jaǵyp qoıady eken. Shamǵa úımelegen zııandy jándikterdi ýlap, qurtady eken. Serikjan da týra sondaı, ol Qytaıdyń chernyı lampasy.
Qazir álemde geosaıasatty bólise almaı jatyr. Qytaıyń da, Reseıiń de, AQSh-yń da. Men Serikjandy syrttan kelgen arnaıy adam dep , esepteımin. Mysaly, Amerıkadaǵy Býnın Qyrǵyzstanǵa kelgen saıyn qyrǵyzdar Qytaıǵa qarsy kóteriledi. Aıaǵynda ne boldy? Qytaı Qyrǵyzstanǵa ásker kirgizdi. Bul jaǵdaı bizde qaıtalanbasyna kim kepil?".
Zikirııa Jandarbektiń osy sózinen keıin pikir talas órship júre berdi. Serikjannyń ókili retinde kelgen Baqytjan Jasuzaquly «Serikjan Bilásh Qytaıdaǵy qazaqtyń jaǵdaıyn álemge jetkizgen adam. Men úshin ol aqıqattyń jarshysy. Serikjan úshin tóbelesýge de daıynmyn" dep saldy.
Oǵan Serik Saparǵalı "Serikjan 2018 jyly Qytaıda bes júz myń qazaq qamaýda otyr dedi. Men ony AQShtyń saıttarynan oqydym deıdi. Sonda aqıqattyń jarshysy Serikjan ba? AQShtyń saıttary ma?" degen qarsy suraq qoıdy.
Resmı tirkelgen «Atajurt eriktileri» uıymynyń tóraǵasy Erbol Dáýletbek «Ulttyń uly júgin kóteremiz desek, birlikte bolýymyz kerek. 2017 jyly Qytaıdyń qysymy bastaldy. Biz sol qysymǵa qarsy turý úshin vatsap jelisi arqyly tanysyp, Atajurt uıymyn qurdyq. Keıin kelip soǵan Serikjan Bilásh qosyldy. Serikjannyń Qytaıǵa qarsy shyqqan eńbegin de umytýǵa bolmaıdy. Serikjannyń ózi qansha adamdy jamandasa, Serikjannyń ózin sonsha adam jamandap jatyr.
Birimizdiń eteginen birimizdi tartpaı , bir birimizdi qoldap júreıik. Serikjanǵa da, bárimizge halyq óz baǵasyn beredi".
Serik Boqan «Qytaıdaǵy qazaqty janyshtaý Serikjannan bastalǵan joq. Bul aqylǵa qonbaıdy. Erboldyń Uıǵyrdy kóshirip alaıyq dep aıtty dep aıyptaý durys emes. Biz úsh jyl boıy Serikjandy qoldap keldik. Sońǵy kezderi onyń tapsyrmamen júrgenin bildik".
Halyqaralyq "Atajurt jastary" qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Qydyráli Oraz «Bar bále Atajurttyń seni qurǵanynan keıin bastaldy deıdi. Serikjandy ákelgen sen deıdi. Men osy jıynǵa Serikjandy da shaqyrǵanmyn. 2016 jyly qyrkúıekte Atajurt degen uıym qurdyq. Sebebi, sol jyly tamyz aıynda Qytaıǵa jana basshy keldi. Ol kelgen bette pasportqa ulty jazylmaıdy dedi. Biz sodan qoryqtyq. 2020 jylǵa deıin jarty qazaqty bolmasa da birazyn kóshirip alaıyq dep "Kósh" degen toptar qurdyq. Atajurttyń basty maqsaty qazaqty kóshirý boldy. 2017 jyly mamyrda Prezıdentke úndeý jasady.
Men Serikjanǵa ashyq úndeý jasaıyqdegende " Men ashyqqa shyqpaımyn, ashyqqa shyqpaımyn" deıtin. Men Serikjannyń fotosyn vatsapqa taratyp edim, bári shýlady. Jarqyn Jeti osy eken ǵoı dep.
Túrkııanyń Parlamentine túbi bir túrik baýyrlaryńdy qutqaryńdar dep, tanys apaıym arqyly shyqtym.
2018 jyly bizge Reıters agenttigi men Franspresstiń tilshileri keldi. Serikjan Bilásh aıtady, men álemge tarattym deıdi. Álemge qazaqtyń máselesin biz jetkizgen joqpyz, shet elden ózderi kelgen jýrnalıster jetkizdi. Jańaǵy Reıter agenttigi men Franpresstiń arqasynda.
Birikken Ulttar Uıymyna baratyn kezde Serikjan telefonyn almady. Franııadan tilshi keldi dep zvondap edim qaıtadan zvondap tur. Qaz jarty saǵatta kelem dedi. Ómirhan aǵa Jenevadaǵy BUU besinshi qarashadaǵy birinshi jınalysyna shaqyryp jatyr dep habarlasty. Bizdiń bıletimiz altysy kúni bolatyn. Jenevada BUU-nyń jıyny besi kúni bolatyn. Salyp uryp, Germanııa elshiligine bardyq. Olar jaǵdaımyyzdy túsinip, bárin rettep berdi.
BUU-daǵylar Shyńjańda uıǵyrlar ǵana turady eken dep oılaıdy eken. Men myń segiz júz alpys tórtinshi jylǵy eski kartany kórsettim. Sóıtip, Qytaıdaǵy qazaq máselesi BUU-da kóterildi. Sonyń sebebi shyǵar, qamalǵan qandastarymyzdy bosata bastady.
Saıragúldiń máselesinde kóbi aıtady, Qazaqstan bir qyzǵa pana bola almady deıdi. Biz BUU ár memleketinen Saıragúlge bosqyn mártebesin suradyq. Negizi, Saıragúldi Qytaıdan alyp qalǵan Qazaqstan úkimeti bolatyn.
2018 jyldyń on altynshy qarashasynda Serikjandy Atajurttyń tóraǵasy qylyp saılady.
Bizge uıǵyrlar da kele bastady. Biraq, biz olarmen jumys isteýden bas tarttyq. Sebebi, Shyǵys Túrkistan uıymy terrorısttik uıym bolyp tanylǵan edi. Uıǵyr máselesin kóterý bizdiń Jarǵymyzǵa sáıkes kelmeıtin. Biz eki jyl boıy bir de bir uıǵyrdy qabyldamadyq. Serikjan tizgindi ala salysymen uıǵyrlardyń aryzdaryn da qabyldaı bastady. Men boldy dedim de Atajurttan kettim. Atajurttan keterden bir jyl buryn Qytaı zertteý ınstıtýtyn quraıyq dep Serikjandy ertip Murat Áýezovke bardym.
Atajurttan ketetin kezde báriniń basyn jıyp, Qytaı zertteý ınstıtýtyna ketetinimdi, Atajurttan ketetinimdi aıttym.
Biz atajurt jastary degen qozǵalys quryp, Qytaıdaǵy jastardy Qazaqstanǵa oqýǵa ákelip jatyrmyz.
Bizdiń jarǵymyzda uıǵyrlarmen aralaspaımyz, olardyń óz uıymdary bar, solarmen jumys istesin. Sosyn, dinı adamdarmen jalpy, din máselesimen aınalyspaımyz dedik".
Qoǵam belsendisi Serik Saparǵalı Serikjan Bilásh Shyǵys Qazaqstannyń jerine Qytaıdyń kásipkerlerin kirgizdi dep aıyptap, vıdeo sýret dálelder usyndy.
Erkin Raqyshev «Qytaıdaǵy qandas baýyrlarymyz lagerlerde zardap shegip jatyr. Saıragúl ózi lagerde istegen adam ǵoı. Jıyrma tórt saǵat kómektesińizder degen jylaý men aıǵaı estilip turady degen bolatyn. Al biz myna jaqta ne istep júrmiz? Bir birimizdi qytaıshyl, ıýanǵa satylǵan dep qyrylyp otyrmyz. Myndaǵy oralman qazaqtar ekige bólinip, bir birimen qyryla bastady. Osynyń aldyn alý úshin Muhtar Shahanov bastap, Úkimetke shaǵym jazdy. Men Serikjandy bir kisideı qoldaǵan adammyn. Artyq sóılegen kezde ózine de aıtyp otyrdym. Seniń mynaýyń durys emes dep.
Áleýmettik jelidegi bir birimizdi qaralaý ol qandastarǵa kómektesý emes, kerisinshe Qytaıǵa kómektesý».
Jıynǵa kele almaǵan Ǵabbas Qabyshulynyń Serik Saparǵalıǵa jazǵan haty oqyldy. Onda Ǵabbas Qabyshuly qatelesip Serikjandy qoldaǵanyn, endi mundaı qatelik qaıtalanbaıtynyn aıtqan. Hattyń tolyq nusqasy tómendegi sýrette.
Ultshyl-patrıottardyń basyn qosqan 7 saǵattyq jıyn bir toqtamǵa kele almaı tarady. Biraq, árqaısysy ult úshin kúresimizdi toqtatpaımyz dep ketti. Aqqý, shortan hám shaıan bolǵan ult patrıottarynyń bolashaqta basy qosyla qoıa ma eken?
Ońǵar Qabden
"Adyrna" ulttyq portaly
