Osydan 100 jyl buryn Parıjde ótken EKSPO kórmesine barǵan Ámire Qashaýbaevtyń taǵdyry men ólimine qatysty suraq kóp. Ánshiniń birneshe sýreti men qujattary ǵana saqtalǵan.
1925 jyly Halyqaralyq zamanaýı dekoratıvti jáne ónerkásiptik óner kórmesinde talantymen talaıdy tańqaldyrǵan ánshi Ámire Qashaýbaev ta Sovet delegaııasy quramynda barǵany belgili.
«Central Asia Times» basylymy álem moıyndaǵan áıgili ánshi Ámire Qashaýbaevtyń arhıvte saqtalǵan fotosýretteriniń birin jarııalady.
100 JYL BURYNǴY EÝROPA GASTROLI
«Central Asia Times» basylymy málimdegendeı, qazaq mýzykasynyń alǵashqy jazbalary 1903-1909 jyldary nemis zertteýshisi Rıchard Karýttiń Túrkistan saparlary kezinde jasalǵan. Onyń «Among the Kirghiz and Turkmens in Mangyshlak» atty kitaby 1911 jyly Reseıde jaryq kórdi. Ony nemis ultynyń ataqty etnografy, arheolog jáne pedagog Vasılıı Radlov óńdegen. Degenmen, tek 1925 jyly ǵana Ámire Qashaýbaevtyń talantynyń arqasynda eýropalyqtar qazaq halyq ánderin jandy daýysta estýge múmkindik aldy.
Ámire Qashaýbaevtyń taǵdyry Keńes Odaǵynyń alǵashqy jyldaryndaǵy myńdaǵan talantty adamdardyń taǵdyryna óte uqsas. Óıtkeni, olardyń erkin shyǵarmashylyq jumystary kommýnıstik ıdeologııanyń talabyna baǵynbaıtyn.
Ámire Qashaýbaev – 1888 jyly Semeı oblysy, Abyraly aýdanynda dúnıege kelgen. Onyń ánshi retinde kásibı alǵashqy qadamy — qazirgi Petropavl qalasyna jaqyn Koıandy aýylynyń bazarynda, qazaq aýyz ádebıetiniń festıvalinde óner kórsetýimen bastaldy. Ámire Qashaýbaevtyń óneri arqyly qazaq mýzykasy búkil Qazaqstanǵa tanyldy. Sol kezdegi Halyq aǵartý komıssary Anatolıı Lýnacharskıı ony Parıjdegi Halyqaralyq kórmege qatysý úshin jeke shaqyrǵan. Sonymen qatar, Ámire Qashaýbaev alǵashqy qazaq kásibı teatrynyń qurylýyna da belsene qatysty.
1927 jyldyń sáýirinde Ámire Máskeýde konert berip, keıinnen Frankfýrtta óner kórsetti. Ol radıoda qazaq halyq ánderin oryndap, tyńdaýshylardy áýezdi, ári tereń daýsymen tańǵaldyryp, jıi óner kórsetken. Onyń teatrlyq qoıylymdary da úlken qyzyǵýshylyq týdyrdy.
KÓShEDEGI QAZA
Parıj sapary bir jaǵy Ámireni álemge tanytsa, bir jaǵynan ómirine qaýip tóndirdi. Óıtkeni, ol sol sapardan keıin keńestik memlekettik qaýipsizdik organdarynyń nazaryn aýdardy.
Parıj kórmesinde talantty ánshi qazaq saıası oppozııoneri — 1917 jyly Túrkistanda alty aı ǵana ómir súrgen Qoqan avtonomııasynyń basshysy Mustafa Shoqaımen tanysqan. Ol kezde Shoqaı «Alash» partııasynyń belsendi múshesi bolǵan jáne Keńester ony «býrjýazııalyq element» dep sanap, qýdalaıdy. Al Ámire Qashaýbaev bolshevıkterdiń saıası qarsylastarymen baılanysy úshin túrmege qamalmasa da, bıliktiń úlken qysymyna ushyraǵan.
1934 jyldyń 6 jeltoqsanynda Ámire Qashaýbaevtyń máıiti Almatynyń kósheleriniń birinen tabylǵan. Onyń ólimine ne sebep bolǵany áli kúnge deıin belgisiz.
SÝRET SYRY
Búginde Qazaqstannyń muraǵat mekemeleri men murajaılarynda Ámireniń birneshe fotosýreti men qujattary ǵana saqtalǵan. Sebebi, bolshevıkter tarapynan saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵandyqtan kóp qujatty áriptesteri men jaqyndary joıyp jibergen delinedi.
Fotoda Ámire Qashaýbaev áıeli Orazkemen
Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq memlekettik fılm, foto qujattar jáne dybys jazbalary arhıvinde Ámire Qashaýbaevtyń toppen birge túsken sýreti bar. Fotosýrette Ámire Qashaýbaev artqy qatarda tereń oıǵa shomyp, muńaıyp tur. Bul onyń keńestik partııa is-sharalary men sezderine qatysýǵa májbúr bolǵany týraly sezimin bildirse kerek.
Parıjden oralǵan soń, Ámire Qashaýbaev ómiriniń sońǵy kúnderine deıin muńly kún keshkeni anyq. Fotosýrette ol Qazaq Avtonomııalyq Keńestik Soıalıstik Respýblıkasynan delegat bolǵan Máskeýde ótken KSRO Keńesteriniń 4-sezine qatysýshylar qatarynda beınelengen. Onyń bul sharaǵa qatysqanyn 1927 jyly sáýirde KSRO Ortalyq Atqarý Komıteti bergen delegat daýys berý bıleti rastaıdy, onyń túpnusqasy qazir Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq Memlekettik murajaıynda saqtaýly.
Sýrettegi adamnyń shynymen Ámire Qashaýbaev ekenine áli naqty dálel joq. Degenmen, onyń qalǵan fotosýretterimen salystyrsaq, ánshige uqsastyqtar kózge uryp tur.
