Moŋǧoliiada belgılı tūlǧalardy müsının soǧudaǧy erekşelık qandai? Taiauda ǧana qolynan şyqqan tuyndysynyŋ bırı ūlttyq muzeige qoiylǧan müsınşınıŋ pıkırı.
Moŋǧoliiadaǧy Şyŋǧys han ūlttyq muzeiınıŋ 9 qabatyna han ordasy aşylyp, onyŋ aumaǧyna 7 metrlık altynmen qaptalǧan Şyŋǧys hannyŋ altyn müsını, aq tuy jäne memlekettık hasbu mörı ornatyldy. Köptı taŋqaldyrǧan müsın nesımen erekşe? Avtory kım?
Müsın Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, monumentaldy önerdıŋ körnektı ökılı Luvsangiin Boldtyŋ tūjyrymdamasyna säikes jasalǧan. Sondai-aq, ol – Memlekettık saraidaǧy Şyŋǧys han müsınınıŋ de avtory.
Müsınşınıŋ aituynşa, Şyŋǧys hannyŋ müsını tek müsın soǧuşynyŋ sezımderıne negızdelıp jasalmauy kerek, ol tarihi derekterge negızdeluı tiıs. Sondyqtan būl jūmysty atqaruǧa Ǧylym akademiiasy, Mädeniet ministrlıgı, Monǧol memlekettık universitetı men Monǧoliianyŋ Ortalyq bankınıŋ ǧalymdarynan qūralǧan jūmys toby kömektestı.
"Olardyŋ keŋesınıŋ arqasynda bızdıŋ eskizımız bastapqy ideiadan äldeqaida asyp, qazırgı körınıske ie boldy… Müsınnıŋ negızgı ideiasy Şyŋǧys hannyŋ tüpnūsqa mörıne negızdelgen. Aspan, Jer jäne ortasynda Şyŋǧys han. Men Şyŋǧys hannyŋ tugrasyn osylai elestetemın jäne tüsınemın", - dep atap öttı ol.
Müsınşınıŋ aituynşa, Memlekettık saraidaǧy Şyŋǧys han eskertkışı - būl barlyq handardyŋ hany bolǧan kezdegı Şyŋǧys han. Memlekettık sarai aldyndaǧy Şyŋǧys hannyŋ müsını tynyştyqty beineleidı. Onyŋ qasynda onyŋ nemerelerı men şöberelerı, sonymen qatar onyŋ qolbasşylary bar.
Aita keteiık, tugra nemese togra - bileuşınıŋ (sultan, halif, han) jeke belgısı, onda onyŋ esımı men tituly jazylady.
“Altynmen qaptalǧan osy müsındı jasau kezınde men Şyŋǧys hannyŋ Joǧarǧy Moŋǧol imperiiasyn qūrǧan kezeŋındegı jas, küştı jäne ambisiialy beinesın jasaudy közdedım. Būl turaly eŋ aiqyn dälel - onyŋ qolynda altyn mördıŋ boluy. Mūnda Şyŋǧys hannyŋ jas kezı beinelengen. Aq kiız – onyŋ ömır joly. Onyŋ kelbetıne keletın bolsaq, ejelgı şejırelerde Şyŋǧys hannyŋ öte ūzyn boily jäne erekşe jarqyn jüzdı bolǧany jazylǧan, sondyqtan ony kün siiaqty jarqyraǧan beineleuden basqa taŋdau bolmady”, - deidı müsınşı.
Aita ketsek, Moŋǧoliianyŋ qazırgı memleketınıŋ negızın qalaǧan Şyŋǧys hannyŋ daŋqyn jäne memlekettık mūragerlıktı damytudy, onyŋ esımın mäŋgılıkke qaldyru maqsatynda 2005 jylǧy 22 mausymdaǧy №136 ükımet qaulysymen "Şyŋǧys hannyŋ memorialdyq keşenı men qasiettı eskertkışın" qūru turaly şeşım qabyldanǧan.
Ülken monumentaldy keşende Şyŋǧys han, Ügedei han, Qūbylai han jäne Şyǧys myŋdyqtar qolbasşysy Mūqūlai men Batys myŋdyqtar qolbasşysy Boorchi siiaqty ūly moŋǧol handarynyŋ müsınderı qoiylǧan. Sondai-aq ekı äinek galereiasy bar, olar Moŋǧoliia aumaǧynda VII ǧasyrdan XIV ǧasyrǧa deiıngı etnikalyq jäne mädeni bölınısın, sonymen qatar Ūly Moŋǧol imperiiasynyŋ tarihyn beineleidı.
Keşennıŋ bas arhitektorlary - M.Selmeg, al müsınderınıŋ avtory jäne jasauşysy - L.Bold.
Müsınşınıŋ aituynşa, Şyŋǧys hannyŋ müsını tek müsın soǧuşynyŋ sezımderıne negızdelıp jasalmauy kerek, ol tarihi derekterge negızdeluı tiıs. Sondyqtan būl jūmysty atqaruǧa Ǧylym akademiiasy, Mädeniet ministrlıgı, Monǧol memlekettık universitetı men Monǧoliianyŋ Ortalyq bankınıŋ ǧalymdarynan qūralǧan jūmys toby kömektestı.
"Olardyŋ keŋesınıŋ arqasynda bızdıŋ eskizımız bastapqy ideiadan äldeqaida asyp, qazırgı körınıske ie boldy… Müsınnıŋ negızgı ideiasy Şyŋǧys hannyŋ tüpnūsqa mörıne negızdelgen. Aspan, Jer jäne ortasynda Şyŋǧys han. Men Şyŋǧys hannyŋ tugrasyn osylai elestetemın jäne tüsınemın", - dep atap öttı ol.
Müsınşınıŋ aituynşa, Memlekettık saraidaǧy Şyŋǧys han eskertkışı - būl barlyq handardyŋ hany bolǧan kezdegı Şyŋǧys han. Memlekettık sarai aldyndaǧy Şyŋǧys hannyŋ müsını tynyştyqty beineleidı. Onyŋ qasynda onyŋ nemerelerı men şöberelerı, sonymen qatar onyŋ qolbasşylary bar.
Aita keteiık, tugra nemese togra - bileuşınıŋ (sultan, halif, han) jeke belgısı, onda onyŋ esımı men tituly jazylady.
“Altynmen qaptalǧan osy müsındı jasau kezınde men Şyŋǧys hannyŋ Joǧarǧy Moŋǧol imperiiasyn qūrǧan kezeŋındegı jas, küştı jäne ambisiialy beinesın jasaudy közdedım. Būl turaly eŋ aiqyn dälel - onyŋ qolynda altyn mördıŋ boluy. Mūnda Şyŋǧys hannyŋ jas kezı beinelengen. Aq kiız – onyŋ ömır joly. Onyŋ kelbetıne keletın bolsaq, ejelgı şejırelerde Şyŋǧys hannyŋ öte ūzyn boily jäne erekşe jarqyn jüzdı bolǧany jazylǧan, sondyqtan ony kün siiaqty jarqyraǧan beineleuden basqa taŋdau bolmady”, - deidı müsınşı.
Aita ketsek, Moŋǧoliianyŋ qazırgı memleketınıŋ negızın qalaǧan Şyŋǧys hannyŋ daŋqyn jäne memlekettık mūragerlıktı damytudy, onyŋ esımın mäŋgılıkke qaldyru maqsatynda 2005 jylǧy 22 mausymdaǧy №136 ükımet qaulysymen "Şyŋǧys hannyŋ memorialdyq keşenı men qasiettı eskertkışın" qūru turaly şeşım qabyldanǧan.
Ülken monumentaldy keşende Şyŋǧys han, Ügedei han, Qūbylai han jäne Şyǧys myŋdyqtar qolbasşysy Mūqūlai men Batys myŋdyqtar qolbasşysy Boorchi siiaqty ūly moŋǧol handarynyŋ müsınderı qoiylǧan. Sondai-aq ekı äinek galereiasy bar, olar Moŋǧoliia aumaǧynda VII ǧasyrdan XIV ǧasyrǧa deiıngı etnikalyq jäne mädeni bölınısın, sonymen qatar Ūly Moŋǧol imperiiasynyŋ tarihyn beineleidı.
Keşennıŋ bas arhitektorlary - M.Selmeg, al müsınderınıŋ avtory jäne jasauşysy - L.Bold.Ūqsas jaŋalyqtar
