It júgirtip, qus salǵan Alash balasy búginde ata-babadan enshilep alǵan ańshylyq dástúrinen ajyrap qalǵandaı. Cebebi qazirgi tańda qyl quıryqty Qambar atanyń túligin erttep minip, tazy ıtin ertip, qolyna qyran qondyrǵan qaıyrymdy ańshyny shyraq alyp izdeseń de taba almaıtyn deńgeıge jettik. Esesine, «zamanaýı ańshylar» qatary kóbeıip keledi bul kúni.Jalpy, ańshylyq dástúri adamzat balasy paıda bolǵan sonaý ǵasyrlar qoınaýynda-aq paıda bolǵany ras. Qazaq halqy saqtar men ǵundar kezeńinen-aq ań aýlaýdyń qyr-syryn jetik meńgergen. Myńdaǵan jyldar boıy tutas bir urpaqtyń kásibi men násibine aınalǵan uly babalar murasynyń búgingi tańda jaıy qalaı? Ata saltymyzdyń naǵyz qaımaǵy bolyp tabylatyn dala dástúriniń qaınar kózi joıylyp ketpeı me?
Ańshylyq dástúrin zertteýshilerdiń pikirinshe, keıingi kezde naǵyz maıtalman, kásipqoı ańshylar qatary sıreı túsken. Iaǵnı elimizdiń qaı qyryndaǵy ańshylar men búrkitshilerdi almasaq ta, jas shamasy elý men alpysty alqymdap qalǵan aǵalar. Olardyń tipti, jetpistiń jelkesine shyqsa da bosaǵasynda tazysy men búrkiti, tórinde shıti myltyǵy ilýli turady.
Resmı málimetterge júginsek, qazir elimiz boıynsha kásibı qusbegilerdiń qatary 100-ge jetedi. Sondaı-aq Almaty oblysynyń Eńbekshiqazaq aýdanyndaǵy ulttyq sport mektebiniń janynda qusbegilerdiń bólimi ashylǵan. Mundaı bólimshe Qaraǵandy oblysyndaǵy «Saıat» ulttyq sport mektebinde de jumys isteıdi.
Býryl saqaldy qarttar jyldar boıy jınaqtalǵan mol tájirıbesi men kórgen-bilgenderin keıingi urpaqqa jetkizýge asyq. Biraq sony úırengisi kelgen jastar qatary kóp emes.
Bazarbek AQSAQAL, búrkitshi:
– Ata-babalarymyzdan bastap qanymyzǵa sińgen bul ádet ıaǵnı túzde tazy júgirtip, qus salýdy áli de tastaǵan emespin. Mań dalada osynaý sulý tabıǵattyń naǵyz qyzyǵyna batyp, ań aýlaǵan kezdegi qumarlyǵymdy eshnársege de aıyrbastaı almaımyn. Alaıda, meniń bar qorqatynym, san myńdaǵan jyldar boıy babamyzdan qalǵan ıgi dástúr bizden keıin múlde umyt bolyp qalyp qoıa ma degen qaýpim bar. Óıtkeni qazir osy kókshe ólkesinde eski dástúrde ań aýlaıtyn tek men ǵana.
Eski dástúr demekshi, qazirgi kezde ańshylyq jańasha sıpat alǵanǵa uqsaıdy. Óıtkeni qazirgiler ańdy dástúrli atpen emes, qysy-jazy jol talǵamaıtyn djıppen aýlaıtyn bolǵan. Jáne olardyń qoldarynda qosaýyz emes, vıntovka, avtomatqa aýystyrǵan. Muzdaı qarýlanǵan bul ańshylar tek terisi men múıizi baǵaly ańdardy ǵana aýlaıdy. Iaǵnı onsyz da Qyzyl kitaptyń betin qalyńdatqan ańdardyń sanyn odan saıyn azaıtýda.
Arqa tósiniń erkesi sanalatyn elikter de osy bir qyryp-joıýdan azaıyp ketken. Aqmola oblysy ishki ister Departamenti bergen málimetterge qaraǵanda byltyrǵy jyly 4 iri kólemdegi brakonerlik qylmys tirkelse, bıylǵy jyldyń alǵashqy toǵyz aıynda jeti márte zańsyz ań aýlaý faktisi oryn alǵany belgili bolyp otyr. Tabıǵatqa keltirilgen shyǵyn kólemi – 2 mıllıon teńge. Bir aıta keterligi, ondaǵan elikter men borsyqtardy, qabandar men bókenderdi kólikterine tıegen qandyqol qylmyskerlerdiń kópshiligi iri laýazym ıeleri, memlekettik qyzmetkerler bolyp shyqqan. Zańnyń ózin belden basqan bul «aǵaılar» jazadan ońaı qutylyp kete beredi eken.
Gúlnar PINChÝK, Aqmola oblysy ishki ister departamentiniń baspasóz hatshysy:
– Ańshylyq dástúriniń qazirgi túri tabıǵatymyzǵa shynymen de qaýip tóndirip otyrǵan jaıy bar. Brakonerlerdiń qatary kún sanap artyp barady. Múıizi men eti úshin shalǵaı aýyldardyń ózinde qorǵansyz ańdardyń orny tolmastaı bolyp joıylyp jatqandyǵy osynyń aıqyn dáleli. Zań arqyly qansha tyıym salsaq ta, máseleniń sheshimin tabar kúnge jete alar emespiz.
Aqmola oblystyq aýmaqtyq ınspekııasynyń málimetterine nazar aýdarsaq, ańshylyqtyń «jańa túri» ańdardy múldem qurtýda. Iaǵnı sońǵy on jylda Aqmola oblysyndaǵy Qyzyl kitapqa engen ańdar sany 30 paıyzǵa qysqarǵan. Keıbir resmı aqparat kózderi kólikti qoıyp, tikushaqpen ań aýlaıtyn «zamanaýı» ańshylar zań organdaryn da shylbyryna ilestirmeıtinin aıtýda. Bul «kókelerdiń» kimder ekeni árıne jasyryn túrde qala bermek.
Jyl saıyn ótkiziletin saıatshylyq pen búrkitshilerdiń saıysy eski saltty qaıta jańǵyrtyp ulttyq brendimizdiń qanatyn keńge jaıýyna sep bola ala ma? Bul oraıda ańshylyqtyń, shyn máninde, qazaqtyń tól óneri ekendigin aıtar kez jetken sııaqty. Álemde jahandaný dáýiri júrip turǵan búgingi tańda ultymyzdy ózge elderdiń ulyqtaýy úshin tek babalardan qalǵan uly muralardy – brend etý qajet. Ol úshin qaıtpek kerek? Ol úshin, bálkim, tıisti zańdardy qaıta qarap, ańshylyqtyń búgingisindeı emes, eski dástúrlerin qaıta jolǵa qoıý kerek shyǵar. Bálkim, respýblıkamyzdyń ár aımaǵynda ańshylyq dástúrin oqytatyn mektepter ashý kerek shyǵar?
Qalaı desek te, qanǵa bitken qumarlyq bul ónerdiń osy bir ıgi dástúri basqa bir memlekettiń menshigine aınalyp ketpesine kim kepil? Biz djıpke otyryp alyp, ań aýlap júrgenimizde saltymyzdyń patentin basqa el qaǵyp alyp, jol ortada aýzymyzdy ashyp qalmasaq bolǵany?!
Abzal ALPYSBAIULY, Kókshetaý, «Alash aınasy».
