İt jügırtıp, qūs salǧan Alaş balasy bügınde ata-babadan enşılep alǧan aŋşylyq dästürınen ajyrap qalǧandai. Cebebı qazırgı taŋda qyl qūiryqty Qambar atanyŋ tülıgın erttep mınıp, tazy itın ertıp, qolyna qyran qondyrǧan qaiyrymdy aŋşyny şyraq alyp ızdeseŋ de taba almaityn deŋgeige jettık. Esesıne, «zamanaui aŋşylar» qatary köbeiıp keledı būl künı.Jalpy, aŋşylyq dästürı adamzat balasy paida bolǧan sonau ǧasyrlar qoinauynda-aq paida bolǧany ras. Qazaq halqy saqtar men ǧūndar kezeŋınen-aq aŋ aulaudyŋ qyr-syryn jetık meŋgergen. Myŋdaǧan jyldar boiy tūtas bır ūrpaqtyŋ käsıbı men näsıbıne ainalǧan ūly babalar mūrasynyŋ bügıngı taŋda jaiy qalai? Ata saltymyzdyŋ naǧyz qaimaǧy bolyp tabylatyn dala dästürınıŋ qainar közı joiylyp ketpei me?
Aŋşylyq dästürın zertteuşılerdıŋ pıkırınşe, keiıngı kezde naǧyz maitalman, käsıpqoi aŋşylar qatary sirei tüsken. Iаǧni elımızdıŋ qai qyryndaǧy aŋşylar men bürkıtşılerdı almasaq ta, jas şamasy elu men alpysty alqymdap qalǧan aǧalar. Olardyŋ tıptı, jetpıstıŋ jelkesıne şyqsa da bosaǧasynda tazysy men bürkıtı, törınde şitı myltyǧy ılulı tūrady.
Resmi mälımetterge jügınsek, qazır elımız boiynşa käsıbi qūsbegılerdıŋ qatary 100-ge jetedı. Sondai-aq Almaty oblysynyŋ Eŋbekşıqazaq audanyndaǧy ūlttyq sport mektebınıŋ janynda qūsbegılerdıŋ bölımı aşylǧan. Mūndai bölımşe Qaraǧandy oblysyndaǧy «Saiat» ūlttyq sport mektebınde de jūmys ısteidı.
Buryl saqaldy qarttar jyldar boiy jinaqtalǧan mol täjıribesı men körgen-bılgenderın keiıngı ūrpaqqa jetkızuge asyq. Bıraq sony üirengısı kelgen jastar qatary köp emes.
Bazarbek AQSAQAL, bürkıtşı:
– Ata-babalarymyzdan bastap qanymyzǧa sıŋgen būl ädet iaǧni tüzde tazy jügırtıp, qūs saludy älı de tastaǧan emespın. Maŋ dalada osynau sūlu tabiǧattyŋ naǧyz qyzyǧyna batyp, aŋ aulaǧan kezdegı qūmarlyǧymdy eşnärsege de aiyrbastai almaimyn. Alaida, menıŋ bar qorqatynym, san myŋdaǧan jyldar boiy babamyzdan qalǧan igı dästür bızden keiın mülde ūmyt bolyp qalyp qoia ma degen qaupım bar. Öitkenı qazır osy kökşe ölkesınde eskı dästürde aŋ aulaityn tek men ǧana.
Eskı dästür demekşı, qazırgı kezde aŋşylyq jaŋaşa sipat alǧanǧa ūqsaidy. Öitkenı qazırgıler aŋdy dästürlı atpen emes, qysy-jazy jol talǧamaityn djippen aulaityn bolǧan. Jäne olardyŋ qoldarynda qosauyz emes, vintovka, avtomatqa auystyrǧan. Mūzdai qarulanǧan būl aŋşylar tek terısı men müiızı baǧaly aŋdardy ǧana aulaidy. Iаǧni onsyz da Qyzyl kıtaptyŋ betın qalyŋdatqan aŋdardyŋ sanyn odan saiyn azaituda.
Arqa tösınıŋ erkesı sanalatyn elıkter de osy bır qyryp-joiudan azaiyp ketken. Aqmola oblysy ışkı ıster Departamentı bergen mälımetterge qaraǧanda byltyrǧy jyly 4 ırı kölemdegı brakonerlık qylmys tırkelse, biylǧy jyldyŋ alǧaşqy toǧyz aiynda jetı märte zaŋsyz aŋ aulau faktısı oryn alǧany belgılı bolyp otyr. Tabiǧatqa keltırılgen şyǧyn kölemı – 2 million teŋge. Bır aita keterlıgı, ondaǧan elıkter men borsyqtardy, qabandar men bökenderdı kölıkterıne tiegen qandyqol qylmyskerlerdıŋ köpşılıgı ırı lauazym ielerı, memlekettık qyzmetkerler bolyp şyqqan. Zaŋnyŋ özın belden basqan būl «aǧailar» jazadan oŋai qūtylyp kete beredı eken.
Gülnar PİNChUK, Aqmola oblysy ışkı ıster departamentınıŋ baspasöz hatşysy:
– Aŋşylyq dästürınıŋ qazırgı türı tabiǧatymyzǧa şynymen de qauıp töndırıp otyrǧan jaiy bar. Brakonerlerdıŋ qatary kün sanap artyp barady. Müiızı men etı üşın şalǧai auyldardyŋ özınde qorǧansyz aŋdardyŋ orny tolmastai bolyp joiylyp jatqandyǧy osynyŋ aiqyn dälelı. Zaŋ arqyly qanşa tyiym salsaq ta, mäselenıŋ şeşımın tabar künge jete alar emespız.
Aqmola oblystyq aumaqtyq inspeksiiasynyŋ mälımetterıne nazar audarsaq, aŋşylyqtyŋ «jaŋa türı» aŋdardy müldem qūrtuda. Iаǧni soŋǧy on jylda Aqmola oblysyndaǧy Qyzyl kıtapqa engen aŋdar sany 30 paiyzǧa qysqarǧan. Keibır resmi aqparat közderı kölıktı qoiyp, tıkūşaqpen aŋ aulaityn «zamanaui» aŋşylar zaŋ organdaryn da şylbyryna ılestırmeitının aituda. Būl «kökelerdıŋ» kımder ekenı ärine jasyryn türde qala bermek.
Jyl saiyn ötkızıletın saiatşylyq pen bürkıtşılerdıŋ saiysy eskı saltty qaita jaŋǧyrtyp ūlttyq brendımızdıŋ qanatyn keŋge jaiuyna sep bola ala ma? Būl oraida aŋşylyqtyŋ, şyn mänınde, qazaqtyŋ töl önerı ekendıgın aitar kez jetken siiaqty. Älemde jahandanu däuırı jürıp tūrǧan bügıngı taŋda ūltymyzdy özge elderdıŋ ūlyqtauy üşın tek babalardan qalǧan ūly mūralardy – brend etu qajet. Ol üşın qaitpek kerek? Ol üşın, bälkım, tiıstı zaŋdardy qaita qarap, aŋşylyqtyŋ bügıngısındei emes, eskı dästürlerın qaita jolǧa qoiu kerek şyǧar. Bälkım, respublikamyzdyŋ är aimaǧynda aŋşylyq dästürın oqytatyn mektepter aşu kerek şyǧar?
Qalai desek te, qanǧa bıtken qūmarlyq būl önerdıŋ osy bır igı dästürı basqa bır memlekettıŋ menşıgıne ainalyp ketpesıne kım kepıl? Bız djipke otyryp alyp, aŋ aulap jürgenımızde saltymyzdyŋ patentın basqa el qaǧyp alyp, jol ortada auzymyzdy aşyp qalmasaq bolǧany?!
Abzal ALPYSBAIŪLY, Kökşetau, «Alaş ainasy».
