Táýeldilik — bul adamnyń psıhologııalyq jáne fızıologııalyq turǵydan belgili bir zattarǵa nemese áreketterge táýeldi bolýy. Bul problema qoǵamda keń taralǵan jáne ártúrli salalarda óz kórinisin tapqan: esirtki, alkogol, temeki, oıyn táýeldiligi, ınternetke nemese áleýmettik jelilerge táýeldilik jáne taǵy basqa. Táýeldilik tek jeke tulǵanyń ǵana emes, qoǵamnyń da damýyna teris áser etýi múmkin. Adamnyń táýeldilikten arylýy — bul uzaq ári kúrdeli proess, alaıda durys strategııalar men qoldaý arqyly muny júzege asyrýǵa bolady.
Táýeldilik túrleri men statıstıkasy
Álem boıynsha táýeldilikpen kúresý álemdik densaýlyq saqtaý uıymdary men psıhologııalyq mamandardyń negizgi máseleleriniń biri bolyp otyr. Mysaly, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń (DDSU) málimetinshe, álemde 35 mıllıon adam alkogolge táýeldi bolsa, 17 mıllıonǵa jýyǵy esirtkige táýeldi ekeni anyqtalǵan. Al, statıstıka boıynsha, Qazaqstanda táýeldilik máselesi ózekti bolyp qala beredi. 2020 jyly Qazaqstanda 700 myńǵa jýyq adam alkogolge, 200 myńǵa jýyǵy esirtkige táýeldi bolǵan.
Táýeldilikten arylýdyń negizgi qadamdary
- Psıhologııalyq kómek alý Táýeldilikten arylýdyń birinshi qadamy — bul kómek suraý jáne psıhoterapevtke nemese psıhıatrǵa barý. Kóp jaǵdaıda táýeldilikpen kúresý úshin dárigerlik kómek, terapııa jáne toptyq qoldaý qajet. Mysaly, kognıtıvti-minez-qulyq terapııasy (KMT) nemese dıalektıkalyq minez-qulyq terapııasy (DMT) sııaqty ádister táýeldilikten arylýǵa kómektesedi. Bul terapııalar adamǵa óz oılaryn, sezimderin jáne minez-qulqyn basqaryp, táýeldilikti jeńý jolynda tıimdi quraldar beredi.
- Emdeý jáne reabılıtaııa Ásirese, aýyr táýeldilikter (mysaly, esirtki nemese alkogol) kezinde arnaıy medıınalyq jáne psıhoterapevtik emdeý kerek. Reabılıtaııa ortalyqtary men klınıkalary táýeldilikten arylýǵa kómektesetin uzaq merzimdi baǵdarlamalar usynady. Mundaı ortalyqtarda naýqastar tek fızıkalyq turǵydan ǵana emes, psıhologııalyq turǵydan da kómek alady.
- Qoldaý júıesin qurý Táýeldilikten arylý proesi kezinde adamǵa óz otbasynan, dostarynan jáne jaqyndarynan qoldaý óte mańyzdy. Qoldaý júıesi adamnyń ózine degen senimdiligin arttyrady, ári táýeldilikten arylýǵa degen motıvaııany kúsheıtedi. Toptyq terapııalar men anonımdi alkogol nemese esirtki qoldanýshylardyń toptary (mysaly, «Anonımdi alkogolıkter» nemese «Anonımdi esirtki paıdalanýshylar») óte paıdaly bolýy múmkin.
- Ózin-ózi baqylaý jáne ómir saltyn ózgertý Táýeldilikten arylýdyń ekinshi qadamy — adamnyń ómir saltyn túbegeıli ózgertýi. Bul jattyǵý jasaý, durys tamaqtaný, jetkilikti uıyqtaý jáne stressti basqarý arqyly júzege asyrylady. Bul jaǵdaıda adam psıhoemoıonaldyq turaqtylyǵyn saqtaı alady jáne táýeldilikke qaıta oralmaýy úshin ózin baqylaýǵa alady.
- Uzaq merzimdi qoldaý jáne qaıtalanýdy boldyrmaý Táýeldilikten arylý tek bir rettik proess emes, ol turaqty jáne júıeli qadamdar arqyly júzege asady. Adamǵa turaqty túrde kásibı kómek pen áleýmettik qoldaý qajet. Alǵashqy qadamdardy jasaǵan soń, táýeldilikke qaıta oralý yqtımaldyǵyn boldyrmaý úshin profılaktıkalyq sharalar óte mańyzdy. Ómirde jańa qyzyǵýshylyqtar men hobbıler tabý, mansapta jetistikke jetý, sondaı-aq áleýmettik qarym-qatynastardy damytý — osynyń bári adamnyń psıhologııalyq jáne emoıonaldyq jaǵdaıyn turaqtandyrady.
Táýeldilikten arylý — bul kúrdeli jáne uzaq proess, biraq ol múmkin. Táýeldilikti jeńýdiń eń mańyzdy qadamdary — psıhologııalyq kómek alý, emdeý men reabılıtaııa, durys ómir saltyn qalyptastyrý jáne turaqty qoldaý. Ár adam óz táýeldiligin jeńýge kúsh salýy kerek, al qoǵam óz kezeginde osy adamdarǵa qoldaý kórsetip, arnaıy baǵdarlamalar men qyzmetter usynýy qajet. Tek osyndaı keshendi sharalar arqyly ǵana táýeldilikpen kúresýde naqty nátıjelerge qol jetkizýge bolady.
