Тәуелділік — бұл адамның психологиялық және физиологиялық тұрғыдан белгілі бір заттарға немесе әрекеттерге тәуелді болуы. Бұл проблема қоғамда кең таралған және әртүрлі салаларда өз көрінісін тапқан: есірткі, алкоголь, темекі, ойын тәуелділігі, интернетке немесе әлеуметтік желілерге тәуелділік және тағы басқа. Тәуелділік тек жеке тұлғаның ғана емес, қоғамның да дамуына теріс әсер етуі мүмкін. Адамның тәуелділіктен арылуы — бұл ұзақ әрі күрделі процесс, алайда дұрыс стратегиялар мен қолдау арқылы мұны жүзеге асыруға болады.
Тәуелділік түрлері мен статистикасы
Әлем бойынша тәуелділікпен күресу әлемдік денсаулық сақтау ұйымдары мен психологиялық мамандардың негізгі мәселелерінің бірі болып отыр. Мысалы, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметінше, әлемде 35 миллион адам алкогольге тәуелді болса, 17 миллионға жуығы есірткіге тәуелді екені анықталған. Ал, статистика бойынша, Қазақстанда тәуелділік мәселесі өзекті болып қала береді. 2020 жылы Қазақстанда 700 мыңға жуық адам алкогольге, 200 мыңға жуығы есірткіге тәуелді болған.
Тәуелділіктен арылудың негізгі қадамдары
- Психологиялық көмек алу Тәуелділіктен арылудың бірінші қадамы — бұл көмек сұрау және психотерапевтке немесе психиатрға бару. Көп жағдайда тәуелділікпен күресу үшін дәрігерлік көмек, терапия және топтық қолдау қажет. Мысалы, когнитивті-мінез-құлық терапиясы (КМТ) немесе диалектикалық мінез-құлық терапиясы (ДМТ) сияқты әдістер тәуелділіктен арылуға көмектеседі. Бұл терапиялар адамға өз ойларын, сезімдерін және мінез-құлқын басқарып, тәуелділікті жеңу жолында тиімді құралдар береді.
- Емдеу және реабилитация Әсіресе, ауыр тәуелділіктер (мысалы, есірткі немесе алкоголь) кезінде арнайы медициналық және психотерапевтік емдеу керек. Реабилитация орталықтары мен клиникалары тәуелділіктен арылуға көмектесетін ұзақ мерзімді бағдарламалар ұсынады. Мұндай орталықтарда науқастар тек физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық тұрғыдан да көмек алады.
- Қолдау жүйесін құру Тәуелділіктен арылу процесі кезінде адамға өз отбасынан, достарынан және жақындарынан қолдау өте маңызды. Қолдау жүйесі адамның өзіне деген сенімділігін арттырады, әрі тәуелділіктен арылуға деген мотивацияны күшейтеді. Топтық терапиялар мен анонимді алкоголь немесе есірткі қолданушылардың топтары (мысалы, «Анонимді алкоголиктер» немесе «Анонимді есірткі пайдаланушылар») өте пайдалы болуы мүмкін.
- Өзін-өзі бақылау және өмір салтын өзгерту Тәуелділіктен арылудың екінші қадамы — адамның өмір салтын түбегейлі өзгертуі. Бұл жаттығу жасау, дұрыс тамақтану, жеткілікті ұйықтау және стрессті басқару арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайда адам психоэмоционалдық тұрақтылығын сақтай алады және тәуелділікке қайта оралмауы үшін өзін бақылауға алады.
- Ұзақ мерзімді қолдау және қайталануды болдырмау Тәуелділіктен арылу тек бір реттік процесс емес, ол тұрақты және жүйелі қадамдар арқылы жүзеге асады. Адамға тұрақты түрде кәсіби көмек пен әлеуметтік қолдау қажет. Алғашқы қадамдарды жасаған соң, тәуелділікке қайта оралу ықтималдығын болдырмау үшін профилактикалық шаралар өте маңызды. Өмірде жаңа қызығушылықтар мен хоббилер табу, мансапта жетістікке жету, сондай-ақ әлеуметтік қарым-қатынастарды дамыту — осының бәрі адамның психологиялық және эмоционалдық жағдайын тұрақтандырады.
Тәуелділіктен арылу — бұл күрделі және ұзақ процесс, бірақ ол мүмкін. Тәуелділікті жеңудің ең маңызды қадамдары — психологиялық көмек алу, емдеу мен реабилитация, дұрыс өмір салтын қалыптастыру және тұрақты қолдау. Әр адам өз тәуелділігін жеңуге күш салуы керек, ал қоғам өз кезегінде осы адамдарға қолдау көрсетіп, арнайы бағдарламалар мен қызметтер ұсынуы қажет. Тек осындай кешенді шаралар арқылы ғана тәуелділікпен күресуде нақты нәтижелерге қол жеткізуге болады.
