Şyndyqtyŋ joly – qiyn jol.
Şerhan Mūrtaza
(«Elım saǧan aitam, el basy sen de tyŋda!» kıtabynan)
Bır künı sabaqtan soŋ kıtaphanaǧa jol tarttym, ūzaq oi tübınde jürıp, oqu zalynda ıs-şara ötkızılıp jatqanyn körgende ǧana esımdı jinadym. Basqa älemde jürgendei, jiyn ötkızılıp jatqan jerge kırıp ketıppın, eşteŋe etpes, körermen bolyp otyraiyn dep oiladym, al qatysuşy bolam degendı kım oilaǧan?! «Jas aqyndar ortaǧa şyǧyp, öleŋ oqysaŋyzdar bolady, aralaryŋyzda jas aqyndar bar ma?»,–dep jürgızuşı sūraǧanda, aldyǧa ūmtylyp şyǧa jönelıppın, qatysuşy atanyp, berılgen sūraqtarǧa müdırmei jauap berdım. «Jurnalist bolatyn qyz eken-au» dep jūrt kübırlesıp kettı. «Al men taŋdaǧan mamandyqtyŋ ielerı qandai tūlǧalar? Men olar jaily bılemın be?» dep, özıme sūraq qoidym. Rasynda da, men kımnen ülgı aluym kerek? Tarihta ız qaldyru üşın kımnıŋ ömırlık önegesın bıluım qajet? Qazır–tehnologiianyŋ altyn uaqyty, teledidardan, aqparat qūraldarynan, äleumettık jelıden nebır baǧdarlama körıp, tamaşalap jürmız, al olardyŋ bızge berer qandai äserı bar? Ūzyn-sonar tızımnen sausaq sanarlyǧy ǧana men üşın erekşe dep sanaimyn, sebebı, telearnalardyŋ sany köp, sapasy joq. Jurnalistika salasynyŋ maitalmany demesem de, özındık qoltaŋbasy bar, men ülgı tūtatyn käsıbi mamandardy tılge tiek etkım keledı. «Dara jol» baǧdarlamasynyŋ jürgızuşısı Dana Nūrjıgıt, «Mäsele» baǧdarlamasynyŋ jürgızuşısı Nartai Aralbaiūly, «Bızdıŋ uaqyt» baǧdarlamasynyŋ jürgızuşısı Jaina Slambekqyzy – būl üşeuınıŋ menıŋ bolaşaqta qalyptasuyma tigızetın üş asyl qasietı bar: ūstamdylyq, namysşyldyq, endı bırı–qaisarlyq, ör mınezdılık. Bügıngı künnıŋ jurnalistikasyna baǧa bersek, būl salanyŋ ozyqtary qandai desek, aldymen ötkenımızge üŋıleiık. Resei patşalyǧynyŋ otarynda bolyp tılımızden, tarihymyzdan, ädebietımızden airylǧan şaqta Alaş arystary qarapaiym halyqtyŋ sanasyn oiatyp, bılım berumen qatar, gazet-jurnal şyǧaryp, eren eŋbek ettı. Mūhamedjan Seralin – qazaq dalasynda jurnal şyǧarǧan alǧaşqy maitalmannyŋ bırı ǧana emes, jurnal arqyly halyqtyŋ tūrmys-tırşılıgın, ahualyn körsete bılgen bırtuar tūlǧa. Jurnaldy şyǧaruda qarajat jaǧynan qiyndyqtar bolǧanmen, el arasynda tüsındırme jūmys jürgızıp, qoldau bıldıruşı jandar tapty. Alǧaşynda jurnal kölemı az boldy, keiınırek 14-16 bettı qūrady. Jurnal ekı aida ekı ret jaryq köre bastady. Q. Bekhojinnıŋ däleldeuı boiynşa jurnal tirajy myŋǧa jettı. «Aiqap» jurnalyn oqyrman asyǧa kütıp oqityn boldy, alys eldı mekenderden tolassyz aǧylǧan hattar kelıp jatty. Halyqty masa bolyp yzyŋdap, bılımge şaqyrǧan «Masa» jinaǧynyŋ avtory Ahmet Baitūrsynūlynyŋ qazaq jurnalistikasynyŋ örkendeuıne qosqan ülesı orasan zor. Mırjaqyp Dulatūly, Ahmet Baitūrsynūly, Älihan Bökeihanovtar jūmyla ıs artqaryp, «Qazaq» gazetın şyǧardy. Būl azamattar–qiyn-qystau jaǧdaida, ömırdıŋ soqtyqpaly-soqpaqsyz jolynda moiymastan elı üşın janyn qiǧan küreskerler edı. Äsırese Ahmet Baitūrsynūly eş-sebepsız, kınäsız talai ret abaqtyǧa tüstı, qazaq dalasynan quǧyndalyp, Orynborǧa jer audarylady. «...jol ūzaq, ǧūmyr qysqa, qoldan kelgenşe, ǧūmyr jetkenşe ıstep ketelık. Malşa ottap, asap ışıp, halyq üşın qam qylmai, qaryn toiǧanşa mäz bolyp, mal ölımınde ölmei» dep, aldyna maqsat qoiyp, «Qazaq» gazetınıŋ negızın salyp, bır top ziialy qauymdy janyna jinaidy. Resei ükımetınen gazet şyǧaruǧa qoldau tappasa da, qajydan, baidan, jastar men ūstazdardan tiyn-teben jinap, ıs bastaidy. Joǧarydan baqylaular, tıntuler, jauapqa tartuşylyqtar bolyp, aiyppūl salynyp, qysymşylyq körsetıldı, alaida gazet jūmysy toqtamady. Osyǧan qaramastan gazet auqymy keŋeiıp, aidarlar sany artty. Poeziia, proza, üzdık audarmalar «Öleŋ-jyr» aidarynan tūraqty jariialanyp tūrdy. Bır top ziialy jastardyŋ basyn qosyp, eŋbek etkn Ahmet Baitūrsynovtyŋ kemeŋgerlıgıne qairan qalam. Täuelsızdık alǧan jyldary tūrmys-tırşılık, el ekonomikasy kürt tömendegen sätte Kamal Smaiylov, Şerhan Mūrtaza syndy qalamgerlerdıŋ el ışındegı hal-ahualdy köterıp, hat jazysyp, «Elım saǧan aitam, el basy sen de tyŋda!» atty eŋbek jariialauy bilık basyndaǧylarǧa da ülken sabaq boldy. Ūlt qamyn jegen ziialylar jiyrmasynşy ǧasyrdyŋ soŋy halyqqa qiyn soqqanyn aşyq jazdy, elımızde jaryq köretın gazet-jurnaldardyŋ sany myŋ ekı jüz bolsa, tek ekı jüzı ǧana qazaq tılınde ekenın mälımdedı, täulık boiy qazaq tılınde habar beretın arnanyŋ joqtyǧyn da qozǧady, el tırşılıgın tügeldei söz ettı. Qazır elımız örkendep, täuelsızdıktıŋ jaŋa taŋy atty. Qazaq tılınde jüz paiyz habar taratatyn arnalar aşyldy. «Qazaqstan», «Habar», «Habar 24», «Astana», «KTK», balalarǧa arnalǧan «Balapan» telearnasy, sporttyq, muzykalyq, dıni, tarihi, mädeni arnalar aşylyp, ärtürlı formattaǧy telejobalar körermenge jol tartty. Qazaq tılınde jariialanatyn «Egemen Qazaqstan», «Ana tılı», «Qazaq ädebietı», «Jas Alaş», «Aqiqat», «Aŋyz adam» t.b. gazet-jurnaldardyŋ sany artty. Būl degenımız – ülken baqyt, ülken jetıstık! Şer aǧa! Kamal dosyŋyzben jazysqan hattardaǧy arman-maqsat bügın şyn mänınde jüzege asyp jatyr. «Türık danalary» telebaǧdarlamasynyŋ jetekşısı Marat Barmanqūlovtyŋ zertteuı qazaq halqyn tarihtan habardar ettı. Baǧdarlama jürgızuşısı, jurnalist, aqyn Jūmaş Kenebai ekeuınıŋ ıskerlıgı arqasynda baǧdarlamanyŋ otyz minuttan tūratyn qyryqqa juyq sany jaryq kördı. Baǧdarlama körermenge de qyzyqty boldy, sūhbat pen äŋgımeden görı muzykalyq süiemeldeu, öleŋ joldary baǧdarlamaǧa sän men är berdı. Tıptı, bügınde mūndai baǧdarlama joqtyŋ qasy. Joǧaryda şolyp ötken tūlǧalar – jurnalistika salasynyŋ tarlandary jäne bır toby ǧana, men ülgı tūtatyn tūlǧalar bälkım odan da köp. Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq univesitetınıŋ jurnalistika fakultetınde ötken «Jas tılşıler» forumy menıŋ ızdenısım men eŋbekke degen qūlşynysymdy oiatty. Jurnalistika fakultetındegı saiahat barysynda M.Barmanqūlov atyndaǧy telestudiiada boldym. Äl-Farabi atyndaǧy bılım ordasynda M.Barmanqūlov jastarǧa qanşama ülgı-önege berdı, qanşama därıs ötkızdı. Osyndai tūlǧanyŋ atyndaǧy studiiada boludyŋ özı bır ǧanibet emes pe?! Būl jer–M.Barmanqūlovtyŋ tabany tigen, eŋbegı sıŋgen jer. Ūly tūlǧanyŋ artynda qalǧan ızbasarlary osy studiiada täjıribeden ötıp, maşyqtandy. Men de osy kielı jerde bılım alyp, ızbasarlarynyŋ bırı atanǧym keledı, taŋdaǧan mamandyǧymnyŋ adal iesı bolǧym keledı. Türkı älemınıŋ mol qazynasyn zerttep, ömırge jaŋa joba äkelsem dep armandaimyn. Al ızbasar atanu–oŋai dünie emes, ızbasarlyqqa laiyq bolu üşın jauapkerşılık jügın arqalap, qiyn joldy jürıp ötu kerek.Aisūlu Sezhan,
Abai atyndaǧy orta mektep-gimnaziiasynyŋ
11-synyp oquşysy,
Qaskeleŋ qalasy,
Almaty oblysy.
Ǧylymi jetekşısı Jidegül Äbdıjädılqyzy
