Belgili matematık Yrysbek Máýit algebra men geometrııany biriktirip, bir ǵana matematıka pánin oqytýdyń 6 mańyzdy sebebin aıtty.
Biz bilim mazmunyna reforma jasamaı qazirgi daý-damaıdan qutylyp, oqý sapasyn eshqashan kótere almaımyz. Orasholaq oqýlyqtar máselesi aldymyzdan shyǵa beretin bolady. Al matematıka sol mazmunnyń eń úlken jáne mańyzdy salasy. Tehnokrat el bolam deseń – aldymen matematıkańdy durysta!
Men únemi kóterip kele jatqan máselelerdiń biri — 1-11 synyptarda matematıka pánin bir oqýlyqpen oqytý, ıaǵnı algebra men geometrııany biriktirý qajet. 2022 jyly "Bilim berýdiń jalpyǵa mindetti standarttaryn, úlgilik oqý josparlaryn, úlgilik oqý baǵdarlamalaryn jetildirý" jumys tobynda osy máseleni qozǵaǵan edik, biraq matematıkterdiń kóbi qarsylyq bildirdi. Al ol baǵdarlamanyń jyry áli bitken joq jáne 2026 jyldan bastap osy "jetildirilgen" baǵdarlamalar boıynsha jańa oqýlyqtar kezeń-kezeńimen engizilmek. Sol kezde de eskertken edim: “baǵdarlamany jetildirý emes, shyt jańa ózgertý kerek" dep. Sebebi ol eski ǵımaratqa jaı árleý júrgizý ǵana. Báribir tórt qabyrǵaǵa baryp qaıta soǵylamyz!
Sózimniń dáleldi bolýy úshin algebra men geometrııany biriktirip, bir ǵana matematıka pánin oqytýdyń sebepteri men mańyzdylyǵyn tarqatyp óteıin:
- Álem elderi solaı oqıdy. Sábet salǵan sara jolda kele jatqan biz ǵana. Qazir búkil álem elderi mektep bitirgenge deıin bir ǵana matematıka degen oqýlyqpen oqıdy. Birese algebra, birese geometrııa dep mı ashytpaıdy. Biz oqyǵan qytaıda da buryn algebra, geometrııa dep bólek oqýshy edi, biz ortalaý mektep oqyǵan toqsan neshinshi jyldarǵa kelgende birigip ketti.
- Mazmundy jeńildetýge, fýnkıonaldyq saýattylyqty arttyrýǵa múmkindik týady. Bala mıy ashymaı, mektep bitirgenshe matematıka degen bir oqýlyqpen oqıdy. Balanyń fýnkıonaldyq saýattylyǵynan góri, ǵylymı baǵytymyz kúsheıip, oqýshy júktemesin shekten tys aýyrlatyp otyrmyz. Al algebra men geometrııany biriktirip, 7-synyptan bastap "matematıka" dep oqytsaq, zaman aǵymyna saı bolar edik jáne bul oqýshylardyń fýnkıonaldyq saýattylyǵyn arttyrýǵa múmkindik beredi. Qazirgi kezde ómirde keńinen qoldanylatyn matematıkalyq máselelerdi sheshýge, mátin esepterdi kóbirek taldaýǵa, sondaı-aq analız ben statıstıka máselelerine kóbirek kóńil bólýge jol ashylar edi.
- Matematıkanyń barlyq bólimderi tolyq qamtylýy kerek. 1-6 synyptar aralyǵyndaǵy matematıka oqý baǵdarlamasy bes negizgi bólimdi qamtıdy: san jáne shama, algebra elementteri, geometrııa elementteri, jıyn jáne logıka, matematıkalyq modeldeý. Alaıda, 7-synyptan bastap matematıka algebra men geometrııa pánderine bólinip ketedi, jáne qaı bólimniń qaıda ketkenin túsiný qıyn bolyp qalady. Mysaly, trıgonometrııa taqyryby geometrııadan bastalyp, keıin algebraǵa ótip ketedi.
- Geometrııa joǵalyp ketpeıdi, kerisinshe, ony júıeli oqýǵa múmkindik týady. Qazir 7-synyptan bastap matematıka aptasyna bólingen 5 saǵattyń 3 saǵaty algebraǵa, 2 saǵaty geometrııaǵa arnalady. Alaıda kóptegen mektepterde tómendetilgen oqý júktemesi boıynsha, geometrııa 1 saǵatqa, algebra 2 saǵatqa deıin qysqarady. Aptasyna bir-aq saǵat ótetin geometrııany elestetip kórińiz. Ózi kúrdeli pán, al kelesi aptaǵa deıin oqýshy túsinbegen nárseni umytyp qalady. Eger matematıka birtutas pán retinde oqytylsa, mundaı qıyndyqtar bolmas edi. Mysaly, úshburysh taqyrybyn tolyq aıaqtaǵannan keıin birden ekinshi dárejeli teńdeýlerdi sheshýge kóshýge bolar edi.
- Saǵat qysqaryp qalmaıdy, kerisinshe kóbeıedi. Joǵaryda atap ótkenimdeı, kóp mektepterde tómendetilgen oqý júktemesin paıdalanady da, geometrııa 1 saǵatqa, algebra 1 saǵatqa, barlyǵy 2 saǵatqa qysqaryp qalady. Bul matematıkalyq tilmen aıtqanda – 5 saǵattyń 40%-y. Al matematıka bir pán retinde oqytylsa, 5 saǵattyń bir-aq saǵaty qysqarar edi, ıaǵnı 20%. Aldyńǵydan eki ese az. Bizde qazir balanyń júgin jeńildetý degendi syltaý etip, rasynda matematıkanyń saǵatyna jaǵalasqysy keletinder kóp. Biraq PISA, TIMSS halyqaralyq zertteýlerinde 1-orynda kele jatqan Sıngapýr qatarly elderdiń matematıkany aptasyna 8 saǵattan oqıtynyn umytpaýymyz kerek! Matematıkanyń saǵattaryn qysqartar bolsaq, tehnokrat el bolamyz dep sóz qozǵaýdyń qajeti joq.
- 7-11 synyptardaǵy jalpy bilim beretin pánder boıynsha ótetin olımpıadalarda algebra men geometrııa jeke olımpıada túrinde ótkizilmeıdi. Tek, matematıka páninen olımpıada uıymdastyrylady jáne ol sandar teorııasy, algebra, geometrııa, kombınatorıka sııaqty bólimderdi qamtıdy. Bul da matematıka pánin tutas oqytýdyń mańyzdylyǵyn kórsetedi, óıtkeni olımpıadalyq tapsyrmalar bir ǵana bólimmen shektelmeı, birneshe matematıkalyq salalardy qatar meńgerýdi talap etedi.
Osy sebepterge súıene otyryp, biz bilim berý júıesinde algebra men geometrııany biriktirip, matematıka pánin birtutas etip oqytýdy qolǵa alýymyz kerek. Bul qadam oqýshylardyń fýnkıonaldyq saýattylyǵyn arttyryp, oqý proesin jeńildetedi jáne jahandyq deńgeıde básekege qabiletti mamandardy daıyndaýǵa múmkindik beredi. Tehnokrat el bolamyz desek – aldymen matematıka júıesin jolǵa qoıaıyq.
