19 qazan kúni Qytaıdyń soltústik-batysyndaǵy Shyńjań-Uıǵyr avtonomııalyq aýdanynyń Týrfan qalasynda ashylǵan týrfantaný máseleleri jónindegi halyqaralyq konferenııada qatysýshylar Týrfan jáne onyń mádenıeti týraly pánaralyq ǵylymnyń álemdik mańyzy týraly málimdedi, dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly.
zın-zıao zertteýleriniń sońǵy nátıjelerine arnalǵan is-sharaǵa Germanııa, Ulybrıtanııa, Japonııa jáne álemniń taǵy alty eliniń ǵalymdary qatysty.
Týrfantaný mamandary Sıpan monastyrynyń qırandylaryn aralady. Ol jerden sońǵy jyldary qazba jumystary kezinde túbinde júzim qaldyqtary bar jeti úlken keramıkalyq qumyra tabylǵan.
«Mundaǵy turǵyndar rásim kezinde júzim sharabyn ishken. Sondyqtan monastyr qabyrǵasynyń janynda sharap jertólesi bolýy múmkin", - dedi Sýn Iatsen ýnıversıtetiniń professory, arheologııalyq toptyń jetekshisi Lıý Venso sheteldik áriptesterine.
zın-zıao, sıan-zıao jáne mın-zıao Qytaıda «úsh jat din» dep atalady. 1905 jyly Sıpan monastyrynyń qırandylaryn nemis ekspedıııasy zerttedi. Tórt jyldan keıin munda orys shyǵystanýshysy Sergeı Oldenbýrg keldi. Sodan keıin monastyr umytyldy.
Sıpan zerteýshilerdiń nazaryna qaıtadan 2004 jyldyń qarashasynda ilindi. Óıtkeni, Pekın shet tilderi ýnıversıtetiniń tarıh ınstıtýtynyń professory Van Dın jergilikti mamandarmen birge nemis saıahatshylarynyń zertteýi negizinde onyń ornalasqan jerin rastady.
Monastyrda aýqymdy qazba jumystary 2021 jáne 2023 jyldary júrgizildi. Sýn Iatsen ýnıversıtetiniń, Shyńjań-Uıǵyr avtonomııalyq aýdanynyń mádenı jádigerler jáne arheologııa ınstıtýtynyń jáne basqa mekemelerdiń sarapshylary munda qytaı, sırııa, uıǵyr jáne soǵdy tilderindegi nestorıan, býdda, daosızm jazbalarynyń kóptegen úzindilerin tapty. 2023 jyly jańa arheologııalyq jańalyqtar tizimine engizilgen olardyń jetistikteri elde de, shetelde de úlken qyzyǵýshylyq týdyrdy.
Qazirgi Týrfan ejelgi Uly Jibek jolyndaǵy mańyzdy núkte boldy. Kóptegen ǵasyrlar boıy bul aımaq Shyǵys pen Batys mádenıetteriniń birigý orny retinde qyzmet etti.
Týrfan oıpaty ishki Qytaıda teńiz deńgeıinen tómende ornalasqan. Ystyq jáne qurǵaq klımattyń arqasynda Týrfanda kóptegen ejelgi kórikti jerler saqtalǵan. Qala aýmaǵynda áıgili ejelgi Gaochan jáne zıaohe qalalarynyń qırandylary, Asytan qorymy, Týııýıgoý úńgir kesheni ornalasqan.
Týrfandaǵy jerleý oryndary, kóne qonystar, dinı eskertkishter, sondaı-aq osy jerden tabylǵan mádenı jádigerler týrfanologııany zertteýdiń negizgi nysandary bolyp tabylady. Ótken ǵasyrda olar álemniń túkpir-túkpirinen kelgen paleograftardyń, arheologtardyń, tarıhshylardyń, lıngvısterdiń jáne paleontologtardyń nazarynda boldy.
