Álimniń bul aýylǵa ákim bolyp saılanǵanyna úshinshi kún. Saılaýǵa túserinde aýyldyń jaǵdaıyn oısha zerdelegenmen, adamdarmen kezdesip, emen-jarqyn sóılesý úshin aýyldyń jaı-japsarymen, qujattarmen tanysyp alǵandy jón kórip hatshysyna aldyryp, qaraı bastaǵany edi. Janyndaǵy aq telefonnyń shyr etken daýysy estildi.
Telefon tutqasyn kóterip:
– «Jańaórken» aýylynyń ákimi Álim Talapov tyńdap tur, – dedi.
– Álim, salamatsyz ba? Men aýdan ákimdiginen Orynbaımyn ǵoı. Sizge aýdan ákiminiń alǵashqy tapsyrmasy. Jaqyn kúni aýdanǵa oblystyń basshysy kelip, aýyldardy aralaıdy. Oblys basshysy bas suǵatyn mekeme, mektepti aralaǵanda júretin joldaǵy kózge oǵash kórinetin jerlerdi retke keltirersiń. Syrlap, áktep degendeı... Tipten bolmaı jatsa tasalap, qorshaı salarsyń. Alǵashqy tapsyrma ekenin umytpassyń, – dep telefon tutqasyn qoıdy.
– Aǵa, jaı ma? – degen hatshysyna:
– Eki kúnnen keıin oblys basshysy aýyldardy aralaıtyn kórinedi. Soǵan daıyndyq jasaýymyz kerek. Túsinesiń ǵoı, kóshe tazalaý, tártipke keltirý degendeı, – dedi de, esine bir nárse túsip, ornynan turyp «júr» dedi hatshysyna.
Syrtqa shyǵyp óziniń jeke kóligin otaldyrdy da, aýyldyń kire berisindegi keshe kele jatqanda ózi kórgen kóriksizdeý kóriniske, ıesiz úıge bettedi.
Bulardyń kóligi kelip toqtaǵanda eki-úsh eshki úrke jóneldi de, qyzyl ala sıyr basyn marǵaý buryp, kúıis qaıtaryp tura berdi.
Keń aýla. Ara-tura shyqqan pishen súırigi bolmasa, kóbisi aram shóp. Tórde birkezdergi eńseli úıdiń ulym-julym qańqasy ǵana tur. Terezeleri úńireıip, qalqıǵan qabyrǵalary men qalbıǵan peshtiń murjalary tym súreńsiz kórinedi.
Aram shópter ortasynda teń bolyp túıilgen kıiz úıdiń jabýlary men synǵan ýyqtardyń ústinde kúnge kúıip qańsyǵan qara shańyraq jatyr.
Myna kórinis Álimniń kóńilin qulazytyp jiberdi. Avtokólik ishine jaıǵasqan soń otaldyrmaı biraz otyrdy. Izine erip osyny kórgen hatshysy da úndemedi. Sálden keıin:
– Bul kimniń úıi, bilesiń be? – dedi.
Hatshysy:
– Kezinde sovhoz dırektorynyń úıi bolǵan dep atam aıtyp otyratyn, – dedi.
– Atań bar ma? – dep suraýyn surasa da yǵaısyzdanyp hatshysyna qarady.
– Bar, aýdan ákimi sizdi aýylǵa tanystyrǵanda sóz sóılep, bata bergen qarııa, – dedi.
– Onda aqsaqalǵa sálem bereıin, – dep kóńildi til qatqan Álim ıyǵynan bir zil túskendeı jeńildep sala berdi.
* * *
– Iá, shyraǵym, qyzmetińdi úlkenge sálem berýden bastaýyń, aýyldyń súreńsiz jaılaryna kóńil bólýiń unap otyr. Bireýlerdiń atyn atap, túsin tústemeı-aq qoıaıyn. Ol jaı aýyldyń kári-jasyna aıan bolǵanmen, aýyzǵa ala bermeıtin edik. Qolqa salǵan ekensiń aıtaıyn.
Syrttan kelgen bir azamat sovhozda dırektor boldy. Sol zamandaǵy talap pa, álde qanynda bar ma qataldaý edi. Qyzmetin de jaqsy bastady. Biraq túbine órkókirektigi jetti-aý dep oılaımyn. Ózin qarapaıym jumysshydan únemi joǵary sanap júretin. Aýylda jalǵyz basty kempirdiń traktorshy jalǵyz uly boldy. Kózi qaraqty, zerek, bilimge qushtar-tyn. Mektepti ozat oqýshynyń biri bolyp bitirgenmen qoly qysqalyqtan oqýǵa bara almady. SPTÝ-dan traktorshy mamandyǵyn alyp, aýylda anasynyń janynda qaldy. Aýdandyq gazetke maqala jazatyny, óleń shyǵaratyny bar, kelisti azamat bolyp ósti. «El maqtaǵan jigitti qyz jaqtaǵan», – degen emes pe, aýyldyń kóp boıjetkenderi jaqsy jigitti maqtap júrdi. Sonyń biri dırektordyń qyzy. Ózi de ajarly edi. Onyń ústine úlde men búldege oranǵasyn tipten ádemilenip ketti. Aıadaı aýyl kelin-kepshik, áıelder túgili bizdiń qulaǵymyzǵa deıin «traktorshy jigit pen dırektordyń qyzynyń ara jaqyndyǵy bar eken, jarasyp-aq júr», – degen sóz jetip júrdi.
Qyz Almatyda oqýda júrgenmen hattary úzilmeı, kelse ekeýiniń juptary jazylmaı júrgeni dırektorǵa unamady. Qysqasy, qaıdaǵy bir jetim traktorshyǵa kúmis qasyqtaı qyzyn bergisi kelmedi. Onyń ústine qasqa bala sovhozdaǵy keıbir keleńsiz jaǵdaıdy gazetke jazyp, dırektorǵa aýdan basshysy eskertý beripti, – dep te estidik. Sodan esebin taýyp ol baıǵustan traktoryn tartyp alyp, otardyń sońyna salyp, qoıshyny kýá qylyp, joǵalǵan tólderdi «urlady» dep sottatyp jiberdi.
Saýatty bala ǵoı, alty jyl temir tordyń arǵy jaǵynda otyrsa da, izdenip bir jarym jylda bosatylǵanymen ókpe aýyrýyna shaldyǵyp keldi. Sóıtip júrgende aýyl taǵy dúrlikti. «Dırektordyń qyzy traktorshy jigitten eki qabat eken», – dep. Sózdiń qysqasy, baıǵus balaǵa qara aspannyń qara bulty qaıta úıirildi. Qatygez áke qyzynyń «traktorshy jigitti jaqsy kóretinin, bas qosqysy keletinin, bar jaǵdaı óz erikterimen bolǵanyn eńirep aıtsa da emirenbegen áke, jalǵan qujattar jasap, jazyqsyz jandy «qyzdy zorlady», – dep abaqtyǵa qaıta qamatty.
Áli esimde, baıǵus ana aýyldaǵy aqsaqaldarǵa, aýyl sovet predsedateline, kásipodaq komıtetiniń tóraǵasyna jalyndy. «Meni alyp baryp, keshirim alyp berińder, qara ormanymdy, meniń ózimdi kepilge alsa da balamdy endi sottatpasyn, olaı bolsa endi kórmeıtinimdi ishim sezedi», – dep eńiregende etegi toldy. Sabazdar-aı, bireýi tyrp etpedi-aý. Sodan mektep dırektory, ol kezde jaı kúrishshimin men jigittiń anasyn ertip jańaǵy sen kórgen úıge bardyq. Keń aýlaǵa alty qanat aq úıdi tigip, ishin jıHazdap-aq tastaǵan eken, tórinde qoltyǵynda qus jastyq dırektor qısaıyp jatyr. Bizge alaryp bir qarady. Shaı quıyp otyrǵan áıeli:
– Joǵarylatyńyzdar, tórletińizder, – dep ornynan tura berip edi, dırektor:
– Otyr shoshańdamaı, meniń tórime shyǵatyn osylar ma? Sózderińdi shyǵyndamaı-aq qoıyńdar... Esik anaý, – dedi daýysyn kóterip, qolyn sholtańdatyp.
Sonda baıǵus ana:
– Áı, kózińdi shel qaptaıyn degen eken... Jalǵyzym úshin aldyńda tizerlep keshirim suraıyn dep kelip edim. Alla endi seniń aldyńda tizemdi búktirmesin. Jalǵyzdy bir Allaǵa tapsyrdym. Bizdi ylaıyq kórmegen tórińe adam shyqpasyn, ordaly jylan jatsyn, aýlańdy aram shóp bassyn. Bala-shaǵańnan aýlaq, – dep eki alaqanymen betin syıpady. Júzi qara surlanyp, shúńirek kózderi ot shashyp tur eken. «Qarǵysynyń túrin!...» – dep kekesinmen myrs etken dırektorǵa jonymyzdy berip syrtqa bettedik.
Traktorshy jigit bir jarym aı abaqtyda jatyp, «zorlady» degen qaǵazǵa qyzdyń ózi qol qoımaǵasyn sottalmaı qaldy. Biraq anasy ony kóre almaı, júregine túsken salmaqty kótere almaı kóz jumǵan edi. Al qyzdy ákesi Qaraqalpaqstanǵa áıeli ólgen bireýge eriksiz berip jiberipti.
Kóldeneńnen kelgen dúnıe kózge túspeı tura ma, kóp uzamaı dırektorymyz da, isti bolyp, sol jaqta bireýlerdiń qolynan qaza tapty dep estidik. Janashyr jan bolmady ma, súıegi elge jetpeı qaldy. Bul Allanyń qudiretin qara. Kóp uzamaı traktorshy jigit pen dırektordyń áıeli bir kúnde qaıtys boldy. Dırektordyń áıelin jerleýge jaqyn týystarynan basqa adam barmady. Tipti armııaǵa baryp, Reseıde qalyp qoıǵan balasy da, Qaraqalpaqstandaǵy qyzy da kelmedi. Al traktorshy jigitti búkil aýyl bolyp shyǵaryp saldy. Klastastary men aýyl jastary tik turyp qyzmet jasady.
Ótken jyly traktorshy jigittiń klastastary jıyrma bes jyldan keıin bas qosty. Traktorshy jigit pen anasynyń beıitterine baryp quran baǵyshtady. Aralarynda qasyna traktorshydan aınymaıtyn bozbalasyn ertken dırektordyń qyzy da júrdi.
Al, sen kórgen úıdi alýǵa kelgender úıdiń ishinde, kıiz úıdiń teńinde jylandardyń órmelegenin kórip jolamaı ketti. Qarǵystan boldy ma, kólge jaqyn, adam kóp barmaıtyn úı bolǵasyn solaı boldy ma, ol Táńirge ǵana aıan. Keıbireýler dırektordyń áıelin de jylan shaǵyp óltirdi, adamǵa zııany joq adam edi, jubaıynyń kesiri tıdi-aý desedi. Biraq, janyna jaıylǵan maldy jylan shaqty degendi estigenim joq, – dep qarııa sózin aıaqtady.
Qarııamen qoshtasyp, «ashynǵan ananyń qarǵysy tekke ketpeıdi» degen osy eken-aý, – dep oılaǵan Álim, «ol jerdi úlken basshy kórmeıtindeı etip qorshasam ba eken, álde kórgen jandarǵa oı salar oryn bolyp tura berse qaıtedi eken?..», – dep kele jatty.
"Adyrna" ulttyq portaly
