Täuelsız tolqyn. Surettı söiletken dala daryny

Şyǧarmaşylyq salalardyŋ ışınde «fotografiia» önerınıŋ alar orny orasan. Fotojurnalistika salasyna jaŋa dem berıp, damuy men jaŋa deŋgeige örısteuıne eleulı üles qosyp, jelıdegı jūrtty jahandaǧy äsem körınısterdı suret etıp söiletuımen täntı etıp jürgen belgılı fotograf Dosjan Balabekūlymen osy turasynda äŋgımelestık. Dosjan Balabekūly - Jambyl oblysy Jambyl audany Ernazar auylynda ūstazdar otbasynda düniege kelgen.  «Fotoöner» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ müşesı, fotojurnalist, jurnalist, PhD filosofiia doktory. Qazırgı taŋda äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı, Filosofiia kafedrasynyŋ aǧa oqytuşysy

BALA ARMAN

- Dosjan myrza, fotografiia önerıne qalai keldıŋız? Özıŋız jaily, balalyq şaqtaǧy estelıkterıŋız jaily aityp berıŋızşı. - Fotografiiaǧa bala kezden qyzyqtym. Auylda atamnyŋ üiınde eskı «Zenit» fotoapparaty boldy. Onymen foto tüsıru öz aldyna, fotosuret etıp şyǧaru jaǧy qiyn edı. Qaraŋǧy bölme, himiialyq zattar kerek degendei... Men ony arakıdık jai ǧana dürbı retınde paidalanatynmyn. Auylymyzǧa qala jaqtan «fotograf» mamany keletın. Bız soǧan suretke tüsıp qaluǧa tyrysatynbyz. Fotomyz bır aptadan keiın jetetın, söitıp kelesı fotolardy tüsırıp qaitatyn. Keiın mūny  «Polaroid» fotoapparaty almastyrdy. Onyŋ özıne köp uaqyt ötpei, būl alaŋdy plenkaly fotoapparattar jaulady. Däl osy plenkaly fotoapparatpen köp şūǧyldandym. Anam qalaǧa baryp, eŋ jaqsysyn alyp bergendegı quanyşymda şek joq... Otbasymdy, synyptastarymdy, auylymdy osy fotopparatqa tüsırıp şyqtym. Keiın būl naryqty sifrlyq fotoapparattar basty. Būl būǧan deiıngı şekteulerdı tolyq özgerttı. Endı özıŋ tüsıresıŋ, özıŋ şyǧarasyŋ. Endı plenka satyp alyp, ol tolyp qalady dep jürmeisıŋ, qanşa tüsırseŋ de oryn tabylady, kez-kelgen uaqytta fotosurettı körıp, ony rettep, öşırıp, tazartyp otyruǧa mümkındık köp boldy. Sondyqtan, menıŋ ömırımde fotografiiaǧa degen qyzyǧuşylyq balalyq şaqtan qalyptasqan. Onyŋ üstıne balalyq armanym-jurnalist bolu edı. Ekı sala da şyǧarmaşylyq jol. Sol sebeptı de, bır-bırın tolyqtyratyn qyzyq mamandyqtar edı. Jurnalistikaǧa oquǧa tüsu üşın köp eŋbektendık. Audandyq, oblystyq, respublikalyq basylymdarda maqalalar jariialadyq, bırqatarynda tūraqty avtor boldyq. Osy salaǧa jetelegen anam Jeŋıskül Berkımbaevaǧa, oquǧa tüsuge sebepşı bolǧan ūstazdarym Esei Jeŋısūly men Saǧatbek Medeubekūlyna alǧysymdy bıldıremın! Aspanǧa atylǧan Almatynyŋ būlttary Tıkūşaqtan körınıs-Ülken Almaty kölı

TAU ŪLY

- Paraqşaŋyzǧa köz jügırtken adam sızdıŋ tabiǧatty jan tänıŋızben süietınıŋızdı bırden baiqaidy. Tau-tasty jiı aralaityn jihankez jansyz. Bügınge deiın qanşa taudy, qandai mekenderdı fotosaparmen aralap qaittyŋyz? Eseptep kördıŋız be? Tabiǧatty taspalauda qandai qiyndyqtar tuyndaidy? - Adamnyŋ özı tabiǧattyŋ bır bölşegı. Qazaq dünietanymynyŋ özınde tabiǧat keremet suretteledı. Ol aŋyzdarda, jyrlarda arqau boldy. Qazaq halqy-tabiǧattyŋ tılın tüsındı, syryn ūqty, özara üilesımde ǧūmyr keştı. Eşqandai metoaspaptarsyz-aq, kün raiynyŋ jaǧdaiyn aldyn-ala bıldı. Būl qanda bar qasiet bolǧanymen, ūrpaq almasyp, jahandanu jürıp jatqan zamanda, bız osyndai bolmysymyzdan aiyrylyp ta qalǧandai körınemız. Fotografiia salasynda jūmys ısteitın, onyŋ ışınde peizaj taqyrybynda foto tüsıretın maman üşın, kün raiynyŋ, jaryqtyŋ qasietı erekşe maŋyzdy. Tabiǧattyŋ tılın tüsıngen qazaq, fotografiianyŋ da osy janrynda öz közqarasyn körsete alady dep oilaimyn. Sondyqtan, özıme jaqyn fotografiianyŋ osy janrynda az da bolsa eŋbek etıp, tau men tasty, özen men köldı, şyŋ men qūzdy aralap fototüsıru ısımen ainalysu erekşe şabyt syilaidy. Qazaqstannyŋ tabiǧaty erekşe releftı. Älemnıŋ tükpır-tükpırınde kezdesetın tabiǧi jer bederınıŋ bırşama keskını, elımızdıŋ ǧajaiyp tabiǧatynda qaitalanady. Osyndai tabiǧaty bai ölkenıŋ azamaty bola otyryp, qalaişa közge körıngen sūlulyqty fotografiiaǧa alyp kelmei, şydap otyrasyŋ?! Osy fotografiianyŋ arqasynda tauǧa şyǧu, qūzǧa örmeleu, şyŋǧa köterılu saiahaty menıŋ ömırımde ülken röl ala bastady. Naqty qanşa tauǧa, şyŋǧa şyqqanymdy eseptep aita almaimyn, öitkenı keibır jyldary bır şyŋnyŋ özıne 10 şaqty ret şyqqan kezder boldy. Öitkenı, fotografiia sol, eŋ jaqsy fotosuret üşın, keide sol rakursqa jyldap baruǧa, kütuge tura keledı. Mümkın, sonysymen de tabiǧatty tüsıru qyzyqty şyǧar?! Ile, Küngei, Jetısu, Terıskei Alatauyna baǧyttalǧan bırneşe fotosaparlarda boldym. Mäselen, Almaty töŋıregındegı teŋız deŋgeiınen üş, tört myŋdyq şyŋdardyŋ bırazyna şyqtym. Saparlardyŋ özı bır kündık, bırneşe kündık, aptalyq bolyp bölınedı. Oǧan qosa, tıkūşaqpen köterılgen saparlardyŋ özı bır töbe. Endıgı maqsat, osylardyŋ barlyǧyn jinaqtalyp tūrǧan fotoalbomdy oqyrmanǧa ūsynsam degen niet bar. Ol äzırge qarjylyq jaǧdaimen toqtap tūr. Mäŋgılık mūz basqan Tian-Şan taulary Taularǧa būlt qonǧanda... Ile Alatauy. Kışı Almaty tau sılemıne kempırqosaq tüsıp tūr. Ile Alatauy.

"KÜŞ - BIRLIKTE"

- «Fotoöner» qoǧamdyq bırlestıgı jaily aita ketseŋız. Qalai, qaşan, ne maqsatta qūryldy? Qazır qandai jūmystar atqaruda? - «Fotoöner» qoǧamdyq bırlestıgı – elımızdegı foto salasynda jürgen qauymnyŋ basyn qūraityn jalǧyz bırlestık. Bırlestık kommersiialyq emes ūiym bolyp tabylady. Bırlestıktıŋ qūrylu maqsaty - Qazaqstandaǧy fotosuret salasynyŋ halyqaralyq deŋgeide damuyna üles qosu, jas mamandarǧa  qoldau körsetu, fotoalbomdar şyǧaru, fotokörmeler, fotokonkurstar ötkızu, şeteldık ärıptestermen täjıribe almasu,  fotosaparalarǧa şyǧu, sezd, konferensiia, forum, fotojärmeŋke jäne de basqa şaralarǧa qatysu, ūiymdastyru. Sondai-aq, bırlestık müşelerınıŋ äleumettık-ekonomikalyq jäne zaŋdy qūqyqtaryn qorǧau, bırlestık müşelerınıŋ zaŋ şeŋberınde tiımdı qyzmet etuıne mümkındık tuǧyzu jäne şyǧarmaşylyq ideialary keŋınen örıs aluy üşın qoldau körsetu, fotografiia salasyn zertteitın ǧalymdar tobyn qalyptastyryp, ataqty fotosuretşılerdıŋ tuyndylaryn ǧylymi negızde saralap, ǧylymi-tanymdyq eŋbekter şyǧaru jäne t.b. «Fotoöner» qoǧamdyq bırlestıgı-Ädılet ministrlıgınen bır künde zaŋdy kuälıgın alǧan emes. Ony alu üşın 5 jyl eŋbek ettı, ızdendı, tyrysty. Onyŋ basy qasynda bolǧan ardager fotojurnalister, BAQ fotojurnalisterı men bırlestık töraǧasy retınde Asylhan Äbdıraiymūlynyŋ eŋbegı zor. Bırlestık  2010 jyly, 5 jyldy artqa tastap, zaŋdy kuälıgın aldy. Sol uaqyttan qazırge deiın özınıŋ jarǧysy şeŋberınde tiıstı mındettemelerdı oryndap keledı. «Ūltqa qyzmet etu!» ūranymen jūmys ısteitın bırlestık töraǧasy Asylhan Äbdıraiymūlynyŋ qajyrly eŋbegımen osy üş tomdyq fotoşejıreşıler turaly kıtaptyŋ şyǧuynyŋ özı, otandyq fotografiiany ǧylym kökjiegıne köterdı. Onymen qosa, Asylhan Äbdıraiymūlynyŋ jeke jäne ūjymdyq jazǧan jūmystary da edäuır eŋbek. Ǧylymi eŋbek şyǧaruda özınıŋ ǧana emes, özge avtorlardy da köterıp, sol jolǧa süirep jürgen jankeştılıgın de aitpai ötuge bolmaidy. Sondai-aq, osy salada şäkırt tärbieleude de ülken jūmystar atqarylyp jatyr. Alǧaş fotografiia mamandyǧyn daiarlau boiynşa teleekrandarǧa şyǧyp bastama köterıp, keiın ol Almatydaǧy JOO qoldau tabuynyŋ özı de bırlestık jarǧysyndaǧy ısterdıŋ tiımdı jürgızılgenın körsetedı. Onyŋ syrtynda, fotosalasyndaǧy mamandardyŋ el ışındegı fotosaparlarǧa şyǧuyn ūiymdastyru, olardyŋ bılıktılıgın arttyru jaǧyna jūmsalǧan uaqyttyŋ özı qanşama? Osy tırlıkterdıŋ aiasyna ūiysyp, eŋbek etken ärıptes aǧa-äpkelerge, ınılerımızge de alǧysym şeksız! "Fotoöner" bırlestıgınıŋ Kegenge fotosapary Qarqara jailauyndaǧy Fotoönerlıkter

"FOTOGRAFİIаǦA KÖZQARAS TÖMEN"

- Jalpy jurnalistikanyŋ bügıngı keipıne jäne fotojurnalistika salasynyŋ damuyna berer baǧaŋyz qandai? Özıŋız oqytyp jürgen jastardan fototılşılıkke qyzyǧatyn ızbasarlaryŋyz bar ma? - Jurnalistikada, onyŋ ışınde fotojurnalistika salasynda qyzmet etıp jürgen myqty azamattarymyz jeterlık. Mäselen, «Fotoöner» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ müşesı, tanymal fotojurnalist, fotograf Maqsat Şaǧyrbai aǧamyz Reseidıŋ eŋ ırı körme zalynda özınıŋ bıregei fotokörmesın ötkızgelı jatyr. Osyǧan deiın de Maqsat aǧamyzdyŋ älemnıŋ myqty qalalarynda qoiylǧan jūmystaryn maqtanyşpen aituǧa bolady. Al aramyzda Maqsattai maqsaty biık qanşama ärıptesterımız taǧy bar. Olardyŋ media keŋıstıktegı rölı de sondai biık. Qazaq tıldı media keŋıstıkte fotojurnaliske, fotografiiaǧa degen közqaras tömen. Redaksiialarda fotojurnalist ştaty az jäne fototehnikaǧa köŋıl bölmeidı.  Tıptı, keibır redaksiialarda fotojurnalist ştaty bolmauy da mümkın. Bolǧan künnıŋ özınde, merzımdı basylymda, saittarda fotosuretterdı barynşa jarqyratyp bere almaidy. Bızdegı basylymdarda foto emes, mätın köp. Al älemde qalai edı? Bızde foto qajettılıgı tuyndasa, ony telefonǧa da tüsıre saluǧa bolady degen tüsınık baiqalady. Būl qarjynyŋ joqtyǧynan ba, älde osy sala mamanyna, osy käsıbi salaǧa degen közqarastyŋ, deŋgeidıŋ bolmaǧandyǧy ma, bılmedım... Qazır fototehnikalar qarqyndy damyp jatyr. Al älemdık mediada myqty fotojurnalist - myqty fototehnikamen qamtamasyz etılgen. Sondyqtan, medianyŋ būl salasyna jaŋaşa közqaras qajet. Fototılşılıkke qyzyǧatyn şäkırtter bar. Bıraq, köbınde tehnika aluǧa jaǧdaiy bolmaidy, endı bırıne būl salada jūmys tabu qiyn. Fototılşılık qyzmet – būl fotograf degen söz emes, ol reporterlık şeberlık pen jurnalistık qabıletke ie maman. Sondyqtan sapaly kontentke qol jetkezgısı keletın media kompaniia, fotografiiaǧa, fotojurnalistikaǧa köŋıl böluı maŋyzdy. Fotojurnalistikada ūltqa qyzmet etken qanşama aqsaqalymyz bar. Sol köne köz qarttarymyzdy memlekettık marapatqa ūsynu kerek. «Fotoöner» qoǧamdyq bırlestıgı osy baǧytta tiıstı jūmystardy köterıp jatqany da quantady. Öitkenı, fotojurnalistikanyŋ abyzdaryna qūrmet – bızdıŋ mereiımızdı ösıredı. - Fotojurnalistikada baǧyt-baǧdar berıp, ūstazdyq etken kumirıŋız bar ma? Kımnen ülgı alasyz? - Fotojurnalistikaǧa jetelegen ūstazym – Asylhan Äbdıraiymūly. Ol kısını «Jas alaş» gazetınen «Asylhannyŋ fotosy» degen avtorlyq fotosuretınen tanitynmyn. Keiın QazŪU-dyŋ Jurfagyna oquǧa tüskende aǧamyzben tanysyp, qosymşa sabaq alyp, bırge tüsırılımderge şyqtyq. Būl saladaǧy käsıbi täjıribe osylai jalǧasty. Asylhan aǧadan fotoreportaj, derektı foto tüsırudıŋ asqan şeberlıgın baiqaimyn. Ol kısı merzımdı basylymdarda ūzaq jyl jūmys jasaǧan. Fotomūraǧaty qanşama qūndy fotosuretterge bai. Äsırese, ūlttyŋ bolmysyn beineleitın, bai filosofiialyq mänı bar tuyndylary ülken bır eŋbektıŋ jügı bolatyny sözsız. Al peizaj, qala tabiǧatyn fotoǧa tüsıru boiynşa Maksim Zolotuhinnıŋ suretterıne qyzyqtym. Ol kısınıŋ Almaty taqyrybyndaǧy sūlu körınısterı erekşe estetikalyq talǧamǧa jol aşady. "Fotoöner" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy Asylhan Äbdıraiymūly Qarqara jailauynda Dosjan Balabekūly Küngei Alatauynda. Toǧyzbūlaq. Fotoǧa tüsırgen-Aiym Bahybek.

NİET PEN TILEK

- Jaqsy fotograf bolu talant pa älde täjıribemen keletın qabılet pe? Jalpy Qazaqstanda fotograftarǧa jasalǧan jaǧdai qanşalyqty qanaǧattanarlyq deŋgeide? -Būl köp jaǧdaida täjıribemen qalyptasady. Täjıribe adamdy şyŋdaidy. Fotograf - erkın şyǧarmaşylyqpen, käsıbi maqsatta jūmys jasaityn sala ökılı. Ol öz jūmysyn özı qūrastyrady. Al fotojurnalist - ol media keŋıstıktıŋ ökılı. Ol özıne ǧana emes, qoǧamǧa, elge, memleketke qyzmet etedı. Irılı ūsaqty media alaŋda fotojurnalisterge barynşa köŋıl bölınse, olardyŋ jūmystaryna män berıp, körmelerın ūiymdastyryp, fotokıtaptaryn şyǧaruyna jaǧdai jasasa, ırı jobalarǧa akkredetasiialansa, materialdyq-tehnikalyq mümkınşılıkterın köterse, būl şyn şyǧarmaşylyq şabyt syilaidy. Mäselen, elımızde memlekettık tapsyryspen aqyn-jazuşylardyŋ, ǧylym salasy ökılderınıŋ eŋbekterın şyǧarady, däl sondai baǧytta fotojurnalisterdıŋ fotoalbomyn şyǧaru jaǧyn nege qospasqa? - Tılşılıkten bastalǧan mansabyŋyz qazır doktorlyqpen jalǧasyn tapty. Qazır qaida jūmys ıstep jatyrsyz? Alda qandai jobalar, josparlar oiyŋyzda? -Qazırgı basty jūmysym oqytuşylyq qyzmet. Därıs oqimyn, seminar jürgızemın. Sondyqtan, fotografiiamen ainalysuǧa keide qol timei jatady. Degenmen, bos uaqyt kezın osy ıske arnaimyn. Alda äŋgıme barysynda aitqanymdai, fotoalbomymdy jaryqqa şyǧaru jospary bar. -Sūhbatyŋyzǧa raqmet!  

Dina Litpin

«Adyrna» ūlttyq portaly