BQO eńbek ınspekııasy basqarmasy Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek zańnamasynyń, onyń ishinde eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý jónindegi talaptardyń saqtalýyna memlekettik baqylaýdy júzege asyrady. Eńbek shartyn jasasqan sátten bastap, qyzmetker men jumys berýshi eńbek qatynastarynyń sýbektileri bolyp tabylady. Jyl basynan beri Eńbek zańnamasynyń normalaryn buzý faktileri jáne túsinikter berý boıynsha 614 ótinish kelip túsken. Máseleniń mánisin Batys Qazaqstan oblysynyń eńbek ınspekııasy boıynsha basqarmasy basshysynyń orynbasary Arman Túıginbetov tarqatty.
Arman Ýrashulynyń aıtýynsha, ótinish bildirgenderdiń kóbisi jalaqyny jáne basqa da tólemderdi ýaqtyly jáne tolyq tólemeý máselelerin, jumystan bosatý, tártiptik jaza sharalaryn qoldaný, jyl saıynǵy aqyly eńbek demalysyn berý máselelerin alǵa tartady.
– Aǵymdaǵy jyldyń 1 qańtarynan bastap QR Kásipkerlik kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizilgen bolatyn. Engizilgen ózgerister men tolyqtyrýlarǵa sáıkes, jumys berýshige qatysty jospardan tys tekseris taǵaıyndaý úshin, azamattardyń aryz-shaǵymdarynda zańnama talaptarynyń buzýshylyqtary boıynsha senimdi negizder jáne rastaıtyn dáleldemeler bolýy qajet. Rastaıtyn dálelder kelesideı bolýy múmkin. Qyzmetkerge qatysty jumys berýshiniń aktileri, mysaly, «Jumystan bosatý týraly» buıryq, jasalǵan eńbek sharty, zeınetaqy qorynan úzindi kóshirmeler. Eger azamat óziniń ótinishine eńbek zańnamasynyń buzylǵanyn rastaıtyn dáleldemelerdi qosa bermese, onda biz azamatty jazbasha habardar etemiz jáne azamattyń óz ótinishin zańnama talaptaryna sáıkes keltirýine ýaqyt beremiz, atap aıtqanda, eńbek zańnamasynyń buzylý faktiler rastaıtyn dáleldemeler usyný týraly talap qoıamyz, – deıdi sala basshysynyń orynbasary.
Azamattardyń aryz-shaǵymdarynda, zańnama talaptarynyń buzýshylyqtary boıynsha senimdi negizder jáne rastaıtyn dáleldemeler bolsa, QR Kásipkerlik kodeksine sáıkes jumys berýshige qatysty jospardan tys tekseris taǵaıyndalady. Aǵymdaǵy jyly azamattardan kelip túsken ótinishterdiń negizinde, sondaı-aq quqyq qorǵaý jáne memlekettik organdardyń talaptary boıynsha Memlekettik eńbek ınspektorlary 154 kásiporyn men uıymdy teksergen. Tekserý barysynda 100 buzýshylyq anyqtalsa, 94-i eńbek qatynastary salasynda, ondaǵy negizgi buzýshylyqtar eńbek zańnamasynda belgilengen merzimde jáne tolyq kólemde jalaqy tólemeý; tártiptik jazalaý sharalarynyń qoldanylýy; eńbek sharty mazmunynyń eńbek zańnamasynyń talaptaryna sáıkes kelmeýi bolyp tabylady.
Eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý boıynsha - 6 jaǵdaı anyqtalǵan. ondaǵy negizgi buzýshylyqtar quqyqtyq aktilerdi, eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý jónindegi qujattardy ázirleý jáne qamtamasyz etý boıynsha, qyzmetkerlerdi eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý máseleleri boıynsha oqytýdy, nusqaý berýdi uıymdastyrý, bilimin tekserý boıynsha; qaýipsiz eńbek jaǵdaılaryn qamtamasyz etý boıynsha; emdik-profılaktıkalyq taǵammen, jeke jáne ujymdyq qorǵanys quraldarymen qamtamasyz etý boıynsha.
Al halyqty jumyspen qamtý boıynsha – aǵymdaǵy jyly buzýshylyqtar anyqtalmaǵan.
Barlyq anyqtalǵan buzýshylyqtar boıynsha 69 nusqama berilip, 10,106 mln. teńge somasyna 71 aıyppul jáne 48 eskertý salynǵan.
Búgingi tańda oblystyń 183 kásiporny eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý boıynsha halyqaralyq jáne ulttyq standarttardy engizdi.
Aǵymdaǵy jyldyń 6 aıynyń qorytyndysy boıynsha barlyǵy 26 jazataıym oqıǵa oryn alyp, 31 adam zardap shekken. Zardap shekkenderdiń 21-i aýyr nátıjemen, 8-i toptyq jazataıym oqıǵadan jaraqat alsa, 2 adam qaza tapty.
Júrgizilgen jazataıym oqıǵalardy arnaıy tergep-tekserýdiń nátıjeleri negizgi sebepter jumys júrgizý ýchaskesin qanaǵattanarlyqsyz uıymdastyrý, qyzmetkerlerdi jeke qorǵaný quraldarymen qamtamasyz etpeý, qaýipsiz eńbek tásilderin oqytýdyń jetkiliksizdigi, sondaı-aq qyzmetkerlerdiń ózderiniń óreskel abaısyzdyǵy bolyp tabylatynyn kórsetedi.
Bul, jumys berýshiler qyzmetkerlerdi eńbek qaýipsizdigi jáne eńbekti qorǵaý máseleleri boıynsha oqytýdy, nusqaý berýdi, bilimin tekserýdi júrgizbeıtinin, qyzmetkerdiń eńbek shartyn jasaspaı jumysqa jiberiletinin, aldyn alý sharalaryn júrgizý arqyly jumys oryndarynda jáne tehnologııalyq proesterde kez kelgen táýekelderdiń aldyn alý boıynsha sharalar qabyldanbaıtynyn kórsetedi. Sondaı-aq jazataıym oqıǵalardy jasyrýǵa jol beriledi.
Eńbek salasyndaǵy negizgi problemalyq máseleler – beıresmı eńbek qatynastary, azamattardy eńbek shartyn jasaspaı jumysqa jiberý, jalaqyny «konvertpen» tóleý. Mundaı faktilerge kóbinese shaǵyn jáne mıkro bıznes sýbektileri jol beredi.
QR Eńbek kodeksiniń normalaryna sáıkes, jumys berýshi jumysqa qabyldaý kezinde QR Eńbek kodeksinde belgilengen tártippen jáne jaǵdaılarda jumyskerlermen eńbek sharttaryn jasasýǵa mindetti, sondaı-aq adamdy jumysqa jiberý eńbek shartyn jasasqannan keıin ǵana júzege asyrylady.
Zańsyz jumys isteıtin azamattarda jalaqy mólsheri turaqty bolmaıdy. Jumys berýshiniń qalaýy boıynsha azaıtylýy múmkin, eńbek shartynda mindetti túrde eńbekke aqy tóleý mólsheri men ózge de sharttary kórsetiledi. Jumys berýshi zeınetaqy qoryna jarnalar aýdarmaıdy, bul odan ári zeınetaqy mólsherine teris áser etedi. Áleýmettik aýdarymdar jáne áleýmettik medıınalyq saqtandyrý qoryna aýdarymdar júrgizilmeıdi, jumys istegen kezeńi úshin eńbek kitapshasynda jazba bolmaıdy, jumyssyzdyq jaǵdaıynda resimdelmegen jumys kezeńi saqtandyrý ótiline eseptelmeıdi, bul jumyssyzdyq boıynsha kómektiń mólsheri men tólemine áser etedi. Aýyrǵan jaǵdaıda áleýmettik járdemaqy tólemi júrgizilmeıdi, óndiristegi nemese naýqastanýdaǵy jazataıym oqıǵa kezinde saqtandyrý tólemderi júrgizilmeıdi;
Aıta ketý kerek, qyzmetkerler zańsyz jumystan bosatylǵannan keıin, jalaqy berilmegennen keıin nemese óndiristik jaraqat alǵan jaǵdaıda ǵana jumys berýshiniń is-áreketine ýákiletti organdarǵa júginedi. Mundaı jaǵdaılarda eńbek qatynastaryn dáleldeý árdaıym múmkin bolmaıdy.
Adamdy eńbek shartyn jasamaı jumysqa qabyldaý jumys berýshiler úshin de jaǵymsyz saldarǵa ákeledi.
Jumys berýshige Qazaqstan Respýblıkasynyń Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksinde belgilengen aıyppul sankııalary kózdelgen. Sonymen qatar, bul sankııalar saralanǵan.
– Zańsyz eńbek qatynastarynyń sebepteri, birinshiden, keıbir jumys berýshiler azamattardyń senimin paıdalana otyryp, salyqtar men basqa da mindetti tólemderdi boldyrmaý úshin, aýyzsha kelisim negizinde eńbek shartyn jasamaı azamattardy jumysqa qabyldap, eńbegin paıdalanady. Ekinshiden, keıde qyzmetkerlerdiń ózderi zeınetaqy jáne áleýmettik aýdarymdardy tólegisi kelmeıdi, óıtkeni bul jalaqy mólsherin azaıtady jáne jumys berýshilerge eńbek sharttaryn jasamaı jalaqyny «konvertte» berýge Osylaısha, eńbek shartyn jasamaý bolashaqta jumys berýshi tarapynan eńbek zańnamasynyń basqa da buzýshylyqtaryna jol berýge sebep bolýy múmkin.
Aldyńǵy jyldardaǵy tájirıbe kórsetkendeı, uıymdar men kásiporyndardaǵy eńbek qatynastary boıynsha narazylyq akııasynyń paıda bolýynyń negizgi sebebi jumys berýshiniń jalaqyny ýaqtyly tólemeýi bolyp tabylady, – deıdi Arman Ýrashuly.
Jalpy 2024 jyly prokýratýra, memlekettik kirister, eńbek ınspekııasy organdarynyń, jeke sot oryndaýshylar palatasynyń birlesken áreketimen 33 kásiporynda 495,375 mln. teńge somaǵa jalaqy boıynsha bereshekti óteý qamtamasyz etilip, 4807 qyzmetkerdiń quqyqtary qorǵalǵan, bul da eńbek daýlary men janjaldardyń aldyn alýǵa yqpal etti. Jumys berýshiler men jumyskerler zańnamanyń buzylýyna jol bermeýi tıis.
Káýsar BAIǴALIEVA
