Adam quqyǵyn qorǵaıtyn halyqaralyq «Hıýman Raıts Votch» uıymy 2024 jylǵy Dúnıejúzilik baıandamasynda 2023 jyly Sı zınpın basqarǵan on jyldan astam ýaqyttan keıin Qytaı úkimeti áleýmettik baqylaý men repressııany odan ári kúsheıtkenin aıtqan. Osy uıymynyń málimdemesinde «Tóraǵa Sı zınpınniń on jyldan astam repressııalyq bıligi kezinde kúsheıtilgen áleýmettik baqylaý Qytaı ekonomıkasy men qoǵamyna da kóptep zııan keltirýde», - delingen. «Bıliktiń adam quqyqtaryn buzý problemalaryn baıypty túrde sheshýge qulyqsyzdyǵy qoǵamnyń bolashaqqa kúmanyn týdyrady» degen uıym Qytaı úkimetiniń Shyńjańdaǵy uıǵyrlar men basqa da túrki musylmandaryna qarsy júrgizgen repressııalyq saıasaty ózgermegenin, al zań buzýshylyqtar adamzatqa qarsy qylmys deńgeıine jetkenin atap kórsetken. Qytaıdaǵy jaǵdaı osyndaı sıpatqa ıe bolǵanda, qandastar máselesi aıryqsha alańdatady. Qazirgi ahýal qandaı? Osy oraıda taıaýda ǵana Qytaıǵa saparlap qaıtqan Jaqsylyq Qazymuratulynyń «Jas Alash» gazetinde jarııalanǵan maqalasyn usynyp otyrmyz.
Týǵan jerden alystap, ádettegideı Almatyny betke alyp ketip bara jatqanymda endi kindik qanym tamǵan topyraqty, mundaǵy et baýyr aǵaıyn týysty on jyl kórmeımin degen oı múlde qaperime kirmegen-di.
Sebebi ol kezde Qytaı kommýnıstik bıliginiń qabaǵyna syz qata qoımaǵan, jaıma-shýaq zaman edi. Sondyqtan da qazaq-qytaı shekarasynan 25 jyldan beri aǵylyp jatqan kósh az ýaqyttyń ishinde pyshaqpen keskendeı qıylady dep eshkim oılaǵan joq. Ókinishtisi – dál solaı boldy! Áý basta burqasyndap bastalǵan Qytaı saıasaty keıinnen údeı túsip, aqyry bet qaratpaıtyn daýylǵa aınaldy. Jolyndaǵynyń bárin qıdaı sypyrdy, kóldeneń qylaý qaldyrmady. Sóıtti de aıdyn-kúnniń amanynda qazaqtyń taǵdyry taǵy da talapaıǵa tústi. Shekaranyń eki jaǵynda júrekteri qaq jarylyp, ana men bala, ata men nemere, aǵa men ini qaldy.
Odan keıingi Qytaıdaǵy qazaqtardyń asa aýyr jaǵdaıy bylaıǵy jurtqa málim bolsa kerek. Biraz qandas tergeldi, tekserildi, keıbireýleri «saıası úırený» dep ataǵan ortalyqtarǵa toǵytyldy. Taǵylǵan «aıyp» ártúrli. Tipti suraýsyz, tergeýsiz ketkender de bar deıdi. Anyǵy, 2017-2020 jyldary Shyńjańdaǵy saıası jaǵdaıdyń kúrdelenip, ondaǵy musylman azshylyq ulttardyń qýǵyn-súrginge ushyraǵany. Tipti osyndaı qıyn kezde jaqyn týystardyń ózi hat-habar alysýdan ımenip, «munda qys qatty bolyp tur. Daýyl basylar emes, qys aıaǵy sozylyp barady» dep astarlap, habar jetkizýge májbúr boldy. Qosh, sonymen týǵan jerge ne sebepti on jyl tabanymyz tımegenin aıtamyz dep júrek syzdatar sol bir súreńsiz kezderdi az-kem eske aldyq. Endi, mine, on jyldan soń týǵan jerdiń dámi tartty.
Munda qazir baıaǵy jaıma-shýaq kúnder tutastaı ornamasa da «sýyqtyń beti qaıtypty». Bastapqy kúnderi aǵaıynnyń ystyq yqylasynan, ańsap, saǵynyp barǵan kóńildiń kóterińki kúıinen bolar, aınala tóńirekten kóp ózgeris baıqaı qoımadyq. Ýaqyt óte kele jan-jaǵymyzǵa bajaılap qaraǵan saıyn álgi yzǵarly, sýyq kúnderdiń taby áli óshpegenin ańǵardyq. Úsh-tórt jylǵa sozylǵan saıası naýqan, kommýnıstik partııanyń ońdy-soldy júrgizgen ozbyr, zoreker saıasatynyń sýyq taby, salqyn yzǵary aınaladan, kúndelikti tirshilikten, adamdardyń jan dúnıesinen anyq seziledi. Tipti ulttyń tutas bolmysyn, rýhanı qundylyǵyn otaǵany, butarlap, baltalaǵany sonshalyq, osydan on jyl buryn munda qaımaǵy buzylmaǵan, dástúr saltynan ajyramaǵan «at taǵalap, atan qomdaǵan» baıyrǵy qazaqtyń jurty bolǵan degenge de ılana almaısyz. Kisi tanymastaı ózgergen. Beınelep aıtqanda, quıyn kelip, qazan-oshaǵyn qıratyp, oshaǵynyń otyn óshirip ketkendeı, dál sol oırannan keıin ańyrap, ashyq-shashyq shashylyp jatqan jurttyń ústinen túskendeı qamyǵyńqy kúı keshesiz. Biz munda eshqandaı da asyra siltep, artyq aıtyp otyrǵan joqpyz. Kóp oılandyq, tolǵandyq. Osy bir ótkir, názik taqyrypty aıtsaq pa, aıtpasaq pa dep te ári-sári kúı keshtik. Jasyratyny joq, arasha suraǵan sózimiz – ondaǵy aǵaıynǵa taıaq bolyp tıe me dep te qamyqtyq. Aqyry qalaı desek te, on jylda Qytaıdaǵy qazaqtardyń qoǵamdyq, áleýmettik, saıası ómirindegi ózgeristerdi aıtýdy jón kórdik. Sebebi bul meniń týǵan jerimdegi az qazaqtyń tragedııasy emes, tutas Qytaıdaǵy qazaqtyń basyna túsken taýqymet, tutas ultqa úıirilgen qara bult qasiret. Jer betinde aıdyn-kúnniń amanynda 1,5-2 mıllıon qandasynan aıyrylý qaýpi aldynda turǵan biz ǵana shyǵarmyz. Endi oıymyz dáıekti, sózimiz nanymdy bolýy úshin ózim kórgen, túısingen dúnıelerdi bir-birlep aıta keteıin.
BÚLINGEN ZIRATTAR
Shyńjańda júrgizilgen saıası qysymnyń bir syltaýy – dinı ekstremızmge qarsy turý boldy. Qalaı deısiz be, kommýnıstik úkimet erteden beri qadaǵalap, baqylap otyrǵan dinı ahýaldy tipti de jumsartyp, anyǵy, joıyp tynýǵa nıet etti. Osydan soń ruqsatsyz namaz oqydy, dindi zańsyz nasıhattady dep qazaq, uıǵyr, dúngen qatarly musylman azshylyq ulttardy qýdalady. Saýatyn arttyramyz, kommýnıstik partııanyń tarıhyna qanyqtyramyz dep arnaıylap ashqan «saıası úırený ortalyqtaryna» apardy. Jergilikti qazaqtardyń sózinshe, ýaqyt ótken saıyn naýqan qyza túsken kórinedi. Tipti Oraza ustaǵan, kisisi ólip, «ruqsatsyz» janaza shyǵarǵan adamdarǵa deıin «tazalaýdyń» quryǵyna ilingen eken. Qyzyl ókimettiń pármendi buıryǵy az-aq kúnde oryndalady. «Kúmándi», «kúdikti» adamdardyń bári ustalady, barǵandardyń bári tilin partııanyń zańyna syndyryp, endi qaıtyp dinniń mańyna joldamaıtyn bolyp «ýáde» berip keledi. Árıne, «qylmysy aýyrlary» sottalady. Iz dereksiz, habarsyz ketedi. Alaıda qyzyl ókimettiń ozbyrlyǵy munymen shektelmeıdi. Aqyry dinı zattardy, ulttyq naqyshtaǵy múkámálderdi tutasymen qurtýǵa nıet etedi. Bul saıasattyń ábden qyzǵan, zar baǵyna jetken kezi. Tiri jan bas kóterip «áı, munyń qalaı?» dep suraı almaıdy.
Jaǵyńdy ashyp, tisińniń arasynan syzdyqtatyp bolsa da qarsy sóz aıtyp kór. Bitti. Barar jeriń «úırený», tipti jergilikti sholaq belsendiler endi halyqty: «Aıtqanymdy tyńdamasań, úırenýge jiberem» dep qorqytatyn bolǵan. Sonymen, úıdiń áshekeıindegi ulttyq oıý-órnek tutasymen joıyldy. Aqyry muny da olqysyndy, qalaı da seniń ishki qundylyǵyńmen, jan dúnıeńmen biteqaınasqan, tarıhtan tamyr tartqan búginińmen ishteı baılanysyp, seniń kókiregińe nur quıyp turǵan óleýsiregen sáýledeı bolsa da qundylyq qalmaýy tıis. Qalaı da bári búlinip, oırandalyp, aqyry joıylýy qajet. Kelesi urpaqqa, endigi óskinge eshqandaı belgi bolmaǵany abzal. Aqyry timiskelep júrip, ony da tapty. Zırat! Iá, ata babań máńgige tynym tapqan, tynyshtyqtyń, máńgiliktiń mekeni eski zırattar. Árıne, tutastaı qoparyp, qıratyp tastamaıdy. Basyndaǵy qulpy tasyna shúıligipti. Kezinde ózderi ruqsat etken, qoly jetkender qaladan arnaıy jasattyryp, oıdyryp, oıýlap ákelgen mramor tastardyń ústińgi jaǵyndaǵy ««Lá ıláhá ıllá Alla, Mýhammadýr-rasýlýllah» degen qasıetti sóz, sonan soń musulmandyqtyń belgisi aı «saıasatqa qaıshy, ásire dindi nasıhattaýshylyq» bolyp shyǵypty. Bul joly da esh aıaýshylyq jasalmady.
Aýylda shaǵyn jınalys ótkiziledi. Osyndaı da osyndaı, «munyń bári teris, ásire dinshildik, partııanyń qazirgi júrgizip otyrǵan saıasatyna qaıshy» dep, qysqa qaıyrym túsindiredi. Sonan soń: «Eń durysy, ózderiń baryp, álgi «zańǵa qaıshy» jazýdy óshirińder, aıdyń kózin qurtyńdar, durysy, tezdetińder, jaqynda joǵarydan tekserý keledi. Sonda maı ókshelerińe jaqsy bolmaıdy» deıdi. «Bul – partııanyń buıryǵy», oǵan eshkim qarsy shyǵa almaıdy. Sóıtip, qulpy tastaǵy «teris jazý» joıyldy. Bireý qııalap shapqan, bireý kóldeneńdep aralaǵan, endi bireýler qımaǵan sekildi jazýdyń betine battastyryp qaralap, boıaý jaqqan. Boıyńdy sýyq úreı bıleıdi. Sol kezdegi amalsyzdyqty, jantalastyqty sezesiz, óz atańnyń basyn óziń baltalap óshirgennen artyq qandaı qasiret bolýy múmkin. Osy oı kómeıińizde búlk etip oıanǵanda kózińizge ystyq jas úıiriledi...
TÝ ShYǴARÝ SALTY, SI TÓRAǴANYŃ FOTOSY JÁNE «BOTAGÓZ» ROMANY
Saıası naýqannyń taǵy bir qyzǵan tusy – tý shyǵarý salty. Ár dúısenbi kúni tańerteń jergilikti ákimshiliktiń aldyna qaraıǵan halyq jınalyp tý shyǵarý saltanatyna qatysady. Bul rásimnen keshigýge nemese qatyspaı qalys qalýǵa bolmaıdy deıdi. Sizdiń partııaǵa adaldyǵyńyz, úkimetke senimdiligińiz osyndaı saıası is-sharalarǵa belsene qatysqanyńyzben ólshenedi. Onsyz da saıasattyń daýyly údep turǵan kezde kóldeneń keselge, jolústi jalaǵa ilinip qalmaıyq dep shoshyǵan halyq «tý shyǵarýdan» shet qalmapty. Tipti keıbir qazaqtar: «Alys otarda bolsaq ta tań bozynan oıanyp, tý shyǵarýǵa kelip turdyq» deıdi. Sóıtip, memlekettiń bes juldyzdy qyzyl týy kókke kóterilgende jurt jamyrap, ánurandy aıtady. Odan soń 10-20 mınýt jınalys. Munda kóbinese «tártibi nashar» tý shyǵarý saltyna keshigip kelip júrgenderdiń tizimi oqylyp, eskertý jasalady eken. Eki-úsh ret eskertý alsańyz, barar jerińiz belgili.
Birde áldeqandaı jamaǵaıynnyń úıinen Qytaı basshysy Sı zınpınniń fotosyn kózimiz shaldy. Aınalasyn qorshaǵan uıǵyr dıhandary. Olardyń júzinen kúlki esedi. Sı zınpın de kóńildi, bári sondaı rııasyz, tisterin aqsıta kúlgen. Muny alǵashqyda kezdeısoqtyq dep topshyladyq. Keıinnen Qytaı basshysynyń halyq arasynda túsken fotosyn birneshe úıden kórdik. Birde mektep oqýshylarynyń arasynda, taǵy birde qart ájeni qoltyqtap, kóńildi jymıyp turady. Endi oılandyq, munyń qalaı da saıası astary bolýy múmkin. Syrt tartyp surap edik. Kóp eshkim ashylyp jaýap bermedi. Tek «kezinde ákimshiliktegi kisiler ákelip berdi, eshkimdi zorlap qystamaımyz, ilip qoısańyzdar ózderińizge jaqsy dep aıtty» dedi. Bári túsinikti. Kommýnıstik Qytaıda mundaı úrdis atyshýly «Mádenıet revolıýııasy» kezinde qatty etek alǵan. Úı basynda sol kezdegi tóraǵa Maonyń ártúrli fotosy ilingen. Muny sonyń saıası jalǵasy dep túsingen jón.
Negizi Qytaıda eshqandaı kitap, jýrnal zańsyz shyǵarylmaıdy. Oǵan áý basta qatań tyıym salǵan. Qandaı da bir kitap zańsyz taratylsa, ony istegen adam zańmen qatań jazalanady. Demek, Qytaıdaǵy qazaqtar arasyna eshqandaı da «zańsyz» kitaptyń jete qoıýy qıyn jaǵdaı. Biraq Qytaı bıligi saıası naýqan kezinde kitaptyń bárin sypyryp-sıyryp, jınaýǵa kóshken. Bastapqyda «óz erikterińmen tapsyryńdar» degen, keıinnen ádeıilep izdep, tintip, bárin qoldy etken. Dinı kitaptan ózge ulttyq qundylyqtaǵy kitaptardyń báriniń kózi joıylǵan. El aralap, qydyrystap júrgende bir úıden «Botagóz» romany kózime ottaı basyldy. S.Muqanovtyń áıgili «Botagóz» romany! A.Baıtursynuly alfavıtimen jaryq kórgen nusqasy. Bala kezimizde qyzyǵa, qunyǵa oqyǵan roman. Úı ıesi meniń kitapqa aıalaı qarap turǵanymdy baıqasa kerek: «Kitap kóp bolǵan, bárin alyp ketti, tek «Botagózdi» qımadym, shóp maıanyń ishine jasyryp alyp qaldym» dedi. Ary qaraı biz de túsindik. Áńgimeni osy jerden úzdik. Kókshil muqabaly romandy taǵy bir márte aıalaı sıpadyq, ishimizdi jyp-jyly aǵys kernedi.
Osyǵan jalǵas mynadaı bir oqıǵa keıinnen esime oraldy. Muny Qazaqstanǵa kóship kelgen, saıası naýqan kezinde Qytaıda bolǵan qazaqtan estip edim. Ol aıtady: «Atamnan qalǵan eski dinı kitaptar bar edi. Saıasat kúsheıgen kezde ne isterimizdi bilmeı qınaldyq. Úkimetke tapsyryp bereıik desek qımadyq, al alda-jalda úıge tintý júrip, kitaptar qoldy bolatyn bolsa, bizdi de jazasyz qaldyrmaıtyny anyq. Aqyry oılana kele kitaptardy eski qystaýǵa aparyp jasyrdyq. Onda da kúndiz qorqasyń, beısaýat bireýdiń kózine túsýden, sóıtip túndeletip, aparyp tyqtyq» dep.
«HANZÝ BALA»
Kóp dúnıege kóre kele boıyń úırenedi eken. Kommýnıstik júıe erte me, kesh pe, dál osylaı saıasat júrgizetinin ishteı sezetin de sııaqtysyń. Alaıda aınalasy on-on bes jyldyń ishinde Qytaıdaǵy qazaqtardyń, ásirese jastarynyń tutastaı tilinen aıyrylǵanyna qynjylyp, qamyǵasyń, ári tańǵalasyń. Osynsha qysqa ýaqyt ishinde dál bulaı otarlap, butarlap, ulttyq bolmysyńnyń toz-tozyn shyǵaryp qurtyp, bala bitkendi qytaısha sóıletý degenińiz sırek kezdesetin ozbyrlyq bolar. Qazaq asharshylyqta qynadaı qyryldyq, qýdalandyq, ıtjekkenge aıdaldyq, endi, mine, taǵy da qaıtalap aıtamyz, aıdyn-kúnniń amanynda 1,5-2 mıllıon qazaqtan aıyrylǵaly otyrmyz. Bir jola aıyrylmasaq ta, endi olar tilinen, dilinen, ózeginen ajyraǵan hálge tap bolary shúbásiz.
Aǵaıyn týysty aralap, alys-jaqyndy kólikpen sharladyq. Sonda kólik tizginindegi qazaq jigitterdiń kóbisi qazaqsha án tyńdaıdy. Taǵy bir jigittiń kóliginen aıtys tyńdadyq, álgi jigit aıtysqa súısinip, jany tebirenip otyr. Átteń, osyndaı qazaqy, osyndaı bolmysy búlinbegen azamattyń úıindegi balasy qytaısha sóıleıdi. Qazaqshasy shubar ala nemese múlde joq. Árıne, munyń da ózindik sebebi bar.
Qytaıdaǵy qazaqtardyń oqý bilimi osydan onshaqty jyl buryn qytaı tiline tutastaı kóshken. Bastapqy kezde «Ana tili», «Ádebıet» sııaqty birli-jarym sabaqtar qazaq tilinde ótetin. Keıinnen bári ózgerdi. Ózgergende de óte soraqy jaǵdaıda ózgeripti. Mysaly, sizdiń balańyz qazaq mektebinde oqyp júredi, ertesi sabaqqa barsa, bári qytaı tiline aýysqan. Kónseń de osy, kónsebeń de – osy. Endi qaıtpek kerek, bala namys úshin bolsa da jantalasady. Óziniń esh qajetke jaramaı qalǵan tilinen eriksiz bezinedi. Sóıtedi de az ýaqyttyń ishinde qytaı tilin úırenedi. Shirkin-aı, álgi balalar kózderi jáýdirep qaraıdy. Bizdiń balalardyń qazaqsha sóılegenine ishteı tamsanǵandaı bolady. Átteń, tamyrynan ajyrap bara jatyr.
Bizdiń balalar degennen shyǵady. Biz Qazaqstanda týǵan úsh balamyzdy erte bardyq. El kórsin, jer kórsin, ákesiniń, atasynyń ataqonysyna aýnatyp qaıtaıyq degen oı edi. Balalar júrgen jerinde qazaqsha sóıleıdi. Kúndelikti dúkende, kóshede de solaı. Olardyń bul «minezine» qytaılar úrke qaraıdy. Anyǵy – «sender qalaı óz tilderińde sóılep tursyńdar?! Meniń tilimde sóıleńder!» degen óktemdik baıqalady. Ulttyń mádenıetiniń, tiliniń sonshalyq kereksiz bolyp, bir buryshqa syrylyp qalǵanyn osydan-aq baıqaýǵa bolady.
Burynda, mektep oqyp júrgenimde qalaǵa jolymyz túse qalsa kitap dúkenine soǵatynbyz. Keıinnen Úrimjide oqydym. Onda da ortalyqtaǵy úlken kitap dúkenin tóńirekteımiz. Sol úrdispen bul joly da kitap dúkenderin araladym. Munda da mardymdy eshteńe qalmapty. Negizinen Qytaı kommýnıstik partııasynyń tarıhy, Mao, Sı zınpın shyǵarmalary (kereqarys alty-jeti tom), partııanyń myń bir mehnatpen qurylǵanyn tamsana aıtqan aýdarma shyǵarmalar. Buryndary Abaıdan bastap, M.Áýezov, Ǵ.Músirepov, S.Muqanov shyǵarmalary samsyp turatyn. Qytaıdaǵy qazaq ádebıeti óz aldyna bir tóbe. Qazir olar da sıregen, birli-jarym álmanah, toptamalar ǵana. Esesine, partııany madaqtaǵan, álde bir qaharmannyń erlik isin úlgi etken kitap kóp...
Shynyn aıtqanda, bul kitaptardy da oqıtyn adam az. Sebebi A.Baıtursynuly úlgisindegi alfavıtti tanıtyndar kún sanap azaıyp barady. Keıingi jastar, balalar týraly aıttyq. Olar muny bilmeıdi, bilse de umytqan. Endi mynadaı da oıǵa qalasyń. Ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń alfavıti biraz jyl Qytaı qazaqtarynyń arasynda ómir súrdi. Sol jaqtaǵy qandastar osy jazý úlgisin paıdalanyp, úlken ádebıet, mádenıet jasady. Endi, mine, osynyń bári bir sátte, az ýaqyttyń ishinde kúlge aınaldy, jelge ushty. Arysy – jarty ǵasyrǵa jýyqtaǵan ulttyń rýhanı qundylyǵy joıylýdyń az-aq aldynda tur. Eń ókinishtisi – Ahańnyń alfavıti zamanǵa ilese almaı, tabıǵı túrde qatardan shyǵyp qalǵan joq. Qytaıdyń kúshtep qurtýynyń kesirinen urpaqtyń sanasynan óshirildi. Onyń ornyn qytaı ıeroglıfteri basty. Ahmet Baıtursynuly alfavıtimen birge úlken óner, ádebıet óshti, qurydy. Sózdiń reti kelgende aıta keteıik, Qytaıdaǵy qazaq rýhanııatynyń endigi tynysy, órisi Qazaqstan. Ondaǵy rýhanı muralar Qazaqstanǵa qotaryla kóshirilýi tıis. Árıne, ár jyldary tam-tumdap kelip turdy. Endi bul sharýa jedel túrde qolǵa alynýy qajet-aq.
«ShEKARA OTYZ JYL AShYQ TURDY ǴOI»
Qytaıdaǵy qazaqtyń qıyn jaǵdaıyn, olardyń saıası qysymǵa ushyraǵanyn, tiliniń joıylǵanyn aıta qalsańyz, «shekara otyz jyl ashyq turdy ǵoı, sol kezde nege kelip almaǵan» deıtin de kózqaras kóldeneń tartylady. Iá, shekara ashyq turdy. Biraq kóshtiń kesheýildeýiniń birneshe sebebi de boldy.
Eń áýeli Qytaıdaǵy qazaqtar óziniń ataqonysynda otyr. Olardyń kúl tókken, talaı ǵasyrdan beri meken etken topyraǵy, ony bir kúnde qıyp, ordaly jurtyn tastap ketý de ońaı emes. Árıne, sonymen qosa Qytaıdaǵy áleýmettik jaǵdaı, jaıly turmys ta kóshke belgili deńgeıde salqynyn tıgizgen bolar, biraq bul basty sebep emes. Bastysy – óz qolymyzben jasalǵan kedergiler, bógesinder. Shynyn aıtqanda, bizdiń kóshi-qon saıasatymyz ár jyldary ártúrli, ala-qula boldy. Tipti birde azamattyq berý toqtatyldy. Endi birde «Jańaózen oqıǵasyn» qandastarǵa telip, saıası astar izdedik. Budan ózge de irili-usaqty kedergiler únemi qazaq kóshiniń aldynan shyǵyp turdy. Qazir aqparat zamany Qazaqstandaǵy oqıǵalar, jańalyqtar kún qurǵatpaı Qytaıdaǵy qandastar arasyna jetip barady. Ásirese attan, oıbaıy kóp jańalyq aldymen taraıdy. Árbir jańalyq olardy eleń etkizedi. Mysaly, jamaǵaıyn bir aǵamyz kóktemgi sý tasqynyn aıta kele: «Alla-aı, qar sýyna aqqan jylqylardyń kisinegeni áli qulaǵymda tur, obal-aı! Qalaı aman alyp qala almadyńdar?!» dedi qamyǵa. Al Úrimji-Qulja poıyzyndaǵy jolserik qazaq qyzy: «Aǵa, áıelin sonshalyq aıaýsyzdyqpen óltirgen Bıshimbaevty nege az jylǵa sottadyńyzdar? Saltanatqa obal-aı» dedi kózi móldirep...
Kóz aldymda eski jurt. Jańa ǵana qımaı qoshtasqan aǵamyz, qaıta aınalyp shaýyp kelip, atynan qarǵyp túsip, qapsyra qushaqtady. Attyń qatty shabysynan ba, álde qımastyqtan ba, kózi sora-sora. Biz uzap kete bardyq. Aǵam at ústinde qalqıyp áli tur. «Dám tartsa baramyn» degen sózi qulaǵymda kúmbirleıdi.
