Qazaqstannyŋ qaruly küşterı Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy ūlttyq qauıpsızdık pen tūraqtylyqty qamtamasyz etudıŋ maŋyzdy qūramdas bölıgı bolyp tabylady. Soŋǧy jyldary Qazaqstan zamanaui tiımdılıkke jäne halyqaralyq standarttarǧa säikes boluǧa ūmtyla otyryp, qaruly küşterın belsendı türde jaŋartty. Qazaqstan qaruly küşterınıŋ qūryluynda sız bılmeitın qandai derek bar? «Adyrna» materialynan oqyŋyz.
TARİH JÄNE DAMU JOLY
1991 jyly täuelsızdık alǧannan keiın Qazaqstan öz qaruly küşterın qūru qajettılıgıne tap boldy. Ötken ǧasyrdyŋ 90-şy jyldarynyŋ basynda armiianyŋ negızgı qūrylymdary qūrylyp, uaqyt öte elımızdıŋ qaruly küşterı bırqatar reformalar men jaŋǧyrtulardan öttı. 1992 jyly 7 mamyrda Qazaqstan tūŋǧyş Prezidentı, Qazaqstan Respublikasynyŋ Joǧarǧy Bas Qolbasşysy N.Ä. Nazarbaev «Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık qorǧanys komitetın Qazaqstan Respublikasy Qorǧanys ministrlıgıne qaita qūru turaly», «Qazaqstan Respublikasynyŋ Qaruly Küşterın qūru turaly» jäne general-polkovnik S.Q. Nūrmaǧambetovty ministr bolyp taǧaiyndau turaly jarlyqtarǧa qol qoidy. Sol künı Qazaqstan Respublikasynyŋ Qaruly Küşterı qūryldy. Qūrylǧan kezde Qazaqstan Respublikasynyŋ Qaruly Küşterı Qūrlyq äskerlerı men Äue qorǧanysy küşterınıŋ Äskeri-teŋız küşterınen tūrdy. Al 1997 jyly 17 qaraşada Qaruly Küşterdı reformalau turaly jarlyq şyqty, Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ üş türı: Jalpy maqsattaǧy äskerler, Äue qorǧanysy küşterı, Memlekettık şekarany qorǧau küşterı qūryldy. Al 1999 jyly 2 şıldede Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ Memlekettık şekara küzetu küşterı Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ Şekara qyzmetı bolyp qaita qūryldy.TEHNİKALYQ BAZA QALAI JASAQTALDY?
Qazaqstannyŋ qaruly küşterıne armiia, äue küşterı, aeroǧaryş küşterı jäne teŋız flottary kıredı. Būl köp funksiialy qūrylǧy qūrlyqta, auada jäne teŋızde qauıpsızdıktı qamtamasyz etuge arnalǧan. Oǧan mamandandyrylǧan äskeri bölımder, sonyŋ ışınde arnaiy operasiialyq küşter kıredı. 1992 jyly 29 qaŋtarda Qazaqstan Respublikasy Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymyna (EQYŪ) müşe bolyp, sol jyldyŋ 2 nauryzynda Bırıkken Ūlttar Ūiymyna müşelıkke qabyldandy. Keŋes Odaǧynyŋ kelısımderı men mındettemelerınıŋ mūragerlıgın moiyndaitynyn mälımdei otyryp, Qazaqstan özı qol qoiǧan şarttar men kelısımderdı, onyŋ ışınde qaru-jaraqty şekteu jäne qysqartu mäselelerı boiynşa da bıtımge keldı. Kelısımderde qarastyrylǧan merzımde bırte-bırte orta jäne qysqa qaşyqtyqtaǧy zymyrandar joiyldy. Strategiialyq şabuyl qarularyn qysqartu jäne şekteu turaly şarttyŋ negızınde qūrlyqaralyq ballistikalyq jäne qanatty zymyrandar 1995 jyldyŋ ortasyna qarai qyzmetten alynyp, Reseige jetkızıldı, sodan keiın olar qarulanǧan qūramalar bırtındep şyǧaryldy. 1998 jylǧa qarai 109 jauyngerlık jäne oqu-jattyǧu sürlemderı, 16 oqu jäne komandalyq punktter joiyldy. Osy kezeŋde «Baiqoŋyr» poligonyndaǧy 10 synaq sürlemdık ūşyru qondyrǧysy, Degeleŋ taularyndaǧy 12 qondyrǧy men 187 adittıŋ 181-ı jäne Semei poligonyndaǧy Balapan poligonyndaǧy 13 ūŋǧyma joiyldy. 1991 jyly 29 tamyzda jabylǧan iadrolyq synaq poligonynyŋ negızınde 1992 jyly mamyrda Ūlttyq iadrolyq ortalyq qūrylyp, Kurchatov qalasy respublikanyŋ iadrolyq fizika jäne zertteu salasyndaǧy ǧylymi äleuetın kürt arttyrdy. Respublika armiiasynyŋ negızın bırneşe (sonyŋ ışınde bır tankı) diviziialardan, aviasiialyq korpustan, radioelektrondyq barlau bölımşelerınen, Baiqoŋyr ǧaryş ailaǧyn qoldau jäne arnaiy qamtamasyz etu bölımşelerınen, Semei synaq ortalyǧy men synaqtan tūratyn 40-şy qūrama qaruly armiia qūraidy. Sary-Şaǧandaǧy, Embıdegı, Aral teŋızındegı Barsakelmes aralyndaǧy alaŋdar, bazalar, arsenaldar, qoimalar jäne basqa bölımşeler men mekemeler.MODERNİZASİIа JÄNE ZAMANAUİ MINDETTER
Qazaqstan qaruly küşterın modernizasiialaudy, jaŋa tehnologiialardy engızudı jäne äskeri qyzmetkerlerdıŋ käsıbi deŋgeiın arttyrudy mındetteidı. Damudyŋ maŋyzdy baǧyty äskeri-tehnikalyq qamtamasyz etu men kadrlardy daiarlaudy jaqsartu bolyp tabylady. Transūlttyq terrorizm, kiberqauıpter jäne gibridtık soǧys siiaqty zamanaui syn-qaterler qaruly küşterdıŋ jaŋa jaǧdailarǧa beiımdeluın talap etedı. Osy tūrǧyda Qazaqstan kiberqauıpsızdık jäne arnaiy operasiialar salasyndaǧy öz mümkındıkterın belsendı türde damytuda.HALYQARALYQ YNTYMAQTASTYQ
Qazaqstan äskeri saladaǧy halyqaralyq yntymaqtastyqty damytuǧa köŋıl böledı. BŪŪ jäne basqa da halyqaralyq ūiymdardyŋ qamqorlyǧymen bıtımgerşılık missiialaryna qatysu elımızdıŋ älemdegı bedelın nyǧaituǧa jäne basqa memlekettermen ärıptestık qarym-qatynasty damytuǧa kömektesedı.«Adyrna» ūlttyq portaly
