Qazaqstannyń qarýly kúshteri Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy ulttyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etýdiń mańyzdy quramdas bóligi bolyp tabylady. Sońǵy jyldary Qazaqstan zamanaýı tıimdilikke jáne halyqaralyq standarttarǵa sáıkes bolýǵa umtyla otyryp, qarýly kúshterin belsendi túrde jańartty. Qazaqstan qarýly kúshteriniń qurylýynda siz bilmeıtin qandaı derek bar? «Adyrna» materıalynan oqyńyz.
TARIH JÁNE DAMÝ JOLY
1991 jyly táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstan óz qarýly kúshterin qurý qajettiligine tap boldy. Ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldarynyń basynda armııanyń negizgi qurylymdary qurylyp, ýaqyt óte elimizdiń qarýly kúshteri birqatar reformalar men jańǵyrtýlardan ótti.
1992 jyly 7 mamyrda Qazaqstan tuńǵysh Prezıdenti, Qazaqstan Respýblıkasynyń Joǵarǵy Bas Qolbasshysy N.Á. Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qorǵanys komıtetin Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstrligine qaıta qurý týraly», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterin qurý týraly» jáne general-polkovnık S.Q. Nurmaǵambetovty mınıstr bolyp taǵaıyndaý týraly jarlyqtarǵa qol qoıdy. Sol kúni Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri quryldy.
Qurylǵan kezde Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri Qurlyq áskerleri men Áýe qorǵanysy kúshteriniń Áskerı-teńiz kúshterinen turdy. Al 1997 jyly 17 qarashada Qarýly Kúshterdi reformalaý týraly jarlyq shyqty, Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń úsh túri: Jalpy maqsattaǵy áskerler, Áýe qorǵanysy kúshteri, Memlekettik shekarany qorǵaý kúshteri quryldy.
Al 1999 jyly 2 shildede Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń Memlekettik shekara kúzetý kúshteri Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Shekara qyzmeti bolyp qaıta quryldy.
TEHNIKALYQ BAZA QALAI JASAQTALDY?
Qazaqstannyń qarýly kúshterine armııa, áýe kúshteri, aeroǵarysh kúshteri jáne teńiz flottary kiredi. Bul kóp fýnkııaly qurylǵy qurlyqta, aýada jáne teńizde qaýipsizdikti qamtamasyz etýge arnalǵan. Oǵan mamandandyrylǵan áskerı bólimder, sonyń ishinde arnaıy operaııalyq kúshter kiredi.
1992 jyly 29 qańtarda Qazaqstan Respýblıkasy Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna (EQYU) múshe bolyp, sol jyldyń 2 naýryzynda Birikken Ulttar Uıymyna múshelikke qabyldandy.
Keńes Odaǵynyń kelisimderi men mindettemeleriniń muragerligin moıyndaıtynyn málimdeı otyryp, Qazaqstan ózi qol qoıǵan sharttar men kelisimderdi, onyń ishinde qarý-jaraqty shekteý jáne qysqartý máseleleri boıynsha da bitimge keldi.
Kelisimderde qarastyrylǵan merzimde birte-birte orta jáne qysqa qashyqtyqtaǵy zymyrandar joıyldy.
Strategııalyq shabýyl qarýlaryn qysqartý jáne shekteý týraly sharttyń negizinde qurlyqaralyq ballıstıkalyq jáne qanatty zymyrandar 1995 jyldyń ortasyna qaraı qyzmetten alynyp, Reseıge jetkizildi, sodan keıin olar qarýlanǵan quramalar birtindep shyǵaryldy.
1998 jylǵa qaraı 109 jaýyngerlik jáne oqý-jattyǵý súrlemderi, 16 oqý jáne komandalyq pýnktter joıyldy. Osy kezeńde «Baıqońyr» polıgonyndaǵy 10 synaq súrlemdik ushyrý qondyrǵysy, Degeleń taýlaryndaǵy 12 qondyrǵy men 187 adıttiń 181-i jáne Semeı polıgonyndaǵy Balapan polıgonyndaǵy 13 uńǵyma joıyldy.
1991 jyly 29 tamyzda jabylǵan ıadrolyq synaq polıgonynyń negizinde 1992 jyly mamyrda Ulttyq ıadrolyq ortalyq qurylyp, Kýrchatov qalasy respýblıkanyń ıadrolyq fızıka jáne zertteý salasyndaǵy ǵylymı áleýetin kúrt arttyrdy.
Respýblıka armııasynyń negizin birneshe (sonyń ishinde bir tanki) dıvızııalardan, avıaııalyq korpýstan, radıoelektrondyq barlaý bólimshelerinen, Baıqońyr ǵarysh aılaǵyn qoldaý jáne arnaıy qamtamasyz etý bólimshelerinen, Semeı synaq ortalyǵy men synaqtan turatyn 40-shy qurama qarýly armııa quraıdy. Sary-Shaǵandaǵy, Embidegi, Aral teńizindegi Barsakelmes aralyndaǵy alańdar, bazalar, arsenaldar, qoımalar jáne basqa bólimsheler men mekemeler.
MODERNIZAIIa JÁNE ZAMANAÝI MINDETTER
Qazaqstan qarýly kúshterin modernızaııalaýdy, jańa tehnologııalardy engizýdi jáne áskerı qyzmetkerlerdiń kásibı deńgeıin arttyrýdy mindetteıdi. Damýdyń mańyzdy baǵyty áskerı-tehnıkalyq qamtamasyz etý men kadrlardy daıarlaýdy jaqsartý bolyp tabylady.
Transulttyq terrorızm, kıberqaýipter jáne gıbrıdtik soǵys sııaqty zamanaýı syn-qaterler qarýly kúshterdiń jańa jaǵdaılarǵa beıimdelýin talap etedi. Osy turǵyda Qazaqstan kıberqaýipsizdik jáne arnaıy operaııalar salasyndaǵy óz múmkindikterin belsendi túrde damytýda.
HALYQARALYQ YNTYMAQTASTYQ
Qazaqstan áskerı saladaǵy halyqaralyq yntymaqtastyqty damytýǵa kóńil bóledi. BUU jáne basqa da halyqaralyq uıymdardyń qamqorlyǵymen bitimgershilik mıssııalaryna qatysý elimizdiń álemdegi bedelin nyǵaıtýǵa jáne basqa memlekettermen áriptestik qarym-qatynasty damytýǵa kómektesedi.
«Adyrna» ulttyq portaly
