Ne nárse de uzaq saqtalsa, ne ashıdy, sasıdy, ne irıdi, shirıdi...
Renish te dál sondaı. Odan erterek qutylyńyz! Renjimeıtin adam joq shyǵar?! Adamǵa ǵana emes-aý, ómirge, oryn alǵan jaǵdaıǵa da, tipti aýa raıyna da renjip jatamyz. Renishtiń keıbirin ýaqyt óte kele umytsaq, keıbireýin uzaq ýaqyt kóńilimizde saqtap júremiz. Psıholog mamandar renishtiń túrli keselderge sebep bolatynyn anyqtap otyr. Ásirese, jyldar boıy umytylmaǵan renishtiń qaýpin eskertedi. Eger biz renishti ózimizden jibermeı, sezimderimizben oraı bersek, onda ol denede isik túrinde kórinis beredi eken. Arada ýaqyt ótken saıyn ol asqynyp, qaterli isikke aınalyp ketýi ábden múmkin. Mine, renishtiń qaýiptiligi osynda!
Iá, qaterli isik – bul qordalanǵan renish ekenine mamandar kóz jetkizdi. Buǵan esimi kópke belgili Lýıza Heıdiń ómirin mysal etýge bolady. Ol aǵzasynan qaterli isik tabylǵanda, onyń paıda bolý sebebin izdeýge, ǵylymı turǵyda zertteýge uzaq jylyn sarp etken. Nátıjesinde ol qaterli isik (rak) aýrýynyń metafızıkalyq sebebine úńilip, ózindegi derttiń bala kezden qordalanyp jınalǵan renish ekenin anyqtaıdy. Bul týraly Lýıza Heı óziniń barlyq kitaptarynda aıtady. «Iselı sebıa sam» degen kitabynda (qazaqshaǵa Myrzageldi Kemel aýdarǵan) Lýıza qaterli isik aýrýyna «Rak (qaterli isik) – eski renish, jek kórý seziminiń saqtalyp qalýy» dep túsinik beredi.
«...Biz ashýdy jutýǵa ádettengenbiz. Biz ózimizdiń sátsizdikterimiz ben bir isti kóńilimizdegideı etip oryndaı almaǵanymyz úshin ózimizdi aıyptaımyz. Ózgeni jazǵyramyz. Bul durys emes. Ýaqyty kelgende renish adam aǵzasyn jalmaı bastaıdy. Sondyqtan renish sezimderin óz ýaqytynda erkindikke bosatyp qoıa bergen jón» deıdi ózindegi qaterli isik aýrýyn dárisiz emdeı bilgen Lýıza Heı. Renjımiz, renjitemiz. Bul eshqashan aınymaıtyn zańdylyq. Biraq, renjý, ókpeleý – tek sol adamnyń ózine ǵana zııandy. Sondyqtan, ómirińizge de, densaýlyǵyńyzǵa zardabyn tıgizetin renishten jyldam qutylýǵa asyqqanyńyz durys. Qalaı? Renishten qutylýdy durys joly Renishten qutylýdyń eń nátıjeli ádisin bul turǵyda tájirıbesi mol Lýıza Heıden úırengenimiz jón bolar?! Ol ne deıdi? «Men: «Sizdiki durys bolǵanyn qalaısyz ba, joq baqytty bolǵandy jón kóresiz be?» dep kóp suraımyn. Bizdiń árbirimizdiń kimdiki durys, kimdiki burys ekeni jaıly óz pikirimiz bar. Biz basqalardy sol bizge jasaǵan «jamandyǵy» úshin jazalaǵymyz keledi de, esimizden ketpeı qoıady, sóıtip ol siz úshin jazanyń bir túrine aınalady. Ótken shaqta bireý renjitti dep, ózińdi-óziń jazalaý – aqymaqtyq. Ótkennen qutylyp turý kerek, ol úshin ony keshirý shart.
1-ádis: Keshirý
Keshirý degenimiz – qoshtasý. Yza jáne renish sezimimen, aýyrsynýmen qoshtasý. Jaǵdaımen tutastaı qoshtasý. Qoshtaspaıdy ekensiz, ol sizdiń ishińizde buǵyp jatyp sizdi irite bastaıdy. Keshirmeý sizdi renjitken adamǵa eshteńe de jasaı almaıdy, al sizdi mújıdi. Bylaı deńiz: «Men ótkenimnen qutylǵym keledi. Men maǵan zııan jasaǵandarmen qatar zııan jasamaǵandardy da, jáne bireýdi renjitip alǵan bolsam ózimdi de keshiremin». Renishterdi umytý úshin, odan ýaqytyly qutylyp otyrý úshin, kúnde túnde uıqyǵa jatarda «Meni renjitken jáne men renjitip alǵan adamdardyń bárinen keshirim suraımyn. Men de olardy keshirdim» dep úsh ret daýystap qaıtalańyz. Osyny kúndelikti tis jýatynyńyz sekildi kún tártibine engizińiz. Quranda da keshirim suraý týraly aıtylatyn aıat kóp. Din qyzmetkerleri de «Jolyń bolmaı jatsa, jumysyń alǵa baspaı jatsa, balaly bola almaı júrseń... Alladan kúnálarymdy keshire gór dep keshirim sura» deıdi. Tipti, qylmys jasap, ústinen aryz jazylyp, sot aldynan bir-aq shyqqan adamnyń taǵdyry úshin jábirlenýshiniń keshirim berýi úlken ról oınaıdy. Sondaı-aq, sot proesi kezinde «Jábirlenýshiden keshirim suraımyn. Jasaǵan isim úshin qatty ókinemin. Endi qaıtalamaımyn» degen bir aýyz sózi sottalýshynyń jazasyn jeńildetedi. Mine, keshirim suraýdyń adam ómirindegi paıdasy osyndaı! Renishten qutylý úshin de keshirim suraý, keshirý ómirińizdi qıyndyqtardan, aǵzańyzdy aýrýdan azat etedi.
2-ádis: Renjitken adamǵa jaqsylyq tileý
Renjitken adamdy keshirý nemese renjitken dosyńyzdan keshirim suraý qolyńyzdan kelmeı jatsa, onda «jaqsylyq tileý» ádisin qoldanyp kórińiz. Bul jóninde Lýıza Heı bylaı deıdi: «Sizge bir kezde qıyndyq týǵyzǵan bireýdi umyta almaı júrseńiz oǵan mahabbatyńyzdy joldap bata berińiz de, ózińizden bosatyńyz jáne ol týraly oılaýdy toqtatyńyz. Siz ózińizdi aldanyp qalǵandaı nemese tonalǵandaı sezinbeńiz, sizde bolýy tıis nárseden siz eshýaqytta ajyrap ketpeısiz. Eger ol sizdiki bolsa, basqa bir jolmen bolsa da qaıtyp oralady. Eger bir nárseni qaıtaryp ala almasańyz, onda solaı bolýy tıis bolǵany. Ony bolǵan oqıǵa retinde qabyldańyz da, ómirińizdi jalǵastyra berińiz». Renjitken adamǵa kúnde jaqsylyq tileńiz. Eger ol úısiz bolsa, oǵan baspanaly bolýdy tileńiz. Otbasy qura almaı júrse, jaqsy jar tilep bata qylyńyz. Jaqsy tilek tileý arqyly kóńilińizdegi jınalǵan renish muzy birtindep erip, joǵalady. Rasynda da, keıde medıınanyń dármeni jetpegen dert uzaq ýaqyt umyta almaı júrgen renishten qutylǵanda, ózdiginen jazylady. Buǵan kóptegen mysal men dálel keltirýge bolady. Tipti deseńiz, artyq salmaq ta ókpe-renishtiń kórinisi eken. Bala kezden jınalǵan renishterdi Lýıza Heıdiń eki ádisi boıynsha joıyńyzshy, dıetasyz-aq salmaǵyńyzdyń kemigenine kýá bolasyz. Aıtyńyzshy, oqyrman, sizdi qandaı dert mazalaıdy? Dertińizden qutylǵyńyz kele me? Onda renishińizdi joıyńyz.
Jazıra SMAǴULOVA
"Adyrna" ulttyq portaly
