نە نارسە دە ۇزاق ساقتالسا، نە اشيدى، ساسيدى، نە ءىريدى، ءشىريدى...
رەنىش تە ءدال سونداي. ودان ەرتەرەك قۇتىلىڭىز! رەنجىمەيتىن ادام جوق شىعار؟! ادامعا عانا ەمەس-اۋ، ومىرگە، ورىن العان جاعدايعا دا، ءتىپتى اۋا رايىنا دا رەنجىپ جاتامىز. رەنىشتىڭ كەيبىرىن ۋاقىت وتە كەلە ۇمىتساق، كەيبىرەۋىن ۇزاق ۋاقىت كوڭىلىمىزدە ساقتاپ جۇرەمىز. پسيحولوگ ماماندار رەنىشتىڭ ءتۇرلى كەسەلدەرگە سەبەپ بولاتىنىن انىقتاپ وتىر. اسىرەسە، جىلدار بويى ۇمىتىلماعان رەنىشتىڭ قاۋپىن ەسكەرتەدى. ەگەر ءبىز رەنىشتى وزىمىزدەن جىبەرمەي، سەزىمدەرىمىزبەن وراي بەرسەك، وندا ول دەنەدە ىسىك تۇرىندە كورىنىس بەرەدى ەكەن. ارادا ۋاقىت وتكەن سايىن ول اسقىنىپ، قاتەرلى ىسىككە اينالىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. مىنە، رەنىشتىڭ قاۋىپتىلىگى وسىندا!
ءيا، قاتەرلى ىسىك – بۇل قوردالانعان رەنىش ەكەنىنە ماماندار كوز جەتكىزدى. بۇعان ەسىمى كوپكە بەلگىلى لۋيزا حەيدىڭ ءومىرىن مىسال ەتۋگە بولادى. ول اعزاسىنان قاتەرلى ىسىك تابىلعاندا، ونىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن ىزدەۋگە، عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەۋگە ۇزاق جىلىن سارپ ەتكەن. ناتيجەسىندە ول قاتەرلى ىسىك (راك) اۋرۋىنىڭ مەتافيزيكالىق سەبەبىنە ءۇڭىلىپ، وزىندەگى دەرتتىڭ بالا كەزدەن قوردالانىپ جينالعان رەنىش ەكەنىن انىقتايدى. بۇل تۋرالى لۋيزا حەي ءوزىنىڭ بارلىق كىتاپتارىندا ايتادى. «يستسەلي سەبيا سام» دەگەن كىتابىندا (قازاقشاعا مىرزاگەلدى كەمەل اۋدارعان) لۋيزا قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنا «راك (قاتەرلى ىسىك) – ەسكى رەنىش، جەك كورۋ سەزىمىنىڭ ساقتالىپ قالۋى» دەپ تۇسىنىك بەرەدى.
«...ءبىز اشۋدى جۇتۋعا ادەتتەنگەنبىز. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ساتسىزدىكتەرىمىز بەن ءبىر ءىستى كوڭىلىمىزدەگىدەي ەتىپ ورىنداي الماعانىمىز ءۇشىن ءوزىمىزدى ايىپتايمىز. وزگەنى جازعىرامىز. بۇل دۇرىس ەمەس. ۋاقىتى كەلگەندە رەنىش ادام اعزاسىن جالماي باستايدى. سوندىقتان رەنىش سەزىمدەرىن ءوز ۋاقىتىندا ەركىندىككە بوساتىپ قويا بەرگەن ءجون» دەيدى وزىندەگى قاتەرلى ىسىك اۋرۋىن ءدارىسىز ەمدەي بىلگەن لۋيزا حەي. رەنجيمىز، رەنجىتەمىز. بۇل ەشقاشان اينىمايتىن زاڭدىلىق. بىراق، رەنجۋ، وكپەلەۋ – تەك سول ادامنىڭ وزىنە عانا زياندى. سوندىقتان، ومىرىڭىزگە دە، دەنساۋلىعىڭىزعا زاردابىن تيگىزەتىن رەنىشتەن جىلدام قۇتىلۋعا اسىققانىڭىز دۇرىس. قالاي؟ رەنىشتەن قۇتىلۋدى دۇرىس جولى رەنىشتەن قۇتىلۋدىڭ ەڭ ناتيجەلى ءادىسىن بۇل تۇرعىدا تاجىريبەسى مول لۋيزا حەيدەن ۇيرەنگەنىمىز ءجون بولار؟! ول نە دەيدى؟ «مەن: «سىزدىكى دۇرىس بولعانىن قالايسىز با، جوق باقىتتى بولعاندى ءجون كورەسىز بە؟» دەپ كوپ سۇرايمىن. ءبىزدىڭ ءاربىرىمىزدىڭ كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس ەكەنى جايلى ءوز پىكىرىمىز بار. ءبىز باسقالاردى سول بىزگە جاساعان «جاماندىعى» ءۇشىن جازالاعىمىز كەلەدى دە، ەسىمىزدەن كەتپەي قويادى، ءسويتىپ ول ءسىز ءۇشىن جازانىڭ ءبىر تۇرىنە اينالادى. وتكەن شاقتا بىرەۋ رەنجىتتى دەپ، ءوزىڭدى-ءوزىڭ جازالاۋ – اقىماقتىق. وتكەننەن قۇتىلىپ تۇرۋ كەرەك، ول ءۇشىن ونى كەشىرۋ شارت.
1-ءادىس: كەشىرۋ
كەشىرۋ دەگەنىمىز – قوشتاسۋ. ىزا جانە رەنىش سەزىمىمەن، اۋىرسىنۋمەن قوشتاسۋ. جاعدايمەن تۇتاستاي قوشتاسۋ. قوشتاسپايدى ەكەنسىز، ول ءسىزدىڭ ىشىڭىزدە بۇعىپ جاتىپ ءسىزدى ىرىتە باستايدى. كەشىرمەۋ ءسىزدى رەنجىتكەن ادامعا ەشتەڭە دە جاساي المايدى، ال ءسىزدى ءمۇجيدى. بىلاي دەڭىز: «مەن وتكەنىمنەن قۇتىلعىم كەلەدى. مەن ماعان زيان جاساعاندارمەن قاتار زيان جاساماعانداردى دا، جانە بىرەۋدى رەنجىتىپ العان بولسام ءوزىمدى دە كەشىرەمىن». رەنىشتەردى ۇمىتۋ ءۇشىن، ودان ۋاقىتىلى قۇتىلىپ وتىرۋ ءۇشىن، كۇندە تۇندە ۇيقىعا جاتاردا «مەنى رەنجىتكەن جانە مەن رەنجىتىپ العان ادامداردىڭ بارىنەن كەشىرىم سۇرايمىن. مەن دە ولاردى كەشىردىم» دەپ ءۇش رەت داۋىستاپ قايتالاڭىز. وسىنى كۇندەلىكتى ءتىس جۋاتىنىڭىز سەكىلدى كۇن تارتىبىنە ەنگىزىڭىز. قۇراندا دا كەشىرىم سۇراۋ تۋرالى ايتىلاتىن ايات كوپ. ءدىن قىزمەتكەرلەرى دە «جولىڭ بولماي جاتسا، جۇمىسىڭ العا باسپاي جاتسا، بالالى بولا الماي جۇرسەڭ... اللادان كۇنالارىمدى كەشىرە گور دەپ كەشىرىم سۇرا» دەيدى. ءتىپتى، قىلمىس جاساپ، ۇستىنەن ارىز جازىلىپ، سوت الدىنان ءبىر-اق شىققان ادامنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جابىرلەنۋشىنىڭ كەشىرىم بەرۋى ۇلكەن ءرول وينايدى. سونداي-اق، سوت پروتسەسى كەزىندە «جابىرلەنۋشىدەن كەشىرىم سۇرايمىن. جاساعان ءىسىم ءۇشىن قاتتى وكىنەمىن. ەندى قايتالامايمىن» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى سوتتالۋشىنىڭ جازاسىن جەڭىلدەتەدى. مىنە، كەشىرىم سۇراۋدىڭ ادام ومىرىندەگى پايداسى وسىنداي! رەنىشتەن قۇتىلۋ ءۇشىن دە كەشىرىم سۇراۋ، كەشىرۋ ءومىرىڭىزدى قيىندىقتاردان، اعزاڭىزدى اۋرۋدان ازات ەتەدى.
2-ءادىس: رەنجىتكەن ادامعا جاقسىلىق تىلەۋ
رەنجىتكەن ادامدى كەشىرۋ نەمەسە رەنجىتكەن دوسىڭىزدان كەشىرىم سۇراۋ قولىڭىزدان كەلمەي جاتسا، وندا «جاقسىلىق تىلەۋ» ءادىسىن قولدانىپ كورىڭىز. بۇل جونىندە لۋيزا حەي بىلاي دەيدى: «سىزگە ءبىر كەزدە قيىندىق تۋعىزعان بىرەۋدى ۇمىتا الماي جۇرسەڭىز وعان ماحابباتىڭىزدى جولداپ باتا بەرىڭىز دە، وزىڭىزدەن بوساتىڭىز جانە ول تۋرالى ويلاۋدى توقتاتىڭىز. ءسىز ءوزىڭىزدى الدانىپ قالعانداي نەمەسە تونالعانداي سەزىنبەڭىز، سىزدە بولۋى ءتيىس نارسەدەن ءسىز ەشۋاقىتتا اجىراپ كەتپەيسىز. ەگەر ول سىزدىكى بولسا، باسقا ءبىر جولمەن بولسا دا قايتىپ ورالادى. ەگەر ءبىر نارسەنى قايتارىپ الا الماساڭىز، وندا سولاي بولۋى ءتيىس بولعانى. ونى بولعان وقيعا رەتىندە قابىلداڭىز دا، ءومىرىڭىزدى جالعاستىرا بەرىڭىز». رەنجىتكەن ادامعا كۇندە جاقسىلىق تىلەڭىز. ەگەر ول ءۇيسىز بولسا، وعان باسپانالى بولۋدى تىلەڭىز. وتباسى قۇرا الماي جۇرسە، جاقسى جار تىلەپ باتا قىلىڭىز. جاقسى تىلەك تىلەۋ ارقىلى كوڭىلىڭىزدەگى جينالعان رەنىش مۇزى بىرتىندەپ ەرىپ، جوعالادى. راسىندا دا، كەيدە مەديتسينانىڭ دارمەنى جەتپەگەن دەرت ۇزاق ۋاقىت ۇمىتا الماي جۇرگەن رەنىشتەن قۇتىلعاندا، وزدىگىنەن جازىلادى. بۇعان كوپتەگەن مىسال مەن دالەل كەلتىرۋگە بولادى. ءتىپتى دەسەڭىز، ارتىق سالماق تا وكپە-رەنىشتىڭ كورىنىسى ەكەن. بالا كەزدەن جينالعان رەنىشتەردى لۋيزا حەيدىڭ ەكى ءادىسى بويىنشا جويىڭىزشى، ديەتاسىز-اق سالماعىڭىزدىڭ كەمىگەنىنە كۋا بولاسىز. ايتىڭىزشى، وقىرمان، ءسىزدى قانداي دەرت مازالايدى؟ دەرتىڭىزدەن قۇتىلعىڭىز كەلە مە؟ وندا رەنىشىڭىزدى جويىڭىز.
جازيرا سماعۇلوۆا
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
