Sozaq köterılısı - 1930 jyldardyŋ basyndaǧy adam şyǧyny köp bolǧan ırı qozǧalystardyŋ bırı. Sozaq audanyndaǧy adamdardyŋ ereuılge şyǧuyna mal-mülkınen aiyrylǧandar men olardyŋ tuystary üşın tūtqyndar lagerınıŋ aşyluy men Oraza aiynda dıni ädet-ǧüryptardy oryndaǧandarǧa ükımettıŋ aiyp taǧuy sebep bolǧan. Köterılıs 1930 jyldyŋ 7-16 aqpan aralyǧynda bolǧan. Biyl būl oqiǧaǧa 94 jyl tolyp otyr.
Jazuşylar odaǧynyŋ müşesi Öteş Qyrǧyzbaevtyŋ eŋbegındegı mälımet boiynşa, 1928 jyly 3 qyrküiekte Qazaq Halyq komissarlar keŋesiniŋ "Qazaqstanda köşpeli, jartylai köşpeli jäne otyryqşy audandardy belgileu turaly" qaulysymen Sozaq audany qūrylǧan. Tarihi derekter boiynşa, būryn Syrdariia guberniiasynyŋ Türkistan ueziniŋ qūramynda bolǧan alty bolys elde sol jyly üidıŋ sany 12 myŋnan asqan, halyqtyŋ qolynda bir millionǧa juyq mal bolǧan.
1928 jyly qaraşada BKP(b) Ortalyq komitetiniŋ plenumynda kün tärtibine şarualardy eriksiz ūjymdastyru mäselesi qoiylyp, būl turaly arnaiy qauly da qabyldanady. Qazaq ölkelik partiia komitetine 1925-1931 jyldary jetekşilik etken Goloşekin eldi meilinşe kysqa merzimde otyryqşylyqqa köşirudi būiyrady.
Jappai ūjymdastyru isindegı būrmalau Sozaqqa da jetedı. "Asyra silteu bolmasyn, aşa tūiaq qalmasyn!" dep ūrandatqandar ūjymdastyrudyŋ prinsipin būzyp, halyqtyŋ sauyn jäne ūsaq malyn jinap alyp, ortaqtastyruǧa salǧan. Söitıp Sozaq audandyq partiia komitetiniŋ plenumy şaqyrylyp, kolhozdastyru mindeti talqylanady.
Ūjymdastyru beibıt eldı kedeilıkke ūşyratady. Auyl şaruaşylyǧyna bailanysty salyqty tölei almaǧan halyqtyŋ mal-mülkı tärkılenıp, türmege qamala bastaidy. Jazyqsyz qamalǧandardy bosatu turaly halyqtyŋ ötınışı bilık tarapynan qarausyz qalady. Odan bölek, mal-mülkı joq kedeilerge jün jäne astyq salyǧy salynady.
Sozaq köterılısıne 1930 jyly barlyǧy 5 myŋdai adam qatysqan. Sol uaqyttaǧy derekter boiynşa, būl okiǧalar "Keŋes ökımetıne qarsy kontrrevoliusiialyq qaruly köterılıs" retınde sipattalǧan eken.
Sozaq audanynda bolǧan köterılıste 126 köterılısşı, 16 aqpandaǧy Sozaq qystaǧy üşin şaiqasta 200 belsendi atylyp, 389 adam tūtqyndaldy. Şaiqas barysynda han jäne onyŋ ūiytqysy bolǧan ortalyǧy talqandaldy. Tarihi derek boiynşa, Sozaq operasiiasynyŋ nätijesinde 290 at, 20 tüie, 150-dei oq-därimen atylatyn qaru, 100 şaqty qaru qolǧa tüsken.
Jazalau operasiialaryn Qazaqstan Bırıkken memlekettık saiasi äkımşılık basşysy Olşanskii basqarǧan eken. Onyŋ nūskauy boiynşa kommunarlar otriady Sozaq köterılısıne qatysy jönınde sol küdık tudyrǧan jazyqsyz adamdardy sotsyz jäne eş tergeusız atqan. Köterılısşıler sol jyldyŋ köktemınde talqandalyp, al köterılıske qatysuşylardy qūǧyndau 1938 jylǧa şeiın jalǧasqan.
Ūqsas jaŋalyqtar
