Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jónindegi memlekettik komıssııa óte aýqymdy jumystar atqardy. Jaqynda Memlekettik keńesshi Erlan Qarın Almatyǵa kelgen saparynda bir top zııaly qaýym ókilderine, jazýshy-jýrnalısterge osy komıssııa sheńberinde jınaqtalǵan qujattarmen tanystyrdy.
Komıssııa tóraǵasy Erlan Qarınniń aıtýynsha, Bas prokýratýra, UQK, IIM qarasty jabyq qorlardaǵy 2 mıllıonnan astam qupııa qujattan “qupııa” belgisi alynyp tastalyp, ashyq zertteýler júrgizýge, jarııalanýǵa jol ashylǵan.
Prezıdent arhıvinde 100 jylǵa jýyq ýaqytta 700 myńǵa jýyq is jınaqtalsa, qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý jónindegi memlekettik komıssııa ózi jumys istegen 3 jyl ishinde 600 myńǵa jýyq is-qaǵazdardy Prezıdent arhıvine tabystap otyr. Komıssııa úsh jylda jınaqtaǵan qujattar kólemi Prezıdent arhıviniń 100 jylda jınalǵan qujat qorymen para-par bolyp otyr.
Aıta ketý kerek, 600 myń is degenimiz ol - 600 myń paraq emes. Árbir is birneshe tomnan turýy yqtımal.
Osydan-aq memlekettik komıssııanyń jumys aýqymyn sezinýge bolady.
– Muraǵatqa kelip túsken árbir materıalǵa zalalsyzdandyrý jumysy júrgiziledi. Muny júzege asyrý úshin arnaıy apparattar paıdalanylady. Materıaldardyń quramynda zattaı dálelder bar. Tipti, keıbiriniń quramynda ýly zattar bolýy múmkin. Sondyqtan zalalsyzdandyrý isiniń mańyzy aıryqsha. Odan keıin restavraııalyq óńdeý jumystary júrgiziledi. Munda mamandar ár qaǵazdy qaıta qalpyna keltirýmen aınalysady. Sodan soń ıfrlandyrylady. Qazir Memlekettik komıssııa óziniń jumysyn aıaqtaǵanymen, alda kem degende 5-10 jyl ishinde materıaldyń barlyǵyna zalalsyzdandyrý jumysy júrilip, qaıta qalpyna keltirilýi tıis.
Qazir jalpy sany 2 mıllıon qujat qupııasyzdandyrylsa, 600 myńnan astam is qujattary muraǵatqa berilgen. Memlekettik komıssııanyń negizgi jumysy – izdestirý, júıeleý, saraptama jasaý, taldaý. Ázirge osy jumystar aıaqtaldy. Endi aldymyzda retke keltirý, zalalsyzdandyrý, ıfrlandyrý mindeti tur. Osydan keıin ǵana tarıhshylar men arnaıy mamandar qujattarǵa ózara taldaý jasaı alady, – deıdi memlekettik keńesshi E.Qarın.
Zertteý jumysy nátıjesinde qol jetkizgen tamasha derek - Álıhan Bókeıhanovtyń Semeıdegi ortalyqqa jibergen haty. Odan keıingi aıryqsha jańalyqtardyń biri – Júsipbek Aımaýytovtyń buryn-sońdy esh jerde jarııalanbaǵan shyǵarmasynyń tabylýy.
«Ázir ólmeımin» («Tez ólmen») – Júsipbek Aımaýytovtyń abaqtyda jatyp jazǵan óleńi. Tar qapasta elge degen saǵynysh sezimin óleńmen jetkizgen. Uıqasy men ekpini jetispeıtin óleń joldarynyń Júsipbek Aımaýytovqa tıesili ekendigine kúmán bolǵan. Biraq birneshe ınstıtýttan qurylǵan komıssııa naqty dálelder usynyp óleńdi Alash qaıtratkerine jatqyzypty.
Abaqtyda jatqan ózge azamattar shyǵarmany bir-birine aýyzsha taratqan desedi. Ondaı jaǵdaıda shyǵarma belgili bir ózgeriske ushyraýy da zańdy ǵoı.
Prezıdent arhıviniń dırektory Álııa Mustafına baspasóz ókilderine zerthanadaǵy restavraııalyq óńdeý kezindegi proess barysyn baıandady.
– Búginde 600 myń materıaldyń ishinde 40 myńnan astam isti zerttep, olarǵa sıpattama jasadyq. Bul bir jyl ýaqyt ishinde jasalǵan jumys. Arhıvtik istiń ózindik tártibi bar. Materıaldy jabyq qordan alǵannan keıin arhıvtik istiń talaptaryna sáıkes olardy júıelep, rettep, bir júıege keltiremiz, – deıdi Prezıdent arhıviniń dırektory.
Álııa Mustafınanyń aıtýynsha, qundy qujattar ondaǵan jyldar boıy óte nashar deńgeıde saqtalǵan. Aqyrynda, 686 isti tipti qaıta qalpyna keltirý múmkin bolmaı qalǵan.
“Qabyldanǵan qujattardyń 51 paıyzy tolyq qalpyna keltirýdi qajet etse, 47 paıyzy ishinara qalpyna keltirilýi tıis. Zalalsyzdandyrylǵan, qaıta qalpyna keltirýden ótken qujat qoljetimdi bolmaq” deıdi Álııa Mustafına.
Memlekettik keńesshi Erlan Qarınniń aıtýynsha, zerdelengen qujattar jyl saıyn ǵylymı jınaq retinde kitap bolyp basylyp shyǵyp otyrmaq. Odan bólek, arnaıy veb-saıt ashylyp, sol saıtqa barlyq qujattar elektrondy túrde júktelip, zertteýshi ǵalymdarǵa da, qalyń oqyrman qaýymǵa da qol jetimdi bolmaq.
Bul veb-saıt rasynda iske qosylsa, el-jurt qýǵyn-súrgin tusynda is-túzsiz ketken ata-babalary jaıynda tyń derekterdi onlaın túrde op-ońaı tabýyna jol ashylmaq. Sol kúndi asyǵa kútemiz…
Arman Áýbákir
