Qoǵamdyq komıssııaǵa qatysty meniń pikirim tómendegideı. Menińshe, bul komıssııaǵa Siz sııaqty tulǵalar jáne basqa da birqatar adal azamattar kirýi úshin bılik eń aldymen, birqatar mańyzdy qadamdarǵa barýy tıis. Ol birinshi kezekte – saıası tutqyndardy bosatý. Aron Atabek, Maks Boqaev, Muhtar Jákishev jáne basqa da azamattarymyz túrmede otyrǵan shaqta, bılikpen dıalog ornatý múmkin emes. «Qylysh ústinde sert júrmeıtini» sııaqty, beıbit mıtıngige shyqqan adamdardy myńdap túrmege jaýyp, eń belsendileri tulǵalardy túrmede ustap otyrǵan bıliktiń aldyna baryp, onymen kelissóz júrgizý durys emes dep sanaımyn. Aqorda qoǵammen qandaı da kelisim, kelissóz júrgizbesten buryn ózderi jazyqsyz, saıası sebeptermen sottaǵan tulǵalardy dereý bosatýy tıis.
Bul is-sharamen qatar bıliktiń taǵy bir jasaýy tıis qadamy – ol, árıne «Saıası partııalar týraly», «Saılaý týraly», Beıbit jıyndar týraly zańdarǵa ózgeris engizýi tıis. Men sizdiń usynysyńyzdy tolyq qoldaımyn: parlament depýtattaryn saılaý 50/50, ıaǵnı majorıtarly jáne partııalyq júıemen ótkeni abzal. Sonda parlamentke táýelsiz, adal, halyqtyń sózin sóıleıtin tulǵalar óte alady. Beıbit mıtıngiler boıynsha da bılik óz kózqarasyn túbegeıli ózgertýi tıis. Bul zańdar týraly syn buryn da aıtylyp júr, bılik qandaı ózgerister engizýi qajettigin biledi. Ázirshe, olardyń aýzynan bul zańdarǵa ózgerister men tolyqtyrýlar enedi, reformalar bolady degendi estimedim. Bar bolǵany – Toqaevtyń mıtıngi ótkizýge arnaıy jer beremiz degeni boldy. Ondaı jer qazir de bar. Almatyda «Saryarqa» kınoteatrynyń arty. Biraq, oǵan birinshiden, halyq ózi de barmaıdy, ekinshiden, mine, 2011 jyldan bastap onyń ózine bılik beıbit jıyn ótkizýge ruqsat bergen emes.
Odan keıingi másele – bul komıssııanyń mártebesi jaıynda. Ol zań qabyldaı almasa, onyń naqty quzireti joq bolsa, onda bul kezekti aldaý bolady, menińshe. Eger bılik qoǵamdy shynaıy reformalar bastaıtynyna sendirgisi kelse, eń birinshi kezekte, joǵaryda aıtqanymdaı, zańdy ózgertip, ádiletti parlament saılaýyn ótkizýi tıis. Menen artyq bilesiz, ol elderde ómir súrdińiz, demokratııalyq memleketterde parlament – halyqtyń ókilderi otyratyn oryn. Bizde nege dál sondaı parlament bolmaıdy? Eger parlament myqty bolsa, depýtatttary shynaıy halyqtyń yqylasymen otyrsa, qosymsha komıssııa qurýdyń qajeti de bolmas edi. Tipti halyq mıtıngige emes, dál osy parlamentke kelip, depýttatar arqyly qoǵamda ózgeris jasaýǵa umtylar edi.
Sondyqtan, qazirgi jaǵdaıda, bılik áli de naqty qadamdarǵa barmaǵan tusta, qandaı da komıssııa arqyly saıası reformalar bolady degenge senimim az. Eń sońǵy mysal – jer komıssııasy. Ol jerde negizinen barlyǵy sheneýnikter men depýtattar boldy, az ǵana adamdy qoǵamdyq kúshterden qosty. Nátıjesi – báribir problema sheshilgen joq. Bar bolǵany jerdi satýǵa jáne jalǵa berýge moratorıı jarııalanyp, máseleni keıinge ysyryp qoıdy. Bul komıssııa da sonyń kebin qushyp, taǵdyryn qaıtalamaı ma? Osy joly da bılik komıssııa qataryna ondaǵan óziniń jandaıshaptaryn qosady da, arasyna Qosanov pen onyń aınalasyndaǵy saıası alaıaqtardy jiberedi. Al Siz sııaqty bılikten qandaı da preferenııa suramaıtyn, satylmaıtyn adamdardy azshylyq etedi. Sheshim kópshiliktiń daýsymen qabyldanady túsinikti.
Toqsan sózdiń tobyqtaı túıini, meniń pikirim mynadaı: bılik birinshi qadamdy jasap, joǵaryda ataǵandaı, birqatar ózgeristerdi qolǵa alýy tıis. Kelesi másele: bul komıssııanyń Konstıtýııalyq quzireti bolyp, zańdarǵa, tipti Konstıtýııaǵa ózgerister engizýdi usyna alatyn múmkindigi bolsa jáne ony ózińiz sııaqty adal azamattarǵa basqarýǵa múmkindik berse, onda bul jobanyń máni men mazmuny bolady dep sanaımyn. Al eger bunyń biri de oryndalmaı, bul Aqorda saıası tehnologtarynyń kezekti halyqty aldaý jobasy bolsa, oǵan barýdyń qajeti shamaly. Qoǵamda onsyz da halyq senetin, adal, aq azamattar kóp emes. Bul komıssııaǵa bılik elde qalǵan sondaı tulǵalardy kirgizip, abyroıyn shashýǵa tyrysýy múmkin. Sondyqtan, mundaı jobalardan ózińiz sııaqty eldiń yqylasyna bólengen azamattar saq bolsa, bıliktiń kezekti aldaýyna urynbasa deımin.
Janbolat MAMAI
"Adyrna" ulttyq portaly
