Almatyda zaǧip balalarǧa arnalǧan oŋaltu balabaqşasy nege joq?

Syrt közge küllı adamzat balasy bır qoǧamda ömır sürıp jatqandai körınedı. Şyn mänınde solai ma? Jaryq älemnıŋ san türlı boiauy men ädemılıgın köruge qanşa talpynsa da, düniege qos janary su qaraŋǧy bolyp kelgen säbilerdıŋ tälkek taǧdyryna bır sät nazarymyzdy būrdyq pa? Bır-bırımızge süieu bolyp, qoldan kelgenşe demeu jasau qiyn ba? Būl turaly Nege.kz jazdy.    Däl osy saualdar «Max kids» közı körmeitın balalar reabilitasiiasy jäne damytu ortalyǧyna barǧanda köse-köldeneŋdei berdı. Bügınde elımızde mümkındıgı şekteulı balalardyŋ sany 170 myŋnan asady. Olar da özın osy qoǧamnyŋ tolyqqandy müşesı sezınuı tiıs. Ökınıştısı, bügınde tuabıttı közı körmeitın balalarǧa arnalǧan inkliuzivtı balabaqşa az. Sonyŋ saldarynan zaǧip balasyn damyta almai jürgen ata-ana köp. Būl auyrtpaşylyq pen qiyndyq basyna tüsken adamǧa ǧana batady. Balasy ömırge zaǧip bop kelgen İndira Bılälova özı siiaqty taǧdyrlas ata-analardyŋ mūŋ-jarasyn az da bolsa jeŋıldetuge septıgın tigızıp, osy «Max kids» damytu ortalyǧyn aşqan. Pavlodar qalasynda tūryp jatqan Sūŋǧat pen İndiranyŋ üşınşı balasy dünienıŋ didaryn körmei keldı. Sol kezde balasyn beretın balabaqşa ne oŋaltu ortalyǧyn tappai qinalǧan otbasy ırı megapolis Almatyǧa qonys audarady. Alaida, mūnda tek közı naşar köretın balalarǧa arnalǧan mektep pen ekı damytu ortalyǧy ǧana bolǧan soŋ, mektepke deiıngı balabaqşany özderı aşuǧa bel buady. Bıraq ne ministrlık tarapynan, ne Almaty qalaly, bılım jäne äleumettı qorǧau basqarmasynan eşqandai kömek qoly sozylmaǧan. «7 jasar ūlym ömırge zaǧip bolyp keldı. Diagnozy – köru jüikesınıŋ atrofiiasy. 5 jastan bastap köru jüikesınıŋ gipoplaziiasy diagnozy qoiyldy. Būl emdelmeidı, ota jasauǧa bolmaidy. 4 jyl būryn balama damytu ortalyǧyn ızdei bastadym. Közı körmeitın balany balabaqşaǧa beru men üşın psihologiialyq stress. Al balanyŋ jaǧdaiyn aitpasa da tüsınıktı.

Söitıp, «Qazaq soqyrlar qoǧamyna» bardyq. Olar reabilitasiiaǧa 18-ge tolǧandardy ǧana alady eken. Al kışkentai zaǧip balalar qalai damidy? Almatyda 5 jastan bastap mektepke daiyndaityn ortalyq, 3 balabaqşa bar. Bıraq 2-3 jastan baratyn mini-ortalyq joq. Şyny kerek, memlekettık balabaqşada kemıstıgı bar balalarǧa dūrys köŋıl bölmeidı. Köbınese qarausyz qalady. Osy ortalyqty aşpastan būryn zerttep qarasam, özım siiaqty bır amalyn tappai jürgen ata-ana köp eken. Onyŋ üstıne zaǧip balany tärbieleuden täjıribem jetkılıktı. Täuekelge baryp, osy üidı jalǧa alyp, damytu ortalyǧyn aştyq.

Jūmys ıstegenımızge üş jyl boldy. Uaqyt öte kele üidı jalǧa alu aqysyn tölei almadyq. Qojaiyny qaiyrymdylyq jasap, tek kommunaldyq qyzmettı ǧana töleuge kelıstı. Jan-jaqtan demeuşıler ızdedık. Äkımşılık, Bılım basqarmasy, äleumettı qorǧau basqarmasy da keldı. «Kömek beremız...» dep aitqanmen, qaita ainalyp soqqan joq. Byltyr Mädeniet basqarmasy ökılı «BAQ ökılderın, äkım orynbasaryn şaqyryp, balabaqşany saltanatty türde aşaiyq», – dedı. «Sızder sosyn bızge kömek beresızder me?» dep edım, ün-tünsız ketıp qaldy», – dedı İndira Bılälova. Bügınde ortalyqta 7 zaǧip bala bar. Mūnda balasyn damytuǧa äkelgısı keletın ata-ana köp. Bıraq qaşyqtau, balalarǧa kelıp-ketu qiynǧa soǧady. Olardyŋ bar talap-tılegı – däl osyndai reabilitasiia ortalyǧy qalada aşylsa eken deidı. «Alatau, Türksıb audanynan kelgısı keletın balalar barşylyq. Kem degende, 20 bala osyndai ortalyq kömegıne mūqtaj. Keibır mektepke baratyn balalar Brail ädısı boiynşa oqu ärıpterın bılmeidı.

Tıptı, bırı bılse de, endı bırı bauyn bailap, tüimesın salyp, aǧyta almaidy. Ökınıştısı, tym alys bolǧan soŋ kündelıktı jetkıze almaidy. Sol üşın jergılıktı äkımşılık, bılım basqarmasy osy ortalyqty qaladan aşuǧa qoldau bıldırse degen ötınışımız bar. Üş jyldan berı kömek sūrap jazyp kelemın. Mäselen, äleumettı qorǧau basqarmasy 18 jasqa deiıngı mügedektıgı bar balalarǧa reabilitasiialyq kömek beredı.

Bıraq būl kömek közı körmeitın balalarǧa qarastyrylmaǧan. «Zaǧip balalardy nege engızbeisızder? Ministrlıkke aityp, jazyŋyzdarşy. Ata-ananyŋ jazǧanynan, basqarmanykı bölek qoi» desek, eşkım qūlaq aspady. Zaŋ boiynşa, mügedektıgı bar balalar balabaqşa jäne mekteppen tolyq tegın qamtyluy tiıs. Bıraq maǧan basqarma «Sızdıŋ mekemenı qamtamasyz etu tiımdı emes» dep jauap berdı», – dedı İndira Bılälova. «Ekınşı mäsele – reabilitasiia ämbebap baǧdarlamasy (İPR) degen bar. Köp ata-ana balasyn oŋaltu baǧdarlamasynan ötkızu üşın aqşa bölınetının bıle bermeidı. Būryn Äleumettık qorǧau basqarmasy ünemı «älı sızderge erte» dep şyǧaryp salatyn. Bızge rūqsatty bala tek 6 jasqa tolǧanda berdı. Onda da talap etken soŋ ǧana. Jaqynda Pavlodarda ata-analar osy kömektı alu qūjatyn räsımdegen. Bıraq qarjyny paidalanbasa da, bärın qaǧaz jüzınde jasap, jalǧan qol qoiyp tastaǧan. Mūnda da sybailas jemqorlyq bar. Sondyqtan mümkındıgı şekteulı balasy bar ata-analar zaŋ boiynşa özıne tiesılı kömekten qaǧylmasa eken», – deidı «Max kids» damytu ortalyǧyn aşqan ata-ana.

Aşylǧanyna köp uaqyt öte qoimasa da, mūnda erekşe balalardy ömırge beiımdeu, zaǧiptarǧa qasyq ūstaudan bastap Brail ärıpterın üiretuge deiıngı aralyqtaǧy jūmystar jürgızıledı. Är bala üş mezgıl tamaǧyna aiyna 50 myŋ teŋge töleidı. Ortalyqty aşqan ata-ananyŋ aituynşa, negızgı mäselenıŋ bırı – tiflopedagog mamandarynyŋ tapşylyǧy. 

«Maman öte az. Studentterdı şaqyryp, özımız üiretemız desek, köbı balalarmen jūmys ısteuge qūlyqty emes. Qazır Abai atyndaǧy pedagogikalyq universitetınıŋ 3 kurs studentı öz erkımen kelıp, jūmys ıstep jatyr. Jylda osy mamandyqqa grantqa 10 talapker qabyldanady eken. Bıraq jastar būl salada eŋbek etkısı kelmeidı» degen nazyn jetkızdı. Közı körmeitın balalarmen jūmys ısteuge kelısken student Ainūr Qūttybaeva balabaqşa turaly «Dara» qaiyrymdylyq qory arqyly habardar bolǧan. «Qor oqu ornynda konferensiia ötkızdı. «Osyndai balabaqşa bar, jūmys ısteitın jastarǧa esıgımız aşyq» degenın estıdım. Sodan äleumettık jelıden paraqşasyn qarap jürgende İndira Bılälova özı jazyp, şaqyrdy.

Kelgenıme 10 ai boldy. Būl mamandyqqa grant üşın emes, özım qyzyǧyp, ata-anamnyŋ maqūldauymen tüstım. Mūndai balalarmen jūmys ısteu tözımdı, sabyrdy talap etedı. Alǧaş kelgende men balalarǧa, balalar maǧan üirenıse almady. Közı körmegen soŋ ünemı jetektep jüruge tura keledı. Tıptı, su ışe almaityn balalar boldy. Qolyna qasyq pen kesenı ūstaudy üiretemız. Qazır jalaqym – 70 myŋ teŋge. Sabaqtan tys uaqytta osyndamyn. Oǧan qosymşa şäkırtaqy alamyn.

Bırge oqityn tobymdaǧy 9 qyzdy da osynda şaqyrdym. Negızı köbı mamandyq boiynşa közı körmeitın balalarǧa arnalǧan №4 mektep-internatyna jūmysqa tūrady. Al balabaqşaǧa kelgısı joq», – deidı student. Al 8 jastaǧy Säulemaidyŋ anasy Gülnūr Seiıthanova ekı jarym jyl būryn Aqtöbeden Almaty oblysyndaǧy Qarǧaly auylyna köşıp kelgen. Bügınge deiın qyzynyŋ ekı közıne 7 ret kürdelı ota jasalǧan. Sonau Reseidıŋ Sankt-Peterburg jäne Mäskeu qalalaryndaǧy joǧary sanatty därıgerlerdıŋ kömegıne de jügıngen. Alaida, eşqandai nätije bolmapty. «Säulemai – üş balamnyŋ ortanşysy. Qazır qyzym zaǧip balalardy oqytatyn №4 mektepte oqidy. Ata-analar atynan ūsynys – osyndai damytu ortalyǧy qaladan aşylsa, balalarǧa kelıp-ketuge de oŋai bolar edı. Tıptı, erıktı retınde tegın jūmys ısteuge daiynmyn. Taǧy bır mäsele – bızde defektologtar bar, bıraq tiflopedagog mamany joqtyŋ qasy», – degen janaiqaiyn jetkızdı. Adam balasy aqparattyŋ 90 paiyzyn köru arqyly qabyldaidy. Alaida, tuabıttı zaǧip balalar älemdı basqaşa tanidy, özgeşe sezedı. Olardyŋ janary sualsa da, ainalany sausaq ūşyndaǧy sezımtal nüktelerı arqyly tanidy. Demek, bızdıŋ qoǧamnyŋ ärbır müşesı öz älemınde ömır sürıp jür. Süttıŋ betındegı qaimaqty ǧana körıp, al onyŋ qaspaǧyna üŋılıp jatqan kım bar?  Jaŋajyldyq şyrşany analarynyŋ jetekteuımen ainalǧan zaǧip balalar nenı armandady eken? Jaratqannyŋ synaǧyn jeŋıl qabyldap, ömır süruge degen jıgerı men qūştarlyǧyn joǧaltpaǧan balalardy oŋaltuǧa memleket köŋıl bölse, şyryldaǧan ata-ananyŋ jany säl de bolsa tynyştalar ma edı. Jylt etken jaryq säulenı köruge mūqtaj jandardy tasada qaldyrmaiyqşy...