Mamandyǧyn ömırınıŋ mänıne balap, jalpaq jūrttyŋ alǧysyna bölenıp jürgen käsıbi därıger, aiauly ana jäne qazaqty qarapaiym keŋ jürek iesı BibıaişaTaşanova apaiymyzben sūhbattasudyŋ retı tüstı. Nazarlaryŋyzǧa äserlı äŋgıme, kenen sūhbatymyzdy ūsynamyz.
– Äŋgımemızdıŋ älqissasyn sızdıŋ tuǧan jerıŋız ben şuaqty künderıŋızdıŋ qamqorşysy bolǧan ata-anaŋyzdan bastasaq? – Men Özbekstan elı, Taşkent qalasy, Qybyrai audanynda 1960 jyl, 31 mamyr künı qarapaiym otbasynde dünie esıgın aştym. Äkemnıŋ esım-soiy – Begalyūly Kärım bolatyn. Äkem Ūly Otan Soǧysynyŋ ardagerı edı. Aqyldy, ızdenıske, bılımge degen qūştarlyǧy airyqşa bolatyn. Sodan da bolar, bızdıŋ de joǧary bılım aluymyzdy janymen qalady, ünemı tura jolmen jüruge tärbieledı. «Oqysaŋ, qor bolmaisyŋ» degen keŋesınen jaman bolmaǧanymyzdy bılem. Bärımız aq söilep, adal küludıŋ maŋyzyn äkemızden ūǧyndyq. Älı esımde, äkem kün saiyn, keşqūrym, jūmystan keletın de, bızdı janyna jinap eresek adamşa syrlasatyn. Jadymda ünemı jaŋǧyryp tūratyn keŋesı – «Qanşa ūlyq bolsaŋ, sonşa kışık bol» degen ataly sözı. Osyndai qazaqy tärbienıŋ qūndaǧynda tärbielenıp, ömırde talai belesterdı eŋserıp kelemız ǧoi. – Anaŋyz jaily tolǧanǧanda qandai oi nemese saǧynyş sezımı köŋılıŋızde bür jarady? –Al anam bolsa, Ädılqyzy Tazagül, qarapaiym bolmysty jan edı. Üi şaruasyn şyrq iıretın, menıŋ köz aldymda eŋbektı bır kısıdei süietınşaruaqor qalpymen qaldy. Özımız alty aǧaiyndymyz. Ata-anamyz üzdık tärbie berıp, bılım aluymyzǧa bar jaǧdai jasady dep senımmen aita alamyn. Anamnyŋ da aitqandary älı künge deiın kökeiden ketken emes. – Sızdıŋ därıgerlık jolǧa ne jeteledı? – Men bala jastan därıger boludy armandaǧan janmyn. 1977jyldary «Arysbekov» atyndaǧy qazaq orta mektebın tabysty tämamdap, ülken ömırge aiaq bastym. Ülken ömırde özımnıŋ tabysty taŋdauymdy jasauyna bılıktı ūstazdarymnyŋ, ata-anamnyŋ yqpaly zor boldy. 1978 jyly sol eldegı şoqtyǧy biık medisina institutyna tüstım. Mamandyǧyma qol jetkızgen alǧaşqy jyldary töbem kökke bır elı jetpei jürgendei ǧajap küi keştım. Armansyz ızdenuge, jaŋa dünienı tanyp-bıluge degen qūştarlyǧym alǧa jeteledı. Studenttık jyldarda oqu-ızdenıske den qoiyp, bılıktılık pen käsıbilıktıŋ jalynan ūstauǧa ūmtyldym. Al därıger esebındegı käsıbi qyzmetım 1984 jyly bastaldy. Özbekstannyŋ Şyrşyq qalasynda. Teoriialyq bılımdı de, medisinalyq qyzmet körsetudıŋ basty qaǧidalaryn meŋgersem te, tolysuym, jetıluım qajet boldy.
– Eŋbek jolyna qalai aiaq bastyŋyz?
– Barlyǧy qarapaiym emhananyŋ qoŋyr tırlıgınen bastaldy. Auru türı köp, olardy tap basyp tanuǧa, taiǧa taŋba basqandai aiqyndauǧa bıraz täjıribemnıŋ jetkılıksızdıgı tūsau boldy. Degenmen, qyzmet jyldaryn endı bastaǧan jas mamannyŋ jetıstıkke jetuıne jaǧdai jasaityn, oŋ men solyn tanytyp, alǧa jeteleitın erekşe jandardyŋ bolatyny ras. Bılgenımen bölısıp, kenen keŋesın aitqan alǧaşqy jyldardaǧy et jaqyndarymnyŋ maǧan jasaǧan jaqsylyǧy – ūşan-teŋız. Men mūndai mamandardyŋ jaqsylyǧyn eş ūmytpaspyn. Atap aitsaq, jürek synyn tereŋ ūqqan bılıktı kardiolog Sovet Dükenūly, jüike jüiesın jılıktegen bılıktı nevropotolog Anna Semenovna, täjıribesı mol terapevt – Ekaterina Semenovna, EKG syzbalaryn oqudy üiretken Sabyr Törgenūly maitalman mamandar edı.
Sonymen qatar, ärbır adamnyŋ qaitalanbas tūlǧa ekenın eskersek, em-dom şaralarynyŋ da aluan türlı bolatynyn tüsınemız. Nauqastyŋ mınez-qūlqyna män beru, bolmysyn tanuǧa ūmtylu, kısılık tabiǧatyn aşu da därıgerlık qyzmettegı maŋyzdy baǧyttar. Mūndai mäselelerge män berude menı baptaǧan Şyrşyq qalasy,Ortalyq emhananyŋ bas därıgerı Qojahanov edı. Ūstazym «Senderge üş auru belgılerın bılden baiqap, jyldam şeşım qabyldau qajet. Olar: soqyrışek, jürek infarktı jäne ökpe qabynuy (pnevmoniia)» dep jiı aitatyn. Bırınşı bolyp osyndai aurular belgılerın anyqtaudy ūstazymnan üirendım. Qatelesken künderım boldy, ekı-üş jyl kölemınde özımdı şirattym, medisinanyŋ qyzyǧy men şyjyǧyna aitarlyqtai töseldım. Joǧaryda özıŋe sanamalap aitqan ömırlık ūstazdarymnyŋ jaqsylyǧy ūdaiy köŋılden ketpeidı eken.
Mūnymen qosa, menıŋ ömırlık qūrbyma, aqylşyma ainalǧan tūlǧalardyŋ bırı – marqūm qaiynenem edı. Menı ömırge baptaǧan qaiyn enem zamanyndaǧy zaŋǧar pedagogtardyŋ bırı bolatyn. Parasatty jüzınen nūr tögılıp tūratyn. Ǧūmyrlyq joldasym da öz qoldauyn aiamai, maǧan älı künge deiın tıreu bolyp, tırşılıktıŋ talai tolqynyn qatar keşıp kelemız.
– Bılesız be? Sızdıŋ därıgerlık ūstanymyŋyz menı qatty qyzyqtyrdy. Sız üşın därıgerlık ūstanym «kısılık kelbet», «adamgerşılık qasiet» syndy qasterlı ūǧymdarmen qalai qabysady?
–Qabyldauyma kelgen ärbır adamǧa erekşe yqylas tanytuǧa tyrysamyn. Meilı, bai bolsyn, kedei bolsyn, egde tartqan qart bolsyn, jas bolsyn, barlyǧyna öz yqylasymdy tögıp, qal-qadarym kelgenşe köŋılıne, tän saulyǧyna, jan saulyǧyna demeu bolu – basty maqsatym. Kömegıme jügıngender täuır bolsa, mereiımnıŋ öskenı sol emes pe? Menı şabyttandyratyn da ömırge qūştar, densaulyǧyna nemqūraidy qaramaityn jandar. Allaǧa şükır, em-domnan keiın alǧysyn jaudyryp, ızgı lebızın bıldırıp ketetınder köp. Mūndai nätijege qol jetkızgen saiyn mereiım öse tüsedı.
– Tuǧan jerge tamyr tartyp, elge asa zor saǧynyşpen, ystyq yqylaspen oralǧanyŋyzdy baiqap otyrmyn. Būl jaily tarqatyp aita alasyz ba?
– Qazaqta «Esıŋ barda elıŋdı tap degen» ataly söz bar. Balalardyŋ keleşegın oilap, bolaşaǧyna köz jügırtıp, qasiettı Qazaqstanymyzǧa öz tuymyzdy tıgudı ūiǧardyq. Sol arman-maqsat jetegımen 2015 jyly elgeqonys audardyq. Öz Otanymyzǧa aiaq basqan alǧaşqy kezdegı sezımdı aityp jetkıze almaspyn. Sebebı, ainalamnyŋ barlyǧy qazaqşa. Barlyq qūjat, köşedegı ataular, barlyǧy, barlyǧy tuǧan tılımde jazylǧan. Ainalam da qazaqşa bır-bırımen tıldesedı. Mūndai qūbylys menıŋ köŋılıme quanyş ūialatty. Qūdai oŋdap, 2016 jyldyŋ tamyzynda jūmysqa ornalasu üşın qajettı qūjattarymdy tapsyrdym. Köp ūzamai 1-qalalyq auruhanada jūmysqa ornalastym. Ūjymym menıŋ köŋılıme serpılıs syilady, ǧajap jandarmen qyzmettes boldym. 2017 jylyeŋbek jolym jaŋa beleske köterıldı dep aitsam bolady. Sebebı, 1-qalalyq auruhanadaǧy bas därıgerdıŋ orynbasary bolǧan Erjan Jaqanūly maǧan jaŋa qyzmet ūsyndy. Osylai özımnıŋ süiıktı ordam – «Otan soǧysy ardagerlerıne arnalǧan gospitalınde» qyzmetımdı bastadym. Men qyzmet babymen gospitalge kelgenge deiın endokrinolog-därıger bolmaǧan eken. Klinikadaǧy da ūjymym bır üidıŋ balasyndai tatu, ūiymşyl, qamqor. Ärı ülken kısılerdıŋ arasynda susamyr dertı köp ūşyrasady. Men de jaŋa qyzmetıme kele sala «bel şeşıp, bılek sybana» ardagerlerımızge medisinalyq qyzmet körsetudı bırden bastap kettım.
– «Otan soǧysy ardagerlerıne arnalǧan klinikalyq gospitalındegı» qyzmetıŋız qalai bastaldy?
– Negızınen alǧanda, «Otan soǧysy ardagerlerıne arnalǧan gospitalde» qyzmet atqaru – abyroi. Qyzmet atqarǧaly alty jylǧa juyqtady. Būl–janyma jaqyn jandar, aiauly ardagerlerdıŋ basyn bırıktırgen qūtty meken. Em-domymdy da ülken kısılerdıŋ igılıgıne ūsynamyn. Ardagerlerımızdıŋ arasynda «bezı şoşynǧandar», susamyr dertıne şaldyqqandar köp. Ärbır ardagerdıŋ densaulyǧy jaqsaryp, tyŋ, şiraq qalpyna tüsse, sony özımnıŋ jeke jetıstıgım sanap erekşe quanyp qalamyn. Men ärbır ardagerge nauqas retınde qaramaimyn, olardy zamandas, syrlas qūrby-qūrdas sanaimyn. Özara medisina jaily ǧana emes, türlı taqyryptarda äŋgıme örbıtemız, olar barda janym da jūtamaidy.
– Dästürlı sūraǧymyzǧa köşsek. Ana retınde, aiauly jar retınde, käsıbi maman retınde sız üşın ömırde tabysty boludyŋ basty üş taianyşy nede?
–Ömırde tabysty bolu üşın uaqyt degen ūly qūndylyqpen sanasuyŋ kerek. Menıŋ qyryq jylǧa ūlasqan därıgerlık qyzmetımde osyny kämıl tüisındım. Aldymen, därıgerge keregı – bılım men ülken täjıribe. Ekınşıden, nauqastardyŋ janyn syzdatyp, tänıne batqan aurudy tap basyp anyq aitu. Üşınşıden, adami qatynas. Kez kelgen nauqaspen kısılıgıŋdı körsete otyryp, tıl tabysu. Jastarǧa aitarym, halqyŋa, tuǧan-tuysqanǧa, körşı-qolaŋǧa kömektesu – ülken adamgerşılıktıŋ belgısı. Barşamyz adamdyq biıgınen körıne bereiık!
– Äserlı äŋgıme, kenen keŋesıŋızge köp raqmet!
Dastan Qastai
Jurnalist
Ūqsas jaŋalyqtar
