Adam balasy qaıdan keldi? Bul suraýǵa ár ýaqytda ár jerde túrli jaýap bolǵan.
Qazaq-qyrǵyz adam balasy adam-atadan, adam-atany qudaı balshyqtan ılep jaratqan dep, nanyp ashyǵan sútteı uıyp, qoıǵan. Bu pikir bizdiń jurtqa eslam men ere kelip jabysqan. Eslam muny ınjel-den, ınjel dáýiretten, dáýiret vavılonııadan alǵan.
Tunǵan móldir sýǵa, aınaǵa úńiltse qyrmyzy qyzyl gúl, jeksúryn baqa, pushyq, jibek qyz, aq-qara – bári birdeı túsedi, aına men sý teksermeıdi, bárin qabyl alady.
Bala tekserýge qarańǵy, dál osy aına men sý: neni kórse, neni estise, jaqsy-jaman, ótirik-shyn demeıdi, bárin alady, bárimen paıdalanady.
Bilimi joq nadan, qarańǵy jurt dál bala: ótirik aıt, shyn aıt nana qalady. Tergemeı, teksermeı jınap joqty maldanady. Ótirik atadan, ataǵa, baladan balaǵa mıras bolyp, atamyz aıtqan bolady. Ótirik bekip, oryn teýip: quran sózi, qudaı sózi bolady.
Bizdiń qazaq-qyrǵyz jurty maldanǵan bir: adam-ata kirpishteı balshyqtan jaratylǵan degen vavılonııa qańǵymasy.
Adam balasy qaıdan, qalaı ózgerip, qubylyp, gúldenip, mılanyp, aqyl ıesi bolyp, dúnıe badshasy bolǵanyn baıandaıtun myna D.N.Anýchın kitaby.
Baýyrym qazaq balasy,
Oqyp muny qarashy!
Bıdaı ósip ózgerip shóp bolyp,
sabaq tartyp shı bolyp,
basyna dán salyp qaıta bıdaı bolady.
Jumyrtqa ósip ózgerip balapan bolyp,
bul ósip ózgerip qus bolady. Záredeı jandy zaddan ınshe 9 aı ósip ózgerip bala týady. Boz bala bolyp, er bala bolyp, shal bolady. Qoı, eshki, jylqy, sıyr, túıe, qasqyr, túlki hám bizdiń qazaq jaqsy biletun ózge janýarlardyń báriniń ósip ózgergen joly adam balasy ósip ózgergen joldaı; ishtegi jajatun ýaqyttyń uzyn qysqasy men ǵana aıyrylady: túıe 12, qoı 5 aı kóteredi.
Osy ógizden shaban, ólimnen anyq, tartqan oqtaı er, betinen qaıtpaıtun ózgeris-qubylys tamam zad sıpaty, tamam zad qalpy, munan tysqary bir ómir, bir turmys kún astynda joq. Sekýnt saıyn, mınýt saıyn, saǵat saıyn, kún saıyn, jyl saıyn, júz myń mıllıon jyl, sheksiz ýaqyt, qansha sozylsa, sonsha zad jyljyp bolyp, kózge kórinbeı ózgerip, qubylyp, otyrady, sýdaı jylmıyp aǵyp turady.
Osy zad ómir qalpyn ózgeris – qubylys jolyn bili evolıýııa deıdi – bu qazaqsha shaban qubylys bolady.
Osy kúni bilim jolynyń aldynda alǵan shyraǵy, qaraǵan qaraýyly, súıengen taıaǵy, túzý myltyǵy, júırik aty, qyran búrkiti – osy shaban qubylys – evolıýııa joly: zad qubylyp otyrady.
Ónetún, ósetún, óletún zadtyń-qysqasha, tereńge ketpeıik ósimdik, shóp, janýar bári atalas bolady. Shaban qubylys kóp ýaqytqa aıyryp arasyn ashyp jibergen.
Jandy janýar eki bastan atalas. Adam balasy janýardyń bir otaýy bolady.
Osy bizdiń qazaqqa jat pikirdi sıpap, sydyryp, tereńge ketpeı, bir-er mysal-men sıpattaıyn.
Jylan, kesertke quspen týysqan. Muhıtta kıt-balyq balasyn sútpen asyraıtun janýar men týysqan.
Mine osy pikir, at ústinen qaraǵanda, senimsiz, túndeı qarańǵy, teksere kele, bulyttan aıyqqan kúndeı, ashylady, soqyrǵa taıaq ustatqandaı anyq bolady.
Áýeli qus pen jylandy alyp aqyl talqysyna salyp, tekserip kórelik: qustyń júni kórinis boıynda qysqartylsa, kesertki-jylan qabyǵy kórinis boıynda uzartsa, ekeýi qarsy quda bolmaı ma? Qustyń jalańash aıaq terisi dál kesertki-jylan qabyǵy edim dep turǵan joq pa? Qus pen kesertki-jylan kózinde aıyrma bar ma? Qusta, kesertki-jylanda jumyrtqa tabady. Qus, kesertki-jylan súıek qurylysy-biz qus aspanǵa ushady. Kesertki-jylan meshel,shaban, súıretilip jorǵalaıdy. Bu qalaı? Buǵan jaýap mynaý: buryn shaban qubylys-evolıýııa jolynda kókke ushyp, aǵash qonyp, sýda júzetún kesertki, jylan, qustyń bir aıaǵy jylan-kesertkedeı bir aıaǵy qusta, atasy bolǵan. Osy atasynan kesertki-jylan bir jaqta, qus ekinshi jaqqa aıyra kóshken.
Endi kıtke keleıik. Muhıtta kıt degen balyq bar. Osy kúngi jandy zadtyń eń denelisi. Kıttiń uzyny on eki qulash, jýandyǵy kisi boıy. Qoısa, tiliniń ornyna temir tósek oryn tebedi. Aýyrlyǵy 6 myń pud, 3 júz jylqydaı. Buda kıittiń eń úlkeni emes. Kórinis qalpy tap balyq: qoly tap balyqtyń júzgish quraly-taraq. Ózge shyn balyq ýldirikten-jumyrtqasy ósip, ózgerip balyq bolady. Kıt balany ózge emshekti janýarsha ishine kóteredi, balasyn sútpen asyraıdy. Balyq demdi moınyndaǵy tildikten alady. Kıt demin ókpemen alady. Osy men balyq kıt bizdiń túıe, sıyr, jylqy, qoı eshki, arqar, qasqyr men atalas bolady.
Maımyl bir aıaǵy men adam jolynda ekinshi aıaǵymen emshektegi balasyn sútpen asyraıtun janýar jolynda tur. Osy maımyl adam men janýardyń arasyndaǵy jalǵasy.
Muny shaban ózgeris – qubylys evolıýııa izdenip tekserip aqyl talqysyna salyp qarasa, soqyrǵa taıaq ustatqandaı anyq kórsetedi.
Adam tegin baıandaıtun shaban ózgeris – qubylys joly osy D.N.Anýchın kitabynda jazylǵan.
Qyr balasy.
29 II 24 Moskve
Derek pen sýret: Myrza Abaıdyń Facebook paraqshasynan alyndy
Басқалармен бөлісе отырыңыз
