Qaraǵandy shahtasynda qaıtalana beretin jarylysqa kim jaýapty? Jazdaǵy jarylysta ınvestordy aýystyrý týraly saıası sheshim nege júzege aspady? «ArselorMıttal Temirtaý» kompanııasymen kelisimdi toqtatýdyń kilti kimde? Bul týraly sarapshylardan suradyq. Tolyǵyraq «Adyrna» tilshisi daıyndaǵan materıalda.
28 qazan kúni Qaraǵandy oblysyndaǵy Kostenko atyndaǵy shahtada jarylysta qaza tapqandardyń sany 33-ke jetip, 13 kenshiniń denesi áli tabylmady. 28 jylda shahta jarylysynan 157 adam ólim qushqan. Al Kostenkodaǵy oqıǵa tarıhtaǵy eń úlken apat dep ataldy. Bul týraly «Kásibı áskerılendirilgen avarııalyq-qutqarý jumystary qyzmeti respýblıkalyq ortalyq shtaby» Qaraǵandy fılıaly dırektorynyń birinshi orynbasary Gennadıı Sılınskıı málimdedi.
Al bıylǵy jazda adam qaza tapqan apattan keıin Qarjy mınıstri Erulan Jamaýbaev "ArselorMıttal Temirtaý" (AMT) kompanııasynyń Qazaqstannan ketetinin málimdep, naqty saıası sheshim qabyldanǵanyn aıtqan. Sonda ol menshik ıesimen kelissiózder júrgizilip jatyr, bul máselemen Premer-mınıstrdiń birinshi orynbasary Roman Sklıar tikeleı aınalysatynyn qulaǵdar etken. Buǵan qosa mundaı asa mańyzdy kelissózdermen "belgili bir adamdardyń toby" aınalysýy kerek ekenin aıtyp qalǵan.
AMT NAZARBAEVTYŃ ERKESI ME?
Oqıǵaǵa baılanysty Májilis depýtaty, jýrnalıst Ermurat Bapı shahta qaýipsizdigine jaýapty mekemelerdi tizip berip, tamyz aıynda bolǵan jaǵdaıdan sabaq almaǵan úkimet basshylarynyń salǵyrttyǵyn ataı ketti:
- Jaǵdaıǵa birinshi kezekte, árıne "ArselorMıttal Temirtaý" (AMT) kompanııasynyń ózi jaýapty. Qojaıyny Mıttal myrza mıllıardtap paıda tabady, álemdegi 100 mıllıarderdiń biri, 18,7 mıllıard aktıvi bar, al tehnıkalyq qaýipsizdik sharasyna mardymsyz qarjy bóledi. Ekinshiden, ınvestormen aradaǵy kelisim-sharttyń talaptaryn qatań baqylaýy tıis úkimet pen tıisti baqylaý-tekserý vedomstvolary da kinádan kende emes. Úshinshiden, AMT-ny Qazaqstanǵa, Qarmetkombınatqa kirgizip, qoltyǵynyń astyna alǵan, oǵan barlyq ınvestıııalyq jeńildikterdi úıip-tógip bergen eks-prezıdent Nursultan Nazarbaev ta bul arada perishte emes. Bálkim, tipti, ol Mıttaldyń bıznes-áriptesi bolýy da múmkin. Múmkin deıtin sebebimiz – AMT-men Qazaqstan úkimeti arasynda jasalǵan kelisim-shart kúni búginge deıin qupııa qujat. Bul kelisim-sharttyń negizinde AMT Qazaqstanǵa qandaı qaıyr beretinen habarsyzbyz. Nazarbaevtyń jyly "kryshasynda" bolǵan, onyń erkesi sııaqty kompanııa úkimetińdi ura ma? - dedi ol.
«QARMETTI» KÓShTEN QALDYRMAÝDYŃ QAMY
Depýtat Ermurat Bapı tamyz aıynda aýystyrý josparlanǵan ınvestor máselesine qatysty:
- Iá ras, ınvestordy aýystyrý jóninde sóz bolǵan. Biraq, meniń baıqaýymsha, bul másele sózden arǵy iske aspaǵan sııaqty. Reseıdiń "Severostal" (SS) kompanııasyna berilýi múmkin degen qaýeset shyqqan kezde Qazaqstan qoǵamy óre turyp qarsy boldy. Rasynda, orystar aıtpaqshy, "shılony - myloǵa" aýystyrǵannan qandaı paıda bolýy múmkin? Onyń ústine, SS kompanııasy da óziniń tehnıkalyq jabdyqtalýy jaǵynan AMT-dan alysqa uzap ketken joq: sol baıaǵy sovettik zamannyń tehnologııasy! Meniń oıymsha, eger prezıdent tarapynan saıası sheshim qabyldansa, «Qarmetti» qazaq ulttyq bıznes ókilderiniń tobynan qurylǵan kompanııaǵa berý kerek sııaqty. Namysqa tyrysqan qazaq bıznesmender toby zamanaýı menedjment jaldap, óz qarjylary men bankilik kapıtaldyń kómegimen «Qarmetti» kóshten qaldyrmaıdy dep bilem. Biraq quryshqa degen suranystyń álemdik narqynda metallýrgııa óndirisiniń alpaýyt akýlalarymen taıtalasý ońaı bolmas. Degenmen metallǵa degen álemdik muqtajdyq bizdiń menedjmentke járdemshi bolady dep oılaımyn,- dedi Májilis depýtaty.
«TEKSERGENDI DE TEKSERMESE, APAT QAITALANÝY MÚMKIN»
Saıasattanýshy Ashat Qasenǵalı kompanııalardyń eńbek qaýipsizdigin tekseretin memlekettik organdar tıisti qyzmetin atqara almasa, ınvestor aýystyrǵanmen másele sheshile qoımaıtynyn alǵa tartty:
- Ókinishke qaraı, shahtada taǵy apat bolyp, taǵy ondaǵan otbasy qara jamyldy. Ózderińiz biletindeı toqsannyń toqyraýynda biz elimizge jappaı ınvestor shaqyrýmen boldyq. Ol sátte ınvestordyń jaýapkershiligi ekinshi orynda boldy, birinshi orynǵa ol ákeletin qarjy shyqty. Sebebi táýelsizdikti endi qalpyna keltirip jattyq. Jumyssyzdyqty azaıtý qajet boldy. Osy sátte júzdegen ınvestormen uzaqjyldyq kelisimder jasaldy. Sonyń ishinde osy Mıttalǵa tıesili kompanııa da bar edi. 90-jyldardan beri Mıttalǵa tıesili kásiporyndarda kóptegen apat boldy, osy ýaqytqa deıin 130-dan astam adam kóz jumǵan deıdi. Ár apat saıyn bılik tekserý jarııalap, keıin kompanııa jeńil-jelpi jazamen qutylyp ketip otyrdy. Bıyl ǵana Mıttaldyń kompanııasynda apat boldy. Qatań tekserý júrgizilse, nege taǵy apat qaıtalanyp otyr? Iaǵnı bul jerde jaýapkershilikten qashqan, eńbek qaýipsizdigin saqtamaǵan Mıttal kompanııasynan bólek, kompanııany jan-jaqty tekserýge tıis bolǵan quzyrly organdardy da tekserý qajet. Olardyń jumystaryna úlken suraqtar týyndaýda. Eger kompanııalardyń eńbek qaýipsizdigin tekseretin memlekettik organdar tıisti qyzmetin atqara almasa, ınvestor aýystyrǵanmen másele sheshile qoımaıdy. Apat taǵy da qaıtalanýy yqtımal,- dedi ol.
«ÓZGELERGE SIGNAL»
Josparlanǵan sharalardy iske asyrýda salǵyrttyq tanytatyn Mıttal kompanııasy týraly saıasattanýshy mynandaı pikirde.
- Tamyzda ǵana apat boldy. Sol sátte kompanııany jabý máselesi qaralatyny aıtyldy. Artynsha Mıttal kompanııa barlyq olqylyqty túzeıtinin aıtyp, qomaqty ınvestıııa quıatynyn jetkizdi. Biraq kórip otyrǵanymyzdaı nátıje joq. Tamyzdaǵy apattyń qaıtalanbaýyn tekserýshi organdar nege aldyn almaǵan? Basty suraq solarǵa qoıylýy kerek, - deıdi Ashat Qasenǵalı.
- Jalpy 90-jyldary kelgen ınvestorlarmen jasalǵan kelisimderdiń birshamasynyń merzimi aıaqtalýǵa jaqyndady. Kópshiligi 20-25 jylǵa jasalǵan edi. Endeshe, qazir tek osy bir kompanııamen shektelmeı, ózge ınvestorlar óz mindetterin qalaı istep jatyr, eńbek qaýipsizdigin qalaı saqtaýda, jergilikti jumysshylarǵa tólenetin qarajaty qandaı degen suraqtardy da qarastyratyn sát týdy. Talapqa saıyn qaldyryp, saı emesin almastyrý joldaryn izdestirý kerek. Al «Arselor Mıttal» kompanııasymen jasalǵan kelisimdi toqtatý ózge ınvestorlarǵa naqty sıgnal bolýy tıis, - dedi Ashat Qasenǵalı.
«BUL KEZDEISOQ EMES»
Ekonomıst Januzaq Ákim Qasym-Jomart Toqaev bılikke kelgeli eldegi apattardyń jıilegenin aıtyp, bul jaǵdaılardyń kezdeısoqtyq emes ekenin tilge tıek etti:
- Apat aıtyp kelmeıdi. Oıyma mynadaı hronologııa kelip tur: 2019 jyly Toqaev maýsymda prezıdenttike saılanǵannan keıin Arysta apat boldy. Artynsha Tarazdaǵy qarý-jaraq qoımasynda taǵy jarylys boldy. 2021 jyly Qostanaıda órt shyqty. Osy jazda sol órttiń jalǵasy Semeıde boldy. 15 adamnyń ómirin jalmady. 4 mln gektarǵa deıingi jer órtendi. Keshegi Aıagózdegi 4 sábıdiń ólimi, endi mine búgin «Qarmet». Bul neni bildiredi? Bul 1985-1992 jyldar arasynda Sovet úkimeti ydyrap jatqan kezde tap osyndaı jaǵdaılar bolǵan. Shahtadaǵy jarylystar, tabıǵı apattar, tehnogendik opattar taǵysyn-taǵy jaǵdaılar elden tártip, basqarý júıesi álsiregennen keıin, zańǵa baǵynýdan qalǵannan keıingi bolatyn kórinis. Bul kezdeısoq jaıt emes. Júıeli qubylystar baıqalyp otyr. Prezıdentimizge 2019 jyldan beri saılanǵaly órt sóndirýshiniń qyzmetin atqarý ońaıǵa soǵyp jatqan joq ,- dedi ol.
Eske sala keteıik, Memleket basshysy Úkimetke kenshilerdiń otbasylaryna barlyq qajetti kómek kórsetýdi tapsyryp, oqıǵanyń mán-jaıyn anyqtaý úshin úkimettik komıssııa qurdy. Úkimetke «ArselorMıttal Temirtaý» kompanııasymen ınvestıııalyq yntymaqtastyqty toqtatý tapsyryldy.
Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
