Qazaq ǵylymynyń betalysy, damýy jaıly pikirler ekige bólinedi. Birinshi tarap qazaqstandyq ǵylym damyǵan elderdegi ǵylym salasymen salystyrǵanda áli de damýdy qajet etedi dese, ekinshi tarap kerisinshe, joǵary qarqynda jetistikterge qol jetkizýde degendi alǵa tartady. Sonymen, búgingi qazaq ǵylymynyń hal-ahýaly qandaı?
Kúndelikti ómirde Qazaqstan ǵylymy týraly jıi oılaı bermeımiz. Áıtkenmen, 2019 jyly bastalǵan COVID-19 indeti ǵylymnyń qanshalyqty úlken kúsh ekenin, onyń álemdi bir sátte astań-kesteńin shyǵaratyn múmkindikke ıe ekenin nemese ǵylymnyń kómegimen jalpy órkenıetti qutqaryp qalýǵa bolatyndyǵyna kóz jetkizdi. Aýrý órship, adamdar indet saldarynan qyrylyp jatqanda, adamzattyń sońǵy úmiti ǵalymdar boldy emes pe?! Sol sát ǵalymdar tez arada sheshim qabyldap, vakına oılap tappaǵanda qazirgi kúnimizdiń qandaı bolaryn elestetýdiń ózi qorqynyshty. Sol sát búkil álem ǵalymdary shama-sharqyna qaraı vakına oılap taýyp jatty. Sol mezet qazaqstandyq ǵalymdar da der kezinde vakına oılap taýyp, qanshama halyqtyń aman qalýyna óz úlesterin qosty. Ǵylymı-zertteý ınstıtýty ǵalymdarynyń QazCovid-in vakınasyn oılap tabýy erlikpen para-par is edi. Bul vakınamen elimizde 6 mln-nan astam adam egilipti.
Bıologııa ǵylymdarynyń doktory Sultan Tileýhanov bastaǵan ǵalymdar toby qandy súzgiden ótkizý arqyly tazartatyn jańa tehnologııa oılap tapty. Bul tehnologııa adamnyń aǵzasyna túsken ınfekııalardy ózine sińirip alady. Gemosorbııa tásilimen júrgiziletin bul ádis búırek, baýyr aýrýlarynyń aldyn alýǵa kómektesedi eken.
QazUÝ-niń ǵalymdary topyraqty munaıdan tazartatyn tabıǵı mıneral oılap tapqan. Atalǵan mıneral topyraqty munaıdyń ekinshi ret lastaýyna da jol bermeıdi.
Sonymen qatar, ýnıversıtet ǵalymdary qandaǵy qant deńgeıin tómendetýge kómektesetin, qan qysymyn retteıtin, asqazan-ishek júıesiniń jumysyn jaqsartatyn, ımmýnıtetti kóteretin fıtoshaılardy da óndiriske engizgen.
«Bıologııa jáne bıotehnologııa máseleleri» ǵylymı zertteý ınsıtıtýtynyń mamandary bekire balyqtaryn bakterııalardan emdeıtin antıbıotık jasap shyǵardy. «Hımerlik Indolızın» dep atalatyn antıbıotık balyqtardy emdeıdi jáne ol balyqtardy jeýge paıdalanǵanda adamdardyń aǵzasyna zııan keltirýge jol bermeıdi.
Aıta bersek, qazaqstandyq ǵalymdar ashyp jatqan jańalyqtar óte kóp. Olardyń qatarynda jas ǵalymdar da bar. Sońǵy jyldary balalardy mektep jasynan bastap ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý sharalary oń jolǵa qoıyldy.
Mysaly, plastıkalyq paketterdi almastyra alatyn jańa ekoónim – bıoplastıkti Darııa Begalıeva atty oqýshy oılap tapty. Ol daıyndaǵan bıoplastık qorshaǵan ortaǵa zııan keltirmeıdi, dándi daqyldardan jasalady.
Play 4 Energy komandasy LEAS mektebiniń oqýshylary orta sanattaǵy «Robot Design Award» joǵary tehnıkalyq syılyǵynyń ıegerleri atandy. Olar robotty baǵdarlamalaý boıynsha úzdik dep tanyldy.
Ońtústik Koreıadaǵy Woosong ýnıversıtetiniń Solbridge Halyqaralyq bıznes mektebi uıymdastyrǵan «Jas ǵalym» VI Halyqaralyq ǵylymı jobalar baıqaýynda óskemendik Nazarbaev ıntellektýaldy mektebiniń oqýshylary – Maǵjan Saǵynǵanov ı Dılnaz Seıilhanovanyń «Polımerli materıaldardan qaldyqtardy qaıta óńdeý: qaıtalama shıkizattan buıymdar jasaý jáne olardyń qasıetterin zertteý» jobasy altyn jáne kúmis medaldarǵa ıe boldy.
Joǵaryda atalǵan jetistikter – qazaqstandyq ǵylym salasynyń kishkene bóligi ǵana. Elimizdiń ozyq ýnıversıtetteriniń ǵalymdarymen júzege asyrylyp jatqan jumystar budan da kóp. Osy tusta, óńirlerdegi joǵary oqý oryndarynda ǵylym salasyn damytýdyń jolǵa qoıylýy da birshama mańyzdy. Óńirdegi ǵylym týraly, jas ǵalymdardy qoldaý jaıynda Ó.Baıqońyrov atyndaǵy Jezqazǵan ýnıversıtetiniń elektrenergetıka jáne qorshaǵan ortany qorǵaý kafedrasynyń meńgerýshisi, doent, e.ǵ.k. Ardaq Ahmetbekovadan suradyq.
«Memleketimiz ǵylym salasyna kóp kóńil bólýde. Ǵalymdarǵa kóptegen granttar, stıpenııalar beriledi. Mysaly, men byltyr Jezqazǵan qalasyndaǵy mys qorytý zaýytyna qajetti joba ázirlep, 4 mln teńgeniń grantyna ıe boldym. Stýdentim Názıra Aımaǵanbetovamen birge eki ǵylymı joba ázirledik. Ol eki joba respýblıkalyq jas ǵalymdar baıqaýynda ekinshi oryndardy ıelendi. Sonyń nátıjesinde Nazıra prezıdenttik shákirtaqyǵa ıe boldy. Sodan keıin ǵylymı jetistikteri úshin Nazarbaev shákirtaqysyn jeńip aldy. Qazir ýnıversıtette startap jobalarǵa basymdyq berilip, bıznes jobalar da qoldaýǵa ıe bolyp jatyr. Biz stýdentterdiń ýnıversıtet tabaldyryǵyn attaǵannan bastap ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyǵyn ashýǵa tyrysamyz. Jyl saıyn «Jas ǵalym» respýblıkalyq baıqaýyna qatysyp, jas ǵalymdar úlken somada qarjylyq qoldaýǵa ıe bolyp jatady», – deıdi ol.
Prezıdentimizdiń Qasym Jomart Toqaev: «Memleket elimizdiń ǵylym salasyn damytýǵa, ǵalymdarymyzdyń jetistikteri men eńbegin baǵalaýǵa aıryqsha mán beredi. Bıyl ál-Farabı atyndaǵy ǵylym men tehnıka salasyndaǵy memlekettik syılyq Qazaqstannyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵynyń ǵalymdar ujymyna berildi. Ortalyq atom-energetıkasy salasynda teńdessiz zertteýler júrgizip, álemdik deńgeıdegi ozyq ázirlemeler jasady», – deýi el ǵalymdaryna degen rııasyz senimin bildirse kerek-ti.
