Qazaq ǧylymynyŋ betalysy, damuy jaily pıkırler ekıge bölınedı. Bırınşı tarap qazaqstandyq ǧylym damyǧan elderdegı ǧylym salasymen salystyrǧanda älı de damudy qajet etedı dese, ekınşı tarap kerısınşe, joǧary qarqynda jetıstıkterge qol jetkızude degendı alǧa tartady. Sonymen, bügıngı qazaq ǧylymynyŋ hal-ahualy qandai?
Kündelıktı ömırde Qazaqstan ǧylymy turaly jiı oilai bermeimız. Äitkenmen, 2019 jyly bastalǧan COVID-19 ındetı ǧylymnyŋ qanşalyqty ülken küş ekenın, onyŋ älemdı bır sätte astaŋ-kesteŋın şyǧaratyn mümkındıkke ie ekenın nemese ǧylymnyŋ kömegımen jalpy örkeniettı qūtqaryp qaluǧa bolatyndyǧyna köz jetkızdı. Auru örşıp, adamdar ındet saldarynan qyrylyp jatqanda, adamzattyŋ soŋǧy ümıtı ǧalymdar boldy emes pe?! Sol sät ǧalymdar tez arada şeşım qabyldap, vaksina oilap tappaǧanda qazırgı künımızdıŋ qandai bolaryn elestetudıŋ özı qorqynyşty. Sol sät bükıl älem ǧalymdary şama-şarqyna qarai vaksina oilap tauyp jatty. Sol mezet qazaqstandyq ǧalymdar da der kezınde vaksina oilap tauyp, qanşama halyqtyŋ aman qaluyna öz ülesterın qosty. Ǧylymi-zertteu instituty ǧalymdarynyŋ QazCovid-in vaksinasyn oilap tabuy erlıkpen para-par ıs edı. Būl vaksinamen elımızde 6 mln-nan astam adam egılıptı.
Biologiia ǧylymdarynyŋ doktory Sūltan Tıleuhanov bastaǧan ǧalymdar toby qandy süzgıden ötkızu arqyly tazartatyn jaŋa tehnologiia oilap tapty. Būl tehnologiia adamnyŋ aǧzasyna tüsken infeksiialardy özıne sıŋırıp alady. Gemosorbsiia täsılımen jürgızıletın būl ädıs büirek, bauyr aurularynyŋ aldyn aluǧa kömektesedı eken.
QazŪU-nıŋ ǧalymdary topyraqty mūnaidan tazartatyn tabiǧi mineral oilap tapqan. Atalǧan mineral topyraqty mūnaidyŋ ekınşı ret lastauyna da jol bermeidı.
Sonymen qatar, universitet ǧalymdary qandaǧy qant deŋgeiın tömendetuge kömektesetın, qan qysymyn retteitın, asqazan-ışek jüiesınıŋ jūmysyn jaqsartatyn, immunitettı köteretın fitoşailardy da öndırıske engızgen.
«Biologiia jäne biotehnologiia mäselelerı» ǧylymi zertteu insititutynyŋ mamandary bekıre balyqtaryn bakteriialardan emdeitın antibiotik jasap şyǧardy. «Himerlık İndolizin» dep atalatyn antibiotik balyqtardy emdeidı jäne ol balyqtardy jeuge paidalanǧanda adamdardyŋ aǧzasyna ziian keltıruge jol bermeidı.
Aita bersek, qazaqstandyq ǧalymdar aşyp jatqan jaŋalyqtar öte köp. Olardyŋ qatarynda jas ǧalymdar da bar. Soŋǧy jyldary balalardy mektep jasynan bastap ǧylymǧa degen qyzyǧuşylyǧyn arttyru şaralary oŋ jolǧa qoiyldy.
Mysaly, plastikalyq paketterdı almastyra alatyn jaŋa ekoönım – bioplastiktı Dariia Begalieva atty oquşy oilap tapty. Ol daiyndaǧan bioplastik qorşaǧan ortaǧa ziian keltırmeidı, dändı daqyldardan jasalady.
Play 4 Energy komandasy LEAS mektebınıŋ oquşylary orta sanattaǧy «Robot Design Award» joǧary tehnikalyq syilyǧynyŋ iegerlerı atandy. Olar robotty baǧdarlamalau boiynşa üzdık dep tanyldy.
Oŋtüstık Koreiadaǧy Woosong universitetınıŋ Solbridge Halyqaralyq biznes mektebı ūiymdastyrǧan «Jas ǧalym» VI Halyqaralyq ǧylymi jobalar baiqauynda öskemendık Nazarbaev intellektualdy mektebınıŋ oquşylary – Maǧjan Saǧynǧanov i Dilnaz Seiılhanovanyŋ «Polimerlı materialdardan qaldyqtardy qaita öŋdeu: qaitalama şikızattan būiymdar jasau jäne olardyŋ qasietterın zertteu» jobasy altyn jäne kümıs medaldarǧa ie boldy.
Joǧaryda atalǧan jetıstıkter – qazaqstandyq ǧylym salasynyŋ kışkene bölıgı ǧana. Elımızdıŋ ozyq universitetterınıŋ ǧalymdarymen jüzege asyrylyp jatqan jūmystar būdan da köp. Osy tūsta, öŋırlerdegı joǧary oqu oryndarynda ǧylym salasyn damytudyŋ jolǧa qoiyluy da bırşama maŋyzdy. Öŋırdegı ǧylym turaly, jas ǧalymdardy qoldau jaiynda Ö.Baiqoŋyrov atyndaǧy Jezqazǧan universitetınıŋ elektrenergetika jäne qorşaǧan ortany qorǧau kafedrasynyŋ meŋgeruşısı, dosent, e.ǧ.k. Ardaq Ahmetbekovadan sūradyq.
«Memleketımız ǧylym salasyna köp köŋıl bölude. Ǧalymdarǧa köptegen granttar, stipensiialar berıledı. Mysaly, men byltyr Jezqazǧan qalasyndaǧy mys qorytu zauytyna qajettı joba äzırlep, 4 mln teŋgenıŋ grantyna ie boldym. Studentım Näzira Aimaǧanbetovamen bırge ekı ǧylymi joba äzırledık. Ol ekı joba respublikalyq jas ǧalymdar baiqauynda ekınşı oryndardy ielendı. Sonyŋ nätijesınde Nazira prezidenttık şäkırtaqyǧa ie boldy. Sodan keiın ǧylymi jetıstıkterı üşın Nazarbaev şäkırtaqysyn jeŋıp aldy. Qazır universitette startap jobalarǧa basymdyq berılıp, biznes jobalar da qoldauǧa ie bolyp jatyr. Bız studentterdıŋ universitet tabaldyryǧyn attaǧannan bastap ǧylymǧa degen qyzyǧuşylyǧyn aşuǧa tyrysamyz. Jyl saiyn «Jas ǧalym» respublikalyq baiqauyna qatysyp, jas ǧalymdar ülken somada qarjylyq qoldauǧa ie bolyp jatady», – deidı ol.
Prezidentımızdıŋ Qasym Jomart Toqaev: «Memleket elımızdıŋ ǧylym salasyn damytuǧa, ǧalymdarymyzdyŋ jetıstıkterı men eŋbegın baǧalauǧa airyqşa män beredı. Biyl äl-Farabi atyndaǧy ǧylym men tehnika salasyndaǧy memlekettık syilyq Qazaqstannyŋ Ūlttyq iadrolyq ortalyǧynyŋ ǧalymdar ūjymyna berıldı. Ortalyq atom-energetikasy salasynda teŋdessız zertteuler jürgızıp, älemdık deŋgeidegı ozyq äzırlemeler jasady», – deuı el ǧalymdaryna degen riiasyz senımın bıldırse kerek-tı.
