Bügın — qazaqtyŋ asa körnektı aǧartuşysy, aqyn, jazuşy Ybyrai Altynsarin men daryndy ǧalym-tarihşy, professor, pedagog Sanjar Asfendiiarovtyŋ tuǧan künı.
İsı qazaqtyŋ ūstazyna ainalǧan Ybyrai Altynsarin 1841 jyly qazırgı Qostanai oblysy Zatobolsk audanynda düniege kelgen. Şyn esımı — İbrahim, Orta jüzdıŋ qypşaq taipasynan şyqqan.
Bala Ybyrai üş jasqa tolǧanda äkesı Altynsarydan aiyrylady. Osydan keiın tuǧan atasy, sol kezdegı belgılı bi, rubasy Balqoja Jaŋbyrşyūlynyŋ qolynda tärbielenedı.
Zamana bet alysyn özınşe boljaǧan Balǧoja bi tabysqa jetudıŋ endıgı joly – oqu dep bıledı. Söitıp, nemeresı kışkentai Ybyraidy Orynborda aşylady dep kütılgen orys-qazaq mektebıne künı būryn jazdyryp qoiady. Bidıŋ ondaǧy maqsaty, ärine, nemeresınıŋ bala oqytyp, pedagog boluy emes, äkımşılık oryndarda jūmys ıstep, şeneunık, orysşa oqyǧan «töre» bolyp şyǧuy, ata-anasyn asyrauy.
1850 jyly 22 tamyzda Ybyrai mektepke alǧaşqy 30 balanyŋ bırı bolyp qabyldanady. Ybyrai jasynan zerek bolyp, alǧyrlyq tanytyp, köpşılık qūrmetıne bölenıp ösedı.
Mektepte oqyp jürgenınde, Şekspir, Giote, Bairon, Puşkin, Gogol, Lermontov, Firdousi, Nizami, Navoi siiaqty älemdık ädebiet klassikterınıŋ şyǧarmalaryn öz betımen oqyp, zertteidı. Sonda jürıp Şekara komissiiasynda qyzmet etken şyǧystanuşy V.Grigorevpen jaqyn aralasady. Tıptı, Grigorevtıŋ üiıne jiı baryp, onyŋ kıtaphanasyn qoldandy.
Mekteptı bıtırgennen keiın 3 jyl boiy (1857-1860) atasynyŋ qol astynda keŋse hatşysy, odan keiın Orynbor keŋesınde audarmaşy bolyp jūmys ısteidı.
Ybyrai Altynsarin qazaq balalaryn bılım närımen susyndatuǧa asyǧady. Osy armanyn jüzege asyru üşın oblystyq basqarmaǧa mektep aşu turaly ötınışter jıberedı. Aqyry 1860 jyly oblystyq basqarma Ybyrai Altynsaringe Torǧaidan qazaq balalaryna arnalǧan bastauyş mektep aşudy tapsyrady, ärı özın sol mektepke orys tılınıŋ mūǧalımı etıp taǧaiyndaidy. Bıraq jergılıktı ükımet Altynsaringe qol ūşyn soza qoimaidy, söitıp mektep aşu ısı ūzaqqa sozylady. Ybyraidyŋ armandaǧan mektebı araǧa tört jyl salyp, 1864 jyly 8 qaŋtarda Torǧai jerınde saltanatty türde aşylady. Būl ūlt ūstazy negızın qalaǧan alǧaşqy bılım ordasy edı. Mekteptı özınıŋ tört jyl boiy jinaǧan aqşasyna aşady.
Onyŋ «Qazaq hrestomatiiasy», Mūsylmandyq tūtqasy» syndy eŋbekterı — qazaq ädebietınıŋ şoqtyǧy biık tuyndylary.
Al qazaq elınıŋ bolaşaǧy üşın küresken bırtuar tūlǧa Sanjar Asfendiiarov 1889 jyly Taşkent qalasynda ömırge kelgen. 1907 jyly jaratylystanu, matematika pänderın tereŋdete oqytatyn Taşkenttegı realdyq uchilişenı bıtıredı. Ol dınnıŋ şyǧu sebepterı, köşpelı şaruaşylyq, ūlttardyŋ paida boluy, tıldıŋ rölı, ūlt-azattyq qozǧalystar, «Qazan revoliusiiasynyŋ», respublika partiia ūiymynyŋ tarihy, ūlttyq mädeniettı örkendetu joldary sekıldı qadau-qadau mäselelerdı köterıp, qalam terbegen. Ötken ǧasyrdyŋ 30-jyldarynan bastalatyn Sanjar Asfendiiarovtyŋ ǧylymi-zertteu eŋbekterınde qazaq halqynyŋ ötken tarihy negızgı oryn alady. Onyŋ eŋ baǧaly ǧylymi eŋbegı – «Qazaqstan tarihy» 1935 jyly jaryq kördı. Būl eŋbek bızdıŋ eramyzǧa deiıngı II ǧasyrdan 1917 jylǧa deiıngı qazaq elınıŋ tarihyn qamtidy. Onyŋ «Prichiny vozniknoveniia İslama» degen eŋbegınen keiın 1935-1936 jyldary «Qazaq tarihynyŋ ocherkterı», «Şyǧystyŋ ūlttyq revoliusiialyq qozǧalystar tarihy» degen kıtaptary jaryq kördı. Sanjar Japarūly — tūŋǧyş qazaq därıgerlerınıŋ bırı. Körnektı qairatker jūqpaly aurulardyŋ aldyn alu şaralaryna, halyqqa aqysyz därıgerlık kömek körsetu jūmystaryn jolǧa qoiyp, halyq arasynda jiı kezdesetın ökpe (qūrt auruy), şeşek, oba, süzek, terı aurularyna qarsy medisinalyq kömek ısın jandandyrǧan.
