Búgin — qazaqtyń asa kórnekti aǵartýshysy, aqyn, jazýshy Ybyraı Altynsarın men daryndy ǵalym-tarıhshy, professor, pedagog Sanjar Asfendııarovtyń týǵan kúni.
Isi qazaqtyń ustazyna aınalǵan Ybyraı Altynsarın 1841 jyly qazirgi Qostanaı oblysy Zatobolsk aýdanynda dúnıege kelgen. Shyn esimi — Ibrahım, Orta júzdiń qypshaq taıpasynan shyqqan.
Bala Ybyraı úsh jasqa tolǵanda ákesi Altynsarydan aıyrylady. Osydan keıin týǵan atasy, sol kezdegi belgili bı, rýbasy Balqoja Jańbyrshyulynyń qolynda tárbıelenedi.
Zamana bet alysyn ózinshe boljaǵan Balǵoja bı tabysqa jetýdiń endigi joly – oqý dep biledi. Sóıtip, nemeresi kishkentaı Ybyraıdy Orynborda ashylady dep kútilgen orys-qazaq mektebine kúni buryn jazdyryp qoıady. Bıdiń ondaǵy maqsaty, árıne, nemeresiniń bala oqytyp, pedagog bolýy emes, ákimshilik oryndarda jumys istep, sheneýnik, oryssha oqyǵan «tóre» bolyp shyǵýy, ata-anasyn asyraýy.
1850 jyly 22 tamyzda Ybyraı mektepke alǵashqy 30 balanyń biri bolyp qabyldanady. Ybyraı jasynan zerek bolyp, alǵyrlyq tanytyp, kópshilik qurmetine bólenip ósedi.
Mektepte oqyp júrgeninde, Shekspır, Gıote, Baıron, Pýshkın, Gogol, Lermontov, Fırdoýsı, Nızamı, Navoı sııaqty álemdik ádebıet klassıkteriniń shyǵarmalaryn óz betimen oqyp, zertteıdi. Sonda júrip Shekara komıssııasynda qyzmet etken shyǵystanýshy V.Grıgorevpen jaqyn aralasady. Tipti, Grıgorevtiń úıine jıi baryp, onyń kitaphanasyn qoldandy.
Mektepti bitirgennen keıin 3 jyl boıy (1857-1860) atasynyń qol astynda keńse hatshysy, odan keıin Orynbor keńesinde aýdarmashy bolyp jumys isteıdi.
Ybyraı Altynsarın qazaq balalaryn bilim nárimen sýsyndatýǵa asyǵady. Osy armanyn júzege asyrý úshin oblystyq basqarmaǵa mektep ashý týraly ótinishter jiberedi. Aqyry 1860 jyly oblystyq basqarma Ybyraı Altynsarınge Torǵaıdan qazaq balalaryna arnalǵan bastaýysh mektep ashýdy tapsyrady, ári ózin sol mektepke orys tiliniń muǵalimi etip taǵaıyndaıdy. Biraq jergilikti úkimet Altynsarınge qol ushyn soza qoımaıdy, sóıtip mektep ashý isi uzaqqa sozylady. Ybyraıdyń armandaǵan mektebi araǵa tórt jyl salyp, 1864 jyly 8 qańtarda Torǵaı jerinde saltanatty túrde ashylady. Bul ult ustazy negizin qalaǵan alǵashqy bilim ordasy edi. Mektepti óziniń tórt jyl boıy jınaǵan aqshasyna ashady.
Onyń «Qazaq hrestomatııasy», Musylmandyq tutqasy» syndy eńbekteri — qazaq ádebıetiniń shoqtyǵy bıik týyndylary.
Al qazaq eliniń bolashaǵy úshin kúresken birtýar tulǵa Sanjar Asfendııarov 1889 jyly Tashkent qalasynda ómirge kelgen. 1907 jyly jaratylystaný, matematıka pánderin tereńdete oqytatyn Tashkenttegi realdyq ýchılıeni bitiredi.
Ol dinniń shyǵý sebepteri, kóshpeli sharýashylyq, ulttardyń paıda bolýy, tildiń róli, ult-azattyq qozǵalystar, «Qazan revolıýııasynyń», respýblıka partııa uıymynyń tarıhy, ulttyq mádenıetti órkendetý joldary sekildi qadaý-qadaý máselelerdi kóterip, qalam terbegen.
Ótken ǵasyrdyń 30-jyldarynan bastalatyn Sanjar Asfendııarovtyń ǵylymı-zertteý eńbekterinde qazaq halqynyń ótken tarıhy negizgi oryn alady. Onyń eń baǵaly ǵylymı eńbegi – «Qazaqstan tarıhy» 1935 jyly jaryq kórdi. Bul eńbek bizdiń eramyzǵa deıingi II ǵasyrdan 1917 jylǵa deıingi qazaq eliniń tarıhyn qamtıdy. Onyń «Prıchıny voznıknovenııa Islama» degen eńbeginen keıin 1935-1936 jyldary «Qazaq tarıhynyń ocherkteri», «Shyǵystyń ulttyq revolıýııalyq qozǵalystar tarıhy» degen kitaptary jaryq kórdi.
Sanjar Japaruly — tuńǵysh qazaq dárigerleriniń biri. Kórnekti qaıratker juqpaly aýrýlardyń aldyn alý sharalaryna, halyqqa aqysyz dárigerlik kómek kórsetý jumystaryn jolǵa qoıyp, halyq arasynda jıi kezdesetin ókpe (qurt aýrýy), sheshek, oba, súzek, teri aýrýlaryna qarsy medıınalyq kómek isin jandandyrǵan.
