Odaqtyŋ küiı turaly joldaular ädette ūzaq merzımdı bolady. Onda ūzaq merzımdı maqsattar öte abstraktılı sözdermen, äşekeilengen ritorikamen jäne biık maqsattarmen aitylady. Alaida, Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Qazaqstan halqyna Joldauynda olai bolǧan joq. Menıŋşe, qazaq basşysynyŋ qazırgı sözı ortaq pragmatizm, realizm men ambisiianyŋ bır türı boldy.
Jetıstıkter tanyldy. Kemşılıkter anyq körsetılgen. Ūzaq merzımdı maqsattardyŋ ornyna, ölşenetın jäne sandyq maqsattary men mındetterı bar qysqa jäne orta merzımdı kezeŋge nazar audarylady.
Qasym-Jomart Toqaev: «Osy Joldauda körsetılgen barlyq maqsattar üş jyl ışınde jüzege asyryluy tiıs», - dep atap öttı.
Būl eŋ soŋǧy jahandyq jaŋalyqtardy - energetika, bailanys, sauda jäne t.b. turaly egjei-tegjeilı qamtyǧan baiandama boldy. Qazaqstannyŋ barǧan saiyn kürdelı jäne bölşektenıp bara jatqan geosaiasi landşaftynda, tehnologiialyq innovasiialardy jedeldetude, tapşy resurstar üşın bäsekelestıktıŋ küşeiuınde jäne jahandyq sauda jüiesınde bolyp jatqan tübegeilı özgerısterde qalai mümkındıkterdı barynşa paidalana alatynyn jäne qisyq syzyqtan qalaişa alda bolatynyn baǧalaidy.
Prezident Qasym-Jomart Toqaev Joldauynyŋ özektı taqyryby: jaŋa ekonomikalyq modelge köşu.
Qazaqstan ejelden özınıŋ orasan zor energetikalyq resurstaryna, eŋ aldymen mūnai men gazǧa täueldı. Degenmen, özgermelı jahandyq energetikalyq landşaftta Qazaqstan anaǧūrlym ozyq innovasiialar men bılımder ekonomikasyna qarai ärtaraptandyru jäne Qazaqstanda bar orasan zor adam äleuetın jäne joǧary bılıktı jūmys küşın jaqsyraq paidalanu qajettılıgın moiyndaidy. Būl saiasattyŋ özegı jeke sektordy, atap aitqanda, şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktı (ŞOB) ekonomikalyq ösudıŋ, jūmys oryndaryn qūrudyŋ jäne innovasiialardyŋ qozǧaltqyştaryna ainaldyru bolyp sanalady.
Prezident Qasym-Jomart Toqaev orta biznestıŋ damu qarqyny artta qalǧanyn moiyndady. Osy maqsatta orta biznestıŋ ösuıne kedergı keltıretınderdı joiu qajet. Jahandyq energetikalyq köşu («jasyl») Qazaqstanda joǧary tehnologiialyq chipterdı öndıru üşın öte qajet jäne önımnıŋ keŋ spektrınde, sonyŋ ışınde elektromobilder, jel turbinalary, akkumuliatorlar, magnitter jäne elektronika, jasyl ekonomikaǧa köşu jäne elderdıŋ kömırtegı beitaraptyǧy jönındegı örşıl maqsattaryna jetu üşın qajet qūrylǧylar.
Sonymen qatar, Qazaqstannyŋ strategiialyq geografiialyq ornalasuy Europa men Aziianyŋ negızgı naryqtaryna oŋai qol jetkızuge mümkındık beredı. Osylaişa, Qazaqstan özın senımdı, tūraqty jetkızuşı retınde körsetedı.
Būl tūrǧyda älemnıŋ şalǧai jerlerındegı oqiǧalardyŋ da Qazaqstan üşın oŋ saldary boluy mümkın.
Afrikanyŋ keibır bölıkterındegı tūraqsyzdyqtyŋ nätijesınde (EO uran importynyŋ jalpy kölemınıŋ 20-25%-yn qūraityn Niger siiaqty elder) EO senımdı jäne tūraqty jetkızuşılerdı ızdeitını jasyryn emes. Mıne, Qazaqstan kömekke keledı.
Nigerdegı töŋkerısten keiın Qazaqstannyŋ memlekettık iadrolyq kompaniiasynyŋ basşysy Qazaqstannyŋ qajet bolǧan jaǧdaida Europaǧa köbırek uran jetkızuge daiyn ekenın aityp ta ülgerdı. Ädette halyqqa joldau kezınde bolatyndai, memlekettık apparat pen memlekettık basqaru jüiesınde keibır özgerıster jariialanady.
Osy jerde aita keteiın, endı su mäselesımen Ekologiia jäne tabiǧi resurstar ministrlıgıne qarasty komitet emes, jeke ministrlık: Su resurstary jäne suaru ministrlıgı ainalysady. Bır ministrlıkte köptegen mäselelerdıŋ şamadan tys şoǧyrlanuy keide strategiialyq mındetterdıŋ ünemı ekınşı josparǧa ysyrylatynyn bıldıredı.
Ortalyq Aziia azyq-tülık qauıpsızdıgı men halyqtyŋ tūrmys-tırşılıgıne ūzaq merzımdı qater töndıretın jer betındegı eŋ susyz aimaqtardyŋ bırı ekenı belgılı. Aral apaty men mūzdyqtardyŋ tez eruı mäselenıŋ auqymyn körsetedı. Su resurstaryn ūtymdy paidalanu jäne transşekaralyq su yntymaqtastyǧy barlyq Ortalyq Aziia elderı üşın negızgı saiasat baǧytyna ainalady.
Qasym-Jomart Toqaev öz sözınde atap ötkendei, jeke ministrlık qūruǧa laiyq. Men toqtalǧym keletın soŋǧy mäsele – būl ekı jaqty tereŋdete tüsetın mäsele: atom energetikasyn damytu.
Düniejüzındegı eŋ ırı uran qory bar Qazaqstannyŋ kömırqyşqyl gazyn şyǧarmaityn taza energiia tehnologiiasy dep sanaǧanyn aitpaǧanda, atom energiiasyn paidalanuy taŋqalarlyq emes.
Onyŋ üstıne, Elbasy 2021 jylǧy Qazaqstan halqyna Joldauynda 2030 jylǧa qarai Qazaqstan elektr energiiasynyŋ tapşylyǧyna ūşyraitynyn eskertıp, ükımet pen «Samūryq-Qazyna» ūlttyq äl-auqat qoryna Qazaqstanda atom energetikasyn damytu mümkındıgın jan-jaqty zerdeleudı tapsyrǧan bolatyn.
Sonymen qatar, Qazaqstan siiaqty memlekette ötken tarih qoǧamnyŋ ūjymdyq sanasyna, äsırese, Semei iadrolyq poligonynyŋ qaiǧyly mūrasyna salmaq tüsıredı. Sondyqtan Prezident Qasym-Jomart Toqaev būl mäselenı jalpyhalyqtyq referendumǧa şyǧarudy, sol arqyly ony saiasattan şyǧarudy ūiǧardy.
Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ söilegen sözınde özın-özı qamtamasyz etuge, öndırıske jäne eldıŋ ūlttyq äleuetın tolyq paidalanuǧa basa nazar audara otyryp, Qazaqstannyŋ qai baǧytqa jyljityny turaly bıraz maǧlūmattar beredı. Ündeu reformalardy jalǧastyru qajettıgı turaly naqty signal beredı, bıraq, ärqaşanda, eŋ ülken oblystan bastap, eŋ kışkentai auylǧa deiın barlyq äkımşılık deŋgeide nätijelı jüzege asyru tabysqa bailanysty.
Alberto Tiurkstra
Belgiia, «Diplomatiialyq älem» basylymynyŋ joba jetekşısı
