Qurmetti zamandas, bul ne taqyryp dep oılap qalǵan bolarsyz? Onyńyzdy túsinemin. Dál búgin osyndaı taqyrypqa qalam siltermin degen oıym bolǵan joq. Biraq solaı jasaýǵa týra keldi.
Birneshe kún buryn bir kisiniń qazasy týraly estidim. Qoshtasýǵa, týǵan-týystaryna kóńil aıtýǵa bardym.
Kóp adam jınalypty. Ol árıne durys, sebebi qaıtys bolǵan azamat kópshilikke syıly kisi edi. «Tas túsken jerine aýyr» degen ǵoı babalarymyz. Qaza árdaıym aýyr, ásirese januıasy men jaqyn týystaryna qatty batatynyna kim sóz talastyrady? Sonymen birshama qaýym qaıǵyny bólisýge kelipti.
Sonda kórgenim meni taǵy da oılandyryp tastady. Taǵy da deý sebebim, burynda osy bir másele týraly jazsam degen oıda bolǵanmyn. Men de pendemin, qý tirshilik dep júrip qol tımeı ketedi dep aqtalmaımyn, týrasyn aıtaıyn qunttamaǵan ózim.
Jas emespin, bul barǵanym birinshi qaza emes. Adam bolǵan soń qansha ret toıǵa barǵanyńdy eseptemegendeı, qansha qazaǵa barǵanyńdy da bile bermeısiń. Aınalyp kelgende, sol jerde kezdesken bir tanysym aıtqandaı, zymyrap ótip jatqan ýaqyt.
Iá, ýaqyt, ýaqyt... Kóp nárseler jasaý kerek, biraq qolyń tımeıdi. Solaı aqtalamyz. Bir ǵulama aıtqan eken: «Ýaqyt ótip jatqan joq, adamdar ótip jatyr» dep. Ótip jatsa shynynda da adamdar ótip jatqan sııaqty... Olaı deý sebebim adam tabıǵatynda shydamsyz. «Uıqy arsyz, tamaq arsyz jáne kúlki arsyz» dep qazaq qalaı taýyp aıtqan deseńizshi!?
Iá, sonymen áńgime adamdar jaıly, adamgershilik jaıly. Tabıǵat ana adamǵa kóp nárselerdi syılady. Oılaý qabyletin, bilim alýdy, jaqsylyq jasaýdy taǵy basqa da múmkinshilikterdi berdi. Adam sony durys qoldanyp júr me? Sebebi bul syılar durys qoldanylmasa adam adam bola ma? Árıne joq.
Osydan ólim nege kerek, jalpy ol kerek pe degen oıǵa keldim. Qazaq aıtady: «Ólimnen basqanyń báriniń ertesi jaqsy». Biraq erte me keshpe ólim keledi. Ony kóp aıtyp jatpaıyn. Qazaq barǵanda janaza shyǵarý kezinde keıbir moldalar uzaǵynan-uzaq ýaǵyz aıtamyn dep ábden sharshatqan da bolar. Sondyqtan naqty aıtarymdy baıandaıyn.
Adam tabıǵatynda sabyrsyz. Sony taǵy bir ret baıqadym. Baıqadym da nalydym. Sebebi kóz jumǵan marqumdy sońǵy saparyna shyǵaryp salýǵa arnalǵan bir saǵat ýaqytqa jınalǵan kópshiliktiń ishinde biraz adam shydamady. Keıde «ana bir kisi qaıtys bolypty, sonyń úıine baryp kórinip keteıik» degen sózderdi de estip qalýymyzdyń sebebi de osynda ma dep qaldym. Solaı emes pe?
Bul ne, ómirdiń máni týraly oılanbaý ma, álde...
Sonymen jınalǵan jurtshylyqtyń bári kóńil aıtýǵa kele jatqanda túrleri qaıǵyrǵandaı kórinedi. Bári ótirik dep aıta almaımyn. Marqumnyń áýletine kóńil bildirip súıek shyqqansha baıyz tappaı ketetinderdi kórip jaǵamdy ustaǵandaı boldym. Bir-birimen ashyqtan ashyq kúle sóılesip turǵandar. Ótken jyly bir ataqty ǵalym qaıtys boldy. Bala-shaǵasy úlken bir orynda tamaq berdi. Taǵy da sol, birin biri kópten beri kórmegender, saǵynysa qushaqtasyp jatty. Ol ol ma telefondaryn sýyryp alyp birge sýretke túsirgenin qaıtersiz!?
Taǵy bir janaza bolarda úıdiń aldynda turǵan sákige ózim tanymaıtyn adamdarmen qatar otyrdym. Sonda bir kisi jaqynda qyzyn uzatqanyn, qaı jermen quda bolǵanyn, qudalaryn qalaı shaqyryp nendeı syı-sııapat jasaǵanyn, túgin qaldyrmaı jipke tizgendeı aıtyp jatty. Ózi máz, toıda otyrǵandaı kópiredi.
Taǵy birde janaza shyǵaratyn molda bir qońyraý shalyp jibereıinshi dep telefonymdy surady. Berdim. Moldekeń telefonmen sóılesýge sál aryraq ketti. Onysyn túsinýge bolady. Sonymen birshama kúttim, onyń áńgimesi taýsylatyn emes. Estigen qulaqta jazyq joq degendeı, estimeıin desem de moldanyń aıtqanyn estip tań qaldym! Molda meniń telefonymmen óziniń kishkentaı nemeresine habarlasypty. Onysymen qoımaı, nemeresimen orys tilinde shúldirlegenin qaıtersiń!?
Birazdan soń aýlany qoıyp baqtyń ishine kirip ketip, otyratyn jerdi yńǵaılap alyp sóılesýge kiristi. Sonymen meniń telefonymdaǵy birlikterdiń bári taýsylǵansha sóılese berer me edi, úıden bir jigit shyǵyp janaza shyǵaratyn ýaqyt boldy, dep shaqyrmaǵanda.
Bundaı jerlerde túrli taqyryptar týraly, mysaly saıasat týraly sóz bastap jatatyndar da kezdesip qalady. Osyndaı jerde ondaı sózsheńderge bunyń durys emes deıtin aqsaqaldar tabyla bermeıtini qynjylarlyq. Keıbirde reti kelgende birneshe ret jaı ǵana eskertý jasadym. Árıne bunym ondaılarǵa jaqpaıdy. Sonda da bolsa biraz ýaqyt úndemeı otyrady.
Keıbir zamandastarymyzdyń osynysy durys pa? Olardyń bul qylyqtaryn kórgen jastar ne oılaıdy? Erteń olardyń da qaza bolǵan jerge baryp beı-bereket kúlip turmasyna kim kepil?!
Adamdar ne bolyp bara jatyr, qazaǵa jınalǵan az ǵana ýaqytta ómir týraly oılansa qaıtedi? Álde keıbireýler «Óli rıza bolmaı tiri baıymaıdy» degen atalar sózin umytyp ketken be? Bir-eki saǵat shamasynda ómirdiń maǵynasy, jaryq dúnıede jasaǵan, jasaıtyn ister, ómirde ketken kemshilikter týraly, osy kúnge deıin qalaı ómir súrdim, endi qalaı ómir súremin dep oılasa durys emes pe?
Sizder qalaı oılaısyzdar?
Berdaly OSPAN.
«Adyrna» ulttyq portaly.
