Keshe Májilistiń jalpy otyrysynda «Semeı ıadrolyq qaýipsizdik aımaǵy týraly» zań jobasy men ilespe qujat ekinshi oqylymda talqylanyp, qabyldandy. Atalǵan zań jobasyn Májilis 2022 jylǵy 13 sáýirde birinshi oqylymda maquldaǵan bolatyn. Bir jyldan asa qaraýsyz jatqan zań jobasynyń qandaı ereksheligi bar? Al polıgon aýmaǵynyń qansha ýaqyttan beri qaraýsyz jatqanyn aıtýdyń ózi qıyn. Tilshiler osy týraly Májilis depýtaty Edil Jańbyrshınnan surady.
Suraqtyń Edil Jańbyrshınge qoıylýynyń óz sebebi bar. Ol keshe Májiliste «Semeı ıadrolyq qaýipsizdik aımaǵy týraly» Zańj jobasyn (ekinshi oqylym) taldaýy barysynda baıandama jasaǵan.
BUL DA TARIHTA «TUŃǴYSh RET» EKEN
Májilistiń Ekologııa máseleleri jáne tabıǵat paıdalaný komıtetiniń tóraǵasy Edil Jańbyrshınniń aıtýynsha, bul zań Qazaqstan tarıhynda tuńǵysh ret qabyldanyp otyr. Depýtat mundaı zańnyń álemdik tájirıbede buryn-sońdy qabyldanbaǵanyn atap ótti.
«Sebebi Semeı ıadrolyq polıgony óziniń ereksheligi bar synaq alańy boldy. Onda 500-ge jýyq ıadrolyq jarylystar bolǵan ári terrıtorııasy 18 300 gektardy alyp jatyr. Atalǵan terrıtorııany memleket tarapynan basqaryp, retteý kerek boldy. ONda radıaktıvti zııandanýdyń óte joǵary mólsherdegi terrıtorııalary bar. Odan basqa sharýashylyq maqsatta paıdalanatyn jerlerdiń bar ekeni anyqtalǵan»,- dedi depýtat.
Onyń aıtýynsha, 2008 jyldan beri ulttyq ıadrolyq ortalyq keshendi ekologııalyq zertteýler júrgizgen. Sonyń nátıjesinde óte joǵary deńgeıde lastanǵan radıaııalyq jerler jáne salystyrmaly túrde taza jerler anyqtalǵan. Osy zań arnaıy qatty búlingen jerlerdi bólip alyp, sony basqarýdy iske asyrady. Bul jerde beıbitshilik maqsatta atom energııasyn paıdalaný jóninde jáne radıoekologııalyq zertteýler bolady.
«Sonymen qatar bizdiń jappaı qyryp- joıý qarýlaryn taratpaý jóninde halyqaralyq mindettemelerimiz bar. Budan bólek ár túrli radıo qaldyqtardy saqtaıtyn qoımalar jáne ınfraqurylymdar men qoımalar bar, solardy biz saqtap otyrýymyz kerek. Ózderińiz jaqsy bilesizder, bul jer baqylaýsyz bolǵannan keıin arnaıy baqylaýda bolmaǵannan keıin keıbir azamattar sol jerde mal jaıyp nemese ár túrli zatty alyp jatyr. Al ol azamattar ol zattyń radıaııalyq qaýpi bar ekenin eskere bermeıdi. Osy zańnyń aıasynda ol jer qorǵalyp, arnaıy belgiler qoıylatyn bolady. Ony ulttyq ulan qorǵaıtyn bolady», - dedi depýtat Jańbyrshın.
STATÝS DAÝYNDA ÝLANÝ JALǴASA BERETINI AITYLMAIDY
«Zań boıynsha atalǵan jer qansha jyl qorǵalady jáne bul aımaq buryn sońdy tekserilmegen be?» degen suraqqa Májilis depýtaty radıııalanǵan jerdi tazartýǵa kóp ýaqytqa ketetinin aıtty.
«Qazir naqty onyń qansha jylǵa sozylatynyn aıta almaımyz. Óıtkeni zertteýlerdiń nátıjesi boıynsha qatty zııandaǵan shekaralar anyqtaldy. Mysaly 8 myń 900 gektar jer salystyrmaly túrde taza, al 9 myń 400 gektar aımaq zııandanǵan jer bolyp sanalady. Bul jerdegi aýa, sý, topyraqqa zertteýler júrgizilip otyrady. Eger de ýaqyt óte kele keıbir jerler tazaratyn bolsa, atalǵan aýmaq Semeı ıadrolyq aımaǵynan shyǵarylatyn bolady. Kerisinshe keıbir jerler búlingen bolsa, ol aýmaq qaıtadan baqylaýǵa alynady. Onyń aýdany ár kez tekserilip otyrady»,- dedi depýtat dereksiz jaılarǵa súıenip.
«Al «bul aımaq buryn sońdy tekserilmegen be?» degen suraqqa keletin bolsaq, Sovet úkimetinen keıin nazardan tys qalǵan. Tek 2008 jyldan bastap Ulttyq ıadrolyq ortalyq tolyq zertteýdi bastaǵan. Qazirgi tańda atalǵan ortalyq 100 paıyz jerdi zerttep shyqty»,- deıdi depýtat Jańbyrshın.
«Atalǵan zańdy qaraǵan birinshi oqylymnan keıin eki ortada nege úzilis boldy?» degen saýal boıynsha ol «bul jerdiń statýsyn anyqtaý kerek boldy» dep túsindirdi.
«Mysaly, Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi buǵan monopolııalyq statýs bergisi keldi. Al buǵan monopolııalyq statýs berýge bolmaıdy. Osy jóninde teke-tirester boldy. Depýtattar arnaıy mamandandyrylǵan ortalyq bolýy kerek jáne onyń jumysyn basqa bireýler jasaı almaıdy dep usyndyq. Biraq ol monopolıst emes. Sebebi onyń kóptegen zertteýleri sheteldik kelisim-sharttarmen jasalyp otyr. Eger ony monopolıst qylatyn bolsaq, onda jumys toqtap qalady. Sondyqtan bul is boıynsha Úkimet pen Prezıdent ákimshiligimen kelissózder júrgizip, ózimizdiń usynystardy aıttyq», – deıdi depýtat Edil Jańbyrshın.
Serik Joldasbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
