Qoǧamnyŋ qordaly mäselelerınıŋ bırı - paternalistık köŋıl- küi men äleumettık masyldyqtyŋ älı de asqynyp tūrǧany. Memlekettıŋ damuy bılıktı, oqyǧan, sanaly mamandarǧa tıkelei bailanysty. Al qoǧamdy artqa süirep, memlekettıŋ moinyna otyryp alatyndar turaly ne deimız? Jalqaular men masyldarǧa ne ısteuge bolady?
“Äleumettık baǧdarlamalardy jeke müddesıne paidalanyp ketetın azamattar el ışınde az emes. Mūndai adamdar kez kelgen örkeniettı elder siiaqty bükıl qoǧam aldynda jauap beruı kerek. Olar “memleketten ala bersem” degen közqaras qalyptastyrady”, degen edı bır sözınde Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev.
İä, “auyrdyŋ üstımen, jeŋıldıŋ astymen” jüretınder qai qoǧamda da kezdesedı. Ondailarǧa memleket balyq emes, qarmaq berıp jatsa da, jalynsyz azamattardyŋ äreketıne qynjylasyŋ.
Ūlttyq statistika biurosynyŋ mälımetterıne süiensek, 2022 jylǧy IV toqsanda Qazaqstan ekonomikasynyŋ ärtürlı salasynda 9 mln adam jūmyspen qamtylǧan eken. Jūmyssyzdyq deŋgeiı 0,1 p.t. tömendep, 4,8% bolǧan. Al qazırgı taŋda jūmyssyz jürgen azamattar sany – 456,1 myŋ adamnan asqan. Būl körsetkış älı de bolsyn qoǧamdy alaŋdatpai qoimasy anyq.
“Adamdy adam etken – eŋbek” demekşı, qoǧamdy da qalyptastyratyn eŋbek. Memleket osyǧan män berıp, jūmyssyzdyqty joiu üşın bırneşe baǧdarlamalar men maŋyzdy bastamalardy jüzege asyryp keledı. Mäselen, prezidenttıŋ bastamasy «10 myŋ halyqqa 100 jūmys orny» jobasyn mysalǧa aluǧa bolady. 2022 jyly joba aiasynda 181 myŋǧa juyq şaǧyn jäne orta käsıp oryndarǧa 261 myŋnan astam adam jūmyspen qamtylǧan. Odan bölek, 273,5 myŋnan astam adam ärtürlı käsıporyndar men ūiymdardaǧy bosaǧan jūmys oryndaryna jūmysqa tūrǧan. Alaida, bır qynjyltatyny bos jūmys oryndary bola tūra, jūmys ısteuge qūlqy joq azamattardyŋ boluy. Olardyŋ aspandaǧy aidy sūrap, jalaqysy joǧary jūmysqa ornalasqysy-aq keledı. Al ondailar bılımdı talap etetını sözsız. Ökınışke qarai, eŋbektengısı kelmeitınder, bılımge de ūmtylmai jatady.
Örkendegen älenmnıŋ qūndylyqtary men mädeni bailyǧynyŋ barlyǧy adam eŋbegınıŋ nätijesı, sondai-aq, äleumettık jaŋǧyru da önımdı eŋbektıŋ arqasynda jüzege aspaq. Halyqtyŋ bärı adal eŋbekke bet būryp, tynymsyz ärekettenıp, damuǧa ūmtylsa, tūrmys tüzelıp, äleumettık mäseleler şeşılıp, memlekettıŋ damu deŋgeiı artar edı. Mūndai igılıkke bastaityn jol – masyldyqtan arylu.
“Az jūmys jasap, köp bailyqqa kenelu, jan qinamai, baqytqa batu” syndy oilardan arylmai, adamzat ömırın jaqsarta almaidy. Äleumettık jaŋǧyru bükıl älemnıŋ, qoǧamnyŋ, ärbız qazaq halqynyŋ ömırıne şynaiy özgerıster äkeluge ūmtylady. Saǧym quǧandai aldamşy elespen jürudıŋ künı ötkenın, ärkım qolynan keletın ıspen ainalysyp, qabıletıne qarai eŋbektense, ol nätijesız bolmaitynyn qazırgı taŋda är adamnyŋ sanasyna jetkızu öte maŋyzdy.
Belgılı bloger, jurnalist, ekonomist Däulet Mūqaevtyŋ aituynşa, masyldyqtan arylu üşın, jastardyŋ memleketke mūqtaj bolyp otyrmasy üşın netvorking keşterge jiı baryp, adamdarmen kommunikasiiaǧa tüskenı abzal. Sonda ǧana kökjiek keŋeiıp, oilau deŋgeiı artady.
“Äleumettık masyldyqtan arylu üşın netvorking keşterdıŋ paidasy köp. Kez kelgen adamdardyŋ jaqsy qasietın ala bıluımız kerek. Mümkın sol adamdardyŋ ışınde ülgı tūtatyn azamattar, soǧan elıkteitın azamattar boluy mümkın. Solarmen söilesıp, pıkır almasu jastarǧa oŋ baǧytyn bererı sözsız. Al äleumettık masyldyqtan arylu üşın “äreketke bereket” degen ūranymdy qaitalap aitqym keledı. Tırı adam tırşılıgın jasau kerek. Sondyqtan toqtamai alǧa ūmtylu kerek”, deidı Däulet Mūqaev
Al tanymal änşı Baǧlan Äbdıraiymov qazırgı jastarǧa köŋılı tolatynyn jasyrmady.
“Qazırgı taŋdaǧy jastardyŋ köbı, menıŋ ainalamdaǧy jastardyŋ bärı oiy jüirık. Bızge qaraǧanda, basqalarǧa qaraǧanda zamannyŋ auyr jastary köp. Bızdıŋ zamanymyzda da, bızge de, bızden keiın de ondai jastar boldy jäne bola bermek. Är kezdıŋ öz liderı jäne kerı tartatyndary da bolady. Jastardyŋ barlyǧy masyl dep köpke topyraq şaşa almaimyz. Al ondai masyldyqtan arylu joly - ruhani baiu”, - dedı änşı Baǧlan Abdraiymov “Adyrna” ūlttyq portalyna bergen jauabynda.
Demek, masyldyqtan aryludyŋ bırden-bır joly - adal eŋbek pen bılım. Talmai eŋbek etetın qoǧam ruhani kemeldenıp, bılım jisa örkendei bermegı anyq.
