«Aqbökendı qorǧaimyn dep, mert boldyŋ-au, qūlynym!»
30 QAŊTAR - AQBÖKENDERDI QORǦAU JOLYNDA MERT BOLYP, EL-JŪRTY «HALYQ QAHARMANY» ATAǦYNA ŪSYNǦAN QAZAQTYŊ QAHARMAN ŪLY, «OHOTZOOPROMNYŊ» İNSPEKTORY ERLAN BALǦABEKŪLY NŪRǦALİEVTIŊ TUǦAN KÜNI. MARQŪM OSYDAN 17 KÜN BŪRYN BRAKONERLERDIŊ QOLYNAN QAZA TAPTY.
(Ekı aiaqty aiuandarmen arpalys - 8)
Bırer kün būryn «Erlannyŋ äke-şeşesı Astanaǧa kelıptı» degen habardy estıp, 83 jastaǧy äkesı – Balǧabek ata men 82 jastaǧy anasy – Bäken apaǧa köŋıl aita baryp, az-kem äŋgımelesken edım. Bır saǧatqa juyq syr-sūhbatymyzdyŋ ūzyn-yrǧasy tömendegıdei bolyp şyqty.
Elıktıŋ laǧyndai erkelep ösıp edı...
(äkesı Balǧabek Nūrǧalievtıŋ äŋgımesı)
-Qazaqta er bala tuǧanda: «Ūl tuǧanǧa – kün tuar» deidı. Erlandai qaharman ūldyŋ qaida, qandai otbasynda tuǧanyn bılgımız keledı. Balalyq şaǧy qalai öttı?
-Özım atadan jetım östım. Äkem soǧystan oralmady. Äke tärbiesın körmei, anamnyŋ aialy alaqanynda erjettım. Küllı sanaly ǧūmyrymdy bala oqytuǧa arnadym. Ertedegı bır danyşpannan: «Üş tıregı bar adam baqytty bolady. Bırınşısı – ömırlık serıgı, ekınşısı – örbıgen ūrpaǧy, üşınşısı – ülgılı şäkırtı bar adam» degen qanatty söz qalypty. Allaǧa şükır etetınım, adal ömırlık serıgım, Qūdai bergen 7 (5 qyz, 2 ūl) balam bar. Azdy-köptı eŋbegım sıŋgen, ülgılı şäkırtterım bar. Özımdı baqytty adammyn dep sanaimyn. Balalarym östı, erjettı. Är balanyŋ öz joly, öz taǧdyry bar. Erlanym turaly aitsam, üş qyzdan keiın düniege keldı. Qarşadaiynan şeşemnıŋ tärbiesınde boldy. Ol kısı qatty jaqsy köretın. «Atadan jalǧyz edıŋ, mıne serıgıŋ keldı» dep otyratyn. Şeşeidıŋ qolynda erkelep östı. Betınen qaqqan joqpyz. Bala künınde aiaǧyma oratylyp, küresıp oinauşy edı. Küllı erkelıgın köteretınbız. Erlanym 1966 jyly 30 qaŋtarda Qorǧaljyn audanynyŋ ortalyǧynda tudy. Mektepte orys synybynda oqydy. Qorǧaljyn sovhozynda 6-şy synypty bıtırgen soŋ, jūmystyŋ retımen Barşynǧa köştık. Ol kezde qoişylardan komsomol jastar brigadasyn qūratyn. Erlan sonda komsorg boldy. Özı bır jūmysty ıstegısı kelıp, qūlşynyp tūratyn-dy. Jas kezınen-aq dos, bauyrǧa, tuysqa, elge adal, qaiyrymdy bolyp östı. Eşteŋeden qorqu degendı bılmeitın.
-El ışınde Erlannyŋ jasaǧan erlıkterın jyr qylyp aitatynyn bılemız. Sızdıŋ esıŋızde qalǧan qandai erlıgı bar?
-İä, erlıgı köp. Barşyndaǧy audandyq polisiia bölımınde inspektor, keiınırek bastyǧy bolyp qyzmet ıstedı. Eŋ bastysy, öz jūmysyna adal bolyp, jan-tänımen berılıp ısteitın. Jūmys dese, qandai qauıpten bolsa da tartynbaityn. 1986 jylǧy bır oqiǧa esımde. Ol uaqytta eskı Barşyn men jaŋa Barşynnyŋ arasynda köpır bolatyn. Sol būzylyp, ornyna sym arqan tartyp qoidy. Bır mezgıl ūşaq ūşyp, adamdardy ötkızetın. Bır künı eskı Barşynda tūratyn özge ūlttyŋ ökılın qazaqtyŋ qyzyn zorlaǧany üşın türmege japqan. Ol türmeden qaşyp ketedı. «Barşyndaǧy bır üidıŋ şöp aranynda tyǧylyp jatyr eken» degen habar Erlannyŋ qūlaǧyna tiedı. Habar jetısımen Erlan sym arqanmen arǧy jaqqa ötedı. Arannyŋ jan-jaǧy tegıs jabyq, tek töbesınde tesık bolypty. Sol tesıkten tüsıp, qylmys jasaǧan adamdy ūstaidy. Keiın men: «Äi, balam, baiqamaisyŋ ba? Jazym qylsa qaitesıŋ?» desem: «Ol maǧan ne ısteidı deisız? Mıne, tūrmyn ǧoi aldyŋyzda!» dep kületın.
-Erlannyŋ artynda ūly, ekı nemeresı bar dep estıdık. Ūly Medettıŋ jūbaiy – Ainaş kelınınıŋ ai-künı jaqyndap otyrǧan körınedı. Olardyŋ qal-jaǧdaiy qalai?
-Erlanymnyŋ qoǧam, el üşın jasaǧan erlık ısterıne quanamyz, maqtanamyz. Bıraq jüregımızde bır auyrlyqpen qabyldaityn jaǧdaiymyz, ökınışımız bar. Ol – Erlannyŋ adami armanyna jete almaǧany. Jalǧyz ūly – Medettıŋ bır qyz, bır ūly bar. Ülkenı – Aqnūr, kışısı – Töre. Üşınşı balaǧa jüktı bolyp, kelınımız auruhanada jatyr. Därıgerler säbi Erlannyŋ tuǧan künı – 30 qaŋtarda düniege keledı, ūl tuady degendı aitypty. Soǧan balaşa mäz bolǧan Erlan jūmysyna keterdıŋ aldynda ekı üige malyn soiyp, daiyndyǧyn jasap ketıptı. «Tuǧan künıme keremet syilyq bolady» dep jan-jüregımen quanǧan. Kezekşılıkke şyǧardyŋ aldynda bır tünde kelıp, erteŋıne Aqnūrdyŋ şyrşa toiyna qatysypty.
-Ata, özıŋız būl ıs nemen bıtedı dep oilaisyz? Ūlyŋyzǧa «Halyq qaharmany» ataǧyn beru turaly el bolyp ūsynys aityp jatyr. Tergeu ädıl jürgızılıp, jauyzdar qataŋ jazasyn ala ma? Olarǧa qandai jaza beru kerek?
- Eŋ aldymen, bız Erlanǧa äkelık, analyq köŋılımızden rizamyz. Onyŋ el aldyndaǧy eŋbegın, jasaǧan erlıgın ädıl baǧalaǧanyn qalaimyz. Bıraq... sol ataqty «Qaitseŋ de ber!» dei almaimyn ǧoi. Joǧarydaǧy bauyrlarym özderı şeşer. Balamyzdyŋ erlıgın eskerıp, sondai joǧary ataqqa ūsynyp jatqanynyŋ özı bızge quanyş. Bylaişa aitqanda, küş-jıger beredı. «Qylmystyq ıs ädıl jürgızıledı» dep ministrlerdıŋ özderı aityp jatyr ǧoi. Solarǧa senemın. Basqa ne aita alamyn?!.
Januarlardy janyndai jaqsy köruşı edı...
(anasy Bäken Eshojinanyŋ äŋgımesı)
-Apa, Erlannyŋ kışkentai künındegı qylyqtarynyŋ bärı esıŋızde şyǧar...
-Ärine, tättı qylyqtary, ıstegen ısterı tügel esımde. Kışkentai kezınen özı jan-januarlardy janyndai jaqsy köretın. 1-şı synypta oqyp jürgende bır mysyǧy bolǧan. Soŋynan qalmaityn. Sonda balalar qatar-qatar jatyp, ūiyqtaidy. Älgı mysyq balalardy iıskep jürıp, Erlandy tauyp alatyn. Söitıp janyna jatady, Erlan ūiyqtap jatsa da, ony balasy siiaqty qūşaqtap alyp, basynan sipai beretın. Ana mysyq qoinyna tūmsyǧyn tyǧyp alyp ūiyqtaidy. İtke de jany qūmar edı. Bırde it asyradyq. Bır elı janynan qalmaidy. Erlan mektepke barar jolda qaltasyna rafinad qantty toltyryp alyp, jetkenşe aldyna tastaidy. Qaitqanşa itı kütıp jatady. Bır künı joldasymyzdyŋ bıreuı üige kelse, it kırgızbegen. Tas laqtyrady. Taiaqpen ūrady. Bıraq üige kıre almai, kerı qaitady. Erlan – mektepte, bız – jūmystamyz, eşteŋe bılmeimız. Sodan balam mektepten kelse, it esıktıŋ aldynda jatyr. Ile-şala itıne qarap: «Būǧan kım tiıstı? Maǧan qarap jylap jatyr!» dep üige qūşaqtap alyp kırgızdı. «Mama, men itımdı dalaǧa şyǧarmaimyn. Üide jatady» dep qoiady. Men bolsam: «Oibai-au, ony qaitesıŋ üige kırgızıp? Dälızge apar» dep ūrsyp jürmın. Bıraq şyǧarmady. Tünı boiy tösegınıŋ astyna jatqyzyp, ittıŋ közıne qarap jūbatumen boldy. Arasynda bızge: «Äne qaraŋdarşy, maǧan qarap jylap jatyr!» dep qoiady. «Sen onyŋ jylaǧanyn qaidan bıldıŋ?» desem: «Äneki, közınen jas aǧyp jatyr!» deidı. Mūndai qylyqtary öte köp bolatyn! (Anasy eŋkıldep jylap otyr) Januarlar dese jany aşyp, jan-jüregımen eljırep tūratyn. Qorǧaljyn sovhozynan Barşynǧa köşkenımızde de küşıgın qolynan tastamaǧany esımnen ketpeidı. Jetkenşe aldyna otyrǧyzyp, balasy siiaqty qūşaqtap otyrdy. Söitıp jüretın qūlynym-ai! Aqyry mıne, dalanyŋ aqbökenderın qorǧaimyn dep, qanypezerlerdıŋ qolynan qaza boldyŋ! (Taǧy köz jasyna erık berdı)
-Apa, sabyr etıŋız! «Erdıŋ tuy - namys» deptı Bauyrjan Momyşūly atamyz. Ärbır erjürek, şynşyl adam öz Otanyna abyroi äkeledı. Erlanyŋyz sondai erjürek jandardyŋ bırı. Tek memleket Erlannyŋ erlıgın ädıl baǧalap, «Halyq qaharmany» ataǧyn beruı kerek. El-jūrttyŋ tılegı – osy.
-Ärine, ölmektıŋ artynan ölmek joq. Köŋılımızge medeu bolatyny – halqy üşın, ūltynyŋ müddesı üşın köz jūmdy. Balamyzdyŋ qazasyna küllı qazaq qaiǧyrdy. Halyqqa degen analyq alǧysym şeksız! Köŋılımızge medeu bolatyny – artynda bauyrlary, balasy, nemerelerı qaldy. Jaratqannan solardyŋ amandyǧyn tıleimın! Kelınımız aman-esen aiaq-qolyn bauyryna alyp, Erlanymnyŋ nemeresın düniege äkelsın! Analyq bar tılegım osy!
-Alla-Taǧala dūǧa-tılekterıŋızdı qabyl etsın!
Tölen TILEUBAI
