«Aqbókendi qorǵaımyn dep, mert boldyń-aý, qulynym!»
30 QAŃTAR - AQBÓKENDERDI QORǴAÝ JOLYNDA MERT BOLYP, EL-JURTY «HALYQ QAHARMANY» ATAǴYNA USYNǴAN QAZAQTYŃ QAHARMAN ULY, «OHOTZOOPROMNYŃ» INSPEKTORY ERLAN BALǴABEKULY NURǴALIEVTIŃ TÝǴAN KÚNI. MARQUM OSYDAN 17 KÚN BURYN BRAKONERLERDIŃ QOLYNAN QAZA TAPTY.
(Eki aıaqty aıýandarmen arpalys - 8)
Birer kún buryn «Erlannyń áke-sheshesi Astanaǵa kelipti» degen habardy estip, 83 jastaǵy ákesi – Balǵabek ata men 82 jastaǵy anasy – Báken apaǵa kóńil aıta baryp, az-kem áńgimelesken edim. Bir saǵatqa jýyq syr-suhbatymyzdyń uzyn-yrǵasy tómendegideı bolyp shyqty.
Eliktiń laǵyndaı erkelep ósip edi...
(ákesi Balǵabek Nurǵalıevtiń áńgimesi)
-Qazaqta er bala týǵanda: «Ul týǵanǵa – kún týar» deıdi. Erlandaı qaharman uldyń qaıda, qandaı otbasynda týǵanyn bilgimiz keledi. Balalyq shaǵy qalaı ótti?
-Ózim atadan jetim óstim. Ákem soǵystan oralmady. Áke tárbıesin kórmeı, anamnyń aıaly alaqanynda erjettim. Kúlli sanaly ǵumyrymdy bala oqytýǵa arnadym. Ertedegi bir danyshpannan: «Úsh tiregi bar adam baqytty bolady. Birinshisi – ómirlik serigi, ekinshisi – órbigen urpaǵy, úshinshisi – úlgili shákirti bar adam» degen qanatty sóz qalypty. Allaǵa shúkir etetinim, adal ómirlik serigim, Qudaı bergen 7 (5 qyz, 2 ul) balam bar. Azdy-kópti eńbegim sińgen, úlgili shákirtterim bar. Ózimdi baqytty adammyn dep sanaımyn. Balalarym ósti, erjetti. Ár balanyń óz joly, óz taǵdyry bar. Erlanym týraly aıtsam, úsh qyzdan keıin dúnıege keldi. Qarshadaıynan sheshemniń tárbıesinde boldy. Ol kisi qatty jaqsy kóretin. «Atadan jalǵyz ediń, mine serigiń keldi» dep otyratyn. Shesheıdiń qolynda erkelep ósti. Betinen qaqqan joqpyz. Bala kúninde aıaǵyma oratylyp, kúresip oınaýshy edi. Kúlli erkeligin kóteretinbiz. Erlanym 1966 jyly 30 qańtarda Qorǵaljyn aýdanynyń ortalyǵynda týdy. Mektepte orys synybynda oqydy. Qorǵaljyn sovhozynda 6-shy synypty bitirgen soń, jumystyń retimen Barshynǵa kóshtik. Ol kezde qoıshylardan komsomol jastar brıgadasyn quratyn. Erlan sonda komsorg boldy. Ózi bir jumysty istegisi kelip, qulshynyp turatyn-dy. Jas kezinen-aq dos, baýyrǵa, týysqa, elge adal, qaıyrymdy bolyp ósti. Eshteńeden qorqý degendi bilmeıtin.
-El ishinde Erlannyń jasaǵan erlikterin jyr qylyp aıtatynyn bilemiz. Sizdiń esińizde qalǵan qandaı erligi bar?
-Iá, erligi kóp. Barshyndaǵy aýdandyq polıııa bóliminde ınspektor, keıinirek bastyǵy bolyp qyzmet istedi. Eń bastysy, óz jumysyna adal bolyp, jan-tánimen berilip isteıtin. Jumys dese, qandaı qaýipten bolsa da tartynbaıtyn. 1986 jylǵy bir oqıǵa esimde. Ol ýaqytta eski Barshyn men jańa Barshynnyń arasynda kópir bolatyn. Sol buzylyp, ornyna sym arqan tartyp qoıdy. Bir mezgil ushaq ushyp, adamdardy ótkizetin. Bir kúni eski Barshynda turatyn ózge ulttyń ókilin qazaqtyń qyzyn zorlaǵany úshin túrmege japqan. Ol túrmeden qashyp ketedi. «Barshyndaǵy bir úıdiń shóp aranynda tyǵylyp jatyr eken» degen habar Erlannyń qulaǵyna tıedi. Habar jetisimen Erlan sym arqanmen arǵy jaqqa ótedi. Arannyń jan-jaǵy tegis jabyq, tek tóbesinde tesik bolypty. Sol tesikten túsip, qylmys jasaǵan adamdy ustaıdy. Keıin men: «Áı, balam, baıqamaısyń ba? Jazym qylsa qaıtesiń?» desem: «Ol maǵan ne isteıdi deısiz? Mine, turmyn ǵoı aldyńyzda!» dep kúletin.
-Erlannyń artynda uly, eki nemeresi bar dep estidik. Uly Medettiń jubaıy – Aınash kelininiń aı-kúni jaqyndap otyrǵan kórinedi. Olardyń qal-jaǵdaıy qalaı?
-Erlanymnyń qoǵam, el úshin jasaǵan erlik isterine qýanamyz, maqtanamyz. Biraq júregimizde bir aýyrlyqpen qabyldaıtyn jaǵdaıymyz, ókinishimiz bar. Ol – Erlannyń adamı armanyna jete almaǵany. Jalǵyz uly – Medettiń bir qyz, bir uly bar. Úlkeni – Aqnur, kishisi – Tóre. Úshinshi balaǵa júkti bolyp, kelinimiz aýrýhanada jatyr. Dárigerler sábı Erlannyń týǵan kúni – 30 qańtarda dúnıege keledi, ul týady degendi aıtypty. Soǵan balasha máz bolǵan Erlan jumysyna keterdiń aldynda eki úıge malyn soıyp, daıyndyǵyn jasap ketipti. «Týǵan kúnime keremet syılyq bolady» dep jan-júregimen qýanǵan. Kezekshilikke shyǵardyń aldynda bir túnde kelip, erteńine Aqnurdyń shyrsha toıyna qatysypty.
-Ata, ózińiz bul is nemen bitedi dep oılaısyz? Ulyńyzǵa «Halyq qaharmany» ataǵyn berý týraly el bolyp usynys aıtyp jatyr. Tergeý ádil júrgizilip, jaýyzdar qatań jazasyn ala ma? Olarǵa qandaı jaza berý kerek?
- Eń aldymen, biz Erlanǵa ákelik, analyq kóńilimizden rızamyz. Onyń el aldyndaǵy eńbegin, jasaǵan erligin ádil baǵalaǵanyn qalaımyz. Biraq... sol ataqty «Qaıtseń de ber!» deı almaımyn ǵoı. Joǵarydaǵy baýyrlarym ózderi shesher. Balamyzdyń erligin eskerip, sondaı joǵary ataqqa usynyp jatqanynyń ózi bizge qýanysh. Bylaısha aıtqanda, kúsh-jiger beredi. «Qylmystyq is ádil júrgiziledi» dep mınıstrlerdiń ózderi aıtyp jatyr ǵoı. Solarǵa senemin. Basqa ne aıta alamyn?!.
Janýarlardy janyndaı jaqsy kórýshi edi...
(anasy Báken Eshojınanyń áńgimesi)
-Apa, Erlannyń kishkentaı kúnindegi qylyqtarynyń bári esińizde shyǵar...
-Árıne, tátti qylyqtary, istegen isteri túgel esimde. Kishkentaı kezinen ózi jan-janýarlardy janyndaı jaqsy kóretin. 1-shi synypta oqyp júrgende bir mysyǵy bolǵan. Sońynan qalmaıtyn. Sonda balalar qatar-qatar jatyp, uıyqtaıdy. Álgi mysyq balalardy ıiskep júrip, Erlandy taýyp alatyn. Sóıtip janyna jatady, Erlan uıyqtap jatsa da, ony balasy sııaqty qushaqtap alyp, basynan sıpaı beretin. Ana mysyq qoınyna tumsyǵyn tyǵyp alyp uıyqtaıdy. Itke de jany qumar edi. Birde ıt asyradyq. Bir eli janynan qalmaıdy. Erlan mektepke barar jolda qaltasyna rafınad qantty toltyryp alyp, jetkenshe aldyna tastaıdy. Qaıtqansha ıti kútip jatady. Bir kúni joldasymyzdyń bireýi úıge kelse, ıt kirgizbegen. Tas laqtyrady. Taıaqpen urady. Biraq úıge kire almaı, keri qaıtady. Erlan – mektepte, biz – jumystamyz, eshteńe bilmeımiz. Sodan balam mektepten kelse, ıt esiktiń aldynda jatyr. Ile-shala ıtine qarap: «Buǵan kim tıisti? Maǵan qarap jylap jatyr!» dep úıge qushaqtap alyp kirgizdi. «Mama, men ıtimdi dalaǵa shyǵarmaımyn. Úıde jatady» dep qoıady. Men bolsam: «Oıbaı-aý, ony qaıtesiń úıge kirgizip? Dálizge apar» dep ursyp júrmin. Biraq shyǵarmady. Túni boıy tóseginiń astyna jatqyzyp, ıttiń kózine qarap jubatýmen boldy. Arasynda bizge: «Áne qarańdarshy, maǵan qarap jylap jatyr!» dep qoıady. «Sen onyń jylaǵanyn qaıdan bildiń?» desem: «Ánekı, kózinen jas aǵyp jatyr!» deıdi. Mundaı qylyqtary óte kóp bolatyn! (Anasy eńkildep jylap otyr) Janýarlar dese jany ashyp, jan-júregimen eljirep turatyn. Qorǵaljyn sovhozynan Barshynǵa kóshkenimizde de kúshigin qolynan tastamaǵany esimnen ketpeıdi. Jetkenshe aldyna otyrǵyzyp, balasy sııaqty qushaqtap otyrdy. Sóıtip júretin qulynym-aı! Aqyry mine, dalanyń aqbókenderin qorǵaımyn dep, qanypezerlerdiń qolynan qaza boldyń! (Taǵy kóz jasyna erik berdi)
-Apa, sabyr etińiz! «Erdiń týy - namys» depti Baýyrjan Momyshuly atamyz. Árbir erjúrek, shynshyl adam óz Otanyna abyroı ákeledi. Erlanyńyz sondaı erjúrek jandardyń biri. Tek memleket Erlannyń erligin ádil baǵalap, «Halyq qaharmany» ataǵyn berýi kerek. El-jurttyń tilegi – osy.
-Árıne, ólmektiń artynan ólmek joq. Kóńilimizge medeý bolatyny – halqy úshin, ultynyń múddesi úshin kóz jumdy. Balamyzdyń qazasyna kúlli qazaq qaıǵyrdy. Halyqqa degen analyq alǵysym sheksiz! Kóńilimizge medeý bolatyny – artynda baýyrlary, balasy, nemereleri qaldy. Jaratqannan solardyń amandyǵyn tileımin! Kelinimiz aman-esen aıaq-qolyn baýyryna alyp, Erlanymnyń nemeresin dúnıege ákelsin! Analyq bar tilegim osy!
-Alla-Taǵala duǵa-tilekterińizdi qabyl etsin!
Tólen TILEÝBAI
