Qaŋtardaǧydai qan tögılmesın desek, bızge Parlamenttık jüie kerek! - Ömır Şynybekūly

"Superprezidenttık" bilık jüiesı bızge qol emes ekenın tarih bırneşe ret däleldedı. Sondyqtan bız bas şūlǧi bermei, bileuşınıŋ bilıgın şekteudı atalarymyzdan üireneiık. Qazır "Konstitusiialyq monarhiia" dep atap jürgen bilık jüiesı eŋ alǧaş Niderlandy da, Ūlybritaniiada da emes, Şaǧatai ordasynyŋ qirandysynda qūrylǧan Moǧolstan memleketınde paida boldy (Ökınışke qarai, ǧalym tarihşylarymyzdyŋ traibalizmınıŋ kesırınen äzırge Moǧolstan memleketınıŋ tarihy qazaq tarihynan tys qalyp tūr). 1330 jyldan 1347 jylǧa deiın Şaǧatai ūrpaqtary arasynda taq talasy örşıp, bırneşe han öz bauyrlary qolynan qaza tapty. Taqtan ümıtker är sūltannyŋ artynda bır-bır ru-taipa qaraşylary tūrdy. Sūltandar arasyndaǧy taq talasynda eŋ köp qyrylǧan sol qaraşa halyq - sızder men bızderdıŋ ata-babamyz boldy. Soǧan tözbegen dulat begı Polatşy 1348 jyly Aqsu qalasynda Şaǧataidyŋ 17 jasar ūrpaǧy Toǧlyq Temırdı taqqa otyrǧyzdy da aldyna mal, qoinyna qanşa alamyn dese de qatyn sap berdı. Al bilıktı bekterdıŋ qolyna berıp, özı "Bekler begı", iaǧni premer-ministr boldy. Osydan keiın ǧana eldegı qyrǧyn toqtap, būrynǧy «Şaǧatai ūlysy» degen memleket Moǧolstan atalyp güldene bastady", - deidı tarihşy. 

"Qaŋtardaǧydai alaŋda qan tögılmesın desek... Bırınşıden, Qazaqstanǧa qabyldanatyn zaŋnyŋ ärbır ärpı üşın Parlament qabyrǧasynda töbelesetın "Parlamenttık bilık" jüiesı kerek. Ekınşıden, Saiqal saiasat ekıge jarǧan Resei qoǧamyna köz sap qoialyq. Ötken jyly Reseidıŋ eŋ myqty teatrlarynyŋ bırı MHAT-ŋ beldı akterlarynyŋ bırı Aleksandr Belyi da RF bilıgınıŋ saiasatymen kelıspeitının bıldırıp İzrailge qonys audardy. Teatrdan jūmystan şyǧarda ötınışın alyp kırgen Aleksandrǧa teatr direktory Konstantin Habenskii "5, 10 nemese 15 jyldan soŋ kezdeskende bır-bırımızdıŋ közımızge tıke qarai alatyn bolaiyqşy!" - dep ötınışıne qol qoiyp berıptı. Jasyratyny joq, qazaq qoǧamy da äldeqaşan solai ekıge jarylǧan. 30 jylǧy bilıktıŋ saiasi tehnologtary ziialy degen qauymdy da qaq jardy. Bilıktıŋ yŋǧaiyna köngenderı asa baiyp ketpese de, balalaryna mai jaqqan nan jegızıp, könbegenderı qoŋyz terıp kettı... Al, mümkındıgı barlary Mūhtar Maǧauin sekıldı mūhit asyp kettı.. Osy Maǧauin aǧamyzdyŋ "Qataǧan qyrǧyny" turaly "Bır bırıne degen kekten közderıne qan tolǧan qos ämırşı (Esım han men Tūrsyn sūltan) Sairam tübınde kezdestı...Osy qyrǧynnan soŋ būrynǧy 8 alaş qazaq 6 alaş bop qaldy" deitını bar...", - deidı Ömır Şynybekūly. 

"Osyndaida baiaǧy KSRO-da "Qaita qūru" bastalǧanda tüsırılgen Tengiz Abuladzenıŋ "Pokaianie" ("Arylu") atty filmı eske tüsedı... Erteŋ bır-bırımızdıŋ közımızge tıke qarai aluymyz üşın qazaq qoǧamyna da sondai bır "arylu" kerek... "Jauyrdy jaba toqi beru" kelesı qyrǧyndy toqtata almaidy.. Kelesıde "20 myŋ terrorist", "ODKB" degender ötpeidı... Sany sanauly qazaq üşın revoliusiia da, azamat soǧysy da qol emes. Tamtyǧymyz qalmaidy. 30 jylda "Rubikon syzyǧy" tereŋ tartylǧan bızdıŋ qoǧamnyŋ būqarasynyŋ qolynda da, ziialy qauymnyŋ qolynda da endı eşteŋe joq... Bilık oilanuy kerek... Prezident Q.Toqaev aitqan Qazaqstan bailyǧyna ie 162 adamdy öz erıkterımen alǧandaryn qaitaruǧa mäjbürleu azdyq etedı (qaitara qoisa). Är audannyŋ, är öŋırdıŋ öz "162-ı" bar.. Bärıne beibıt türde liustrasiia jasalmasa, ūlt üşın qauıp.... Būqara köterılse jolyndaǧyny jaipap ketetının qaŋtar qyrǧyny körsettı. Kelesıde ondailarǧa esı dūrys adam ütık baspaidy... Aryludyŋ jolyn özınıŋ "Razmyşlizmy" degen oqşau oilarynda belgılı rejisser Ermek Tūrsynov körsetıp bergen sekıldı. Öz basym özge jol körıp tūrǧan joqpyn.. "Superprezidenttık jüie" de bır, "absoliuttık monarhiia" da bır bolyp şyqqanyna soŋǧy 30 jyl kuä...",- deidı ūstaz.

"Qaitalap aitaiyn, Qazaqstanǧa parlamenttık bilık jüiesı kerek. Osy oraida ötken jyly patşaiymy qaitys bolǧan Ūlybritaniia jaqqa bır qarap qoiaiyq. Bilık jüiesı "Konstitusiialyq monarhiia" Ūlybritaniiada monarh eşteŋe şeşpeidı degen tüsınık qalyptasqan ǧoi. Bıraq, patşaiym II Elizavetanyŋ aldyna kün saiyn parlament, ükımet jäne arnaiy qyzmetterdıŋ soŋǧy şeşımderı sekıldı qūjat toly qyzyl şabadan äkeledı eken. Al patşaiym ony qarap şyǧuǧa mındettı. Patşaiym II Elizaveta taqqa otyru saltanatynda Britaniialyqtarǧa bylai deptı: "Sızderdıŋ maǧan şynaiy qyzmet etem dep jatqandaryŋyz sekıldı, men de sızderge qaltqysyz qyzmet etuge uäde beremın. Ömır boiy jan-tänımmen sızderdıŋ senımderıŋızge laiyq boluǧa ūmtylamyn!" Bilık sanasatyn azamattyq qoǧamnyŋ qalyptasuynyŋ ūzaqqa sozylyp bara jatqanynyŋ da öz sebepterı bar. «Küşıgınde talanǧan it qasqyrǧa şappaityny» aqiqat. 20 ǧasyrdyŋ alǧaşqy jartysynda qazaq halqy fizikalyq tūrǧyda qūryp ketpeu üşın jantalasty. Al ekınşı jartysyn ūlt retınde saqtaluǧa jan-därmen äreket jasai bastady", - deidı Ömır Şynybekūly.

"Egemendık aldyq degenmen, bilık baiaǧy keŋestık nomenklaturanyŋ qolynda qalyp qoidy.  Al keŋestık nomenklaturada oqşau oiǧa oryn joq. Olar üşın özderınen basqaşa oilaitynnyŋ bärı dūşpan. Altynbek, Zamanbekterdıŋ ölımı, 2011 jylǧy Jaŋaözen, ötken jylǧy qaŋtar qyrǧyndary sonyŋ äserı.. Abaidyŋ zamandasy Volfredo Pareto degen ǧūlama oilap tapqan "Pareto prinisipı" nemese "20/80" degen qaǧida bar. Ol qaǧida boiynşa, belgılı bır ūjymdaǧy jūmystyŋ 80 %-n, sol ūjym müşelerınıŋ 20 %-y atqarady. Sol sekıldı, qoǧamdaǧy özgerıstı de qoǧam müşelerınıŋ jalpy sanynyŋ 20%-y jasaidy. Ol özgerıs "OŊ" nemese "KERI" baǧytta boluy mümkın.Sebebı, älgı 20%-ŋ şamamen teŋ jarymy jalpyǧa tüsınıktı tılmen aitsaq, "İmandy", jartysy "İmansyz" (Al, qoǧamnyŋ qalǧan 80%-y aldyŋǧylar qalai süirese, solai jüretın būqara). Eger, "İmansyzdar" 20 %-ŋ teŋ jarymynan asyp ketse, ol qoǧamnyŋ ertelı keş bır küirep, apatqa ūşyrary aqiqat! Eŋ qauıptısı osy...",- dep tüiındedı sözın tarihşy.