Primeminister.kz saıtynyń redakııasy elimizdiń 2024 jylǵy damý qorytyndylary týraly jarııalanymdar serııasyn jalǵastyrady. Memleket basshysy «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty halyqqa Joldaýynda ónerkásiptik áleýetti tolyq ashý sharalaryn kúsheıtýdi tapsyrdy.
Qasym-Jomart Toqaev tereń óńdeý tásilin meńgerýge basymdyq berilgen 17 iri jobanyń tizimin atap ótti. Óz shıkizatymyz ben qural-jabdyqtarymyzdy barynsha paıdalaný, iri kásiporyndarǵa japsarlas óndirister ashý mańyzdy. Jobalar ekonomıkany ártaraptandyrý jáne óńdeý ónerkásibiniń básekege qabilettiligin yntalandyrý baǵdarlamasy sheńberinde irikteldi. Olar metallýrgııa, hımııa, munaı-hımııa, avtokólik, týrızm, aýyl sharýashylyǵy jáne tamaq ónerkásibi sııaqty negizgi salalardy qamtıdy.
Basym baǵyttardyń biri – oń nátıjelerge qol jetkizilip otyrǵan mashına jasaý salasy. Ári qaraı ósý úshin qazirgi qarqyndy saqtaý jáne óndiristi oqshaýlaý deńgeıin dáıekti túrde arttyrý mańyzdy. Uzaqmerzimdi perspektıvada avtomobıl ónerkásibin memlekettik qoldaý tolyqqandy klaster qurýǵa alyp kelýi tıis.
Taǵy bir mańyzdy mindet – munaı-gaz hımııasy salasyn odan ári damytý. Qazirgi ýaqytta polıpropılen men polıetılen óndiretin iri jobalar júzege asyrylyp keledi. Býtadıen, karbamıd jáne tereftal qyshqylyn óndirýge arnalǵan bolashaǵy zor jańa jobalar ázirlenýde. Atalǵan bastamalardyń barlyǵy aımaqtardyń ósip-órkendeýine jol ashatyn jańa óndiris oryndaryn ashýǵa baǵyttalýy mańyzdy.
Josparlanǵan jobalardy iske asyrý 25 myńnan astam jumys ornyn qurýǵa múmkindik beredi. Kútiletin ekonomıkalyq tıimdilik eksport kóleminiń 6 trln teńgege artýy jáne ımportqa táýeldiliktiń 1,5 trln teńgege tómendeýin qamtıdy. Barlyq joba turaqty ekonomıkalyq ósýdiń mańyzdy qadamy bolatyn joǵary ónimdi jáne ınnovaııalyq óndiristerdi damytýdy yntalandyrýǵa, sondaı-aq eksport pen ımportty almastyrýǵa baǵyttalǵan.
2024 jyly quny 1,3 trln teńgege jýyq 180 ınvestıııalyq jobany engizý josparlanǵan, onyń 164-i óńdeý sektoryna tıesili. Biryńǵaı ındýstrııalandyrý kartasy sheńberindegi nysandar sany boıynsha búginde Qaraǵandy, Qyzylorda jáne Jambyl oblystary, ınvestıııa kólemi boıynsha Atyraý, Qaraǵandy jáne Batys Qazaqstan oblystary kósh bastap tur.
Óńdeý ónerkásibi: negizgi kórsetkishter
Statıstıkalyq málimetterge sáıkes, óńdeý ónerkásibi kólemi jaǵynan 48%-dyq kórsetkishpen 45% deńgeıindegi shıkizat sektorynan asyp tústi. Ondaǵy negizgi ósim birden birneshe sektorda baıqalady:
- Mashına jasaý: 6,9% ósim, buǵan kompıýterlik jabdyqtar, elektr aspaptary, aýyl sharýashylyǵy jáne temirjol tehnıkasy óndirisiniń ulǵaıýy yqpal etti.
- Qara metallýrgııa: ósim 10,8%-dy qurady. Bul ferroqorytpa, bolat, shoıyn jáne jalpaq prokat óndirisi kóbeıýiniń nátıjesi.
- Tústi metallýrgııa: mys, myrysh, qorǵasyn jáne alıýmınıı óndirisiniń ósýine baılanysty óndiris kólemi 4,8%-ǵa ósti.
- Hımııa ónerkásibi: 8,4% ósim tirkeldi, polıpropılen jáne natrıı bıhromaty óndirisiniń ulǵaıýy aıtarlyqtaı úles qosty.
Esepti kezeńde óńdeý ónerkásibiniń jıyntyq kórsetkishi 5%-ǵa jýyq oń dınamıka kórsetti. Osylaısha, Memleket basshysynyń ekonomıkanyń óńdeýshi sektoryn damytý arqyly elimizdiń ónerkásiptik negizin nyǵaıtý jónindegi tapsyrmalary dáıekti júzege asyrylyp jatyr. Sonymen qatar onyń odan ári ósýi maqsatynda salany tıisti baǵamen, qajetti shıkizatpen qamtamasyz etý týraly sheshim qabyldandy. Bul alıýmınıı men mys óńdeýdi birneshe ese arttyrýǵa múmkindik berdi. Bul kabel, alıýmınıı sym jáne basqa da óndiristiń ósýine de áser etti.
Shıkizat eksportyn azaıtý úshin óńdeý ónerkásibinde iri jobalardy júzege asyrý boıynsha jumystar belsendi júrgizilip keledi. Máselen, temir rýdasy boıynsha Qostanaı oblysynda («SSKÓB» AQ) jáne Pavlodar oblysyndaǵy metallýrgııalyq klaster («Mineral Product International» JShS, ferroqorytpa, ystyq brıkettelgen temir jáne bolat ónimderi) ystyq brıkettelgen temir óndirý josparlanyp otyr. Mys keni boıynsha Abaı oblysynda mys balqytý zaýytyn salý ( «KAZ Minerals Smelting» JShS QAZ Mınerals Smeltıng/NFC), sondaı-aq Qazaqmys kásiporyndary (Jezqazǵan jáne Balqash mys balqytý zaýyttary) bazasynda Aıdarly jáne Kóksaı ken oryndarynan shıkizatty qaıta óńdeý josparlanǵan.
Geologııa salasyn damytý perspektıvalary
Qazaqstan perspektıvaly aýmaqtardy zerdeleý jáne geologııa salasyna ınvestıııa tartý boıynsha sheteldik áriptestermen yntymaqtastyqty belsendi túrde keńeıtip keledi. Búgingi tańda mıneraldy-shıkizat bazasy qatty paıdaly qazbalardyń 987 ken ornyn qamtıdy jáne olardy barlaý dınamıkasy oń kúıinde qalyp otyr.
2024 jylǵy geologııalyq barlaý jumystarynyń nátıjeleri boıynsha quramynda mıneraldy qory men resýrstary bar 17 ken orny memlekettik tirkeýge alyndy:
- altyn – qory 107,5 tonna, resýrstary 337,04 tonna,
- kúmis – qory 1904,5 tonna, resýrstary 172087,2 tonna,
- mys – qory 4916,7 myń tonna, resýrstary 7796,9 myń tonna,
- myrysh – qory 2549,6 myń tonna, resýrstary 338,9 myń tonna,
- temir kenderi – qory 128 mln tonna, resýrstary 162 mln tonna,
- qorǵasyn – qory 1319,5 myń tonna, resýrstary 64,1 myń tonna,
- volfram – qory 409,9 myń tonna, resýrstary 743 myń tonna,
- hrom – resýrstary 464,1 myń tonna,
- molıbden – qory 14 t, resýrstary 39 tonna,
- margane – qory 794 myń tonna, resýrstary 1137,3 myń tonna.
Sondaı aq bıyl alǵash ret memlekettik esepke kómirsýtek shıkizatynyń 6 ken orny qoıyldy:
- gaz – 1776,5 mln m3.
Memleket basshysynyń 2023 jylǵy Qazaqstan halqyna Joldaýynda aıtylǵan tapsyrmasyn iske asyrý sheńberinde 2026 jyldyń sońyna qaraı Qazaqstan aýmaǵyn 2,2 mln sharshy shaqyrymǵa deıin geologııalyq-geofızıkalyq zertteýmen qamtýǵa qol jetkizýge baǵyttalǵan jumystar júrgizilýde. 3 jyl ishinde qarjylandyrýdyń jalpy somasy 20 mlrd. teńgeden asady.
Sonymen qatar aýdandardy geologııalyq jete zertteý, geologııalyq-mıneragendik kartaǵa túsirý jáne tereń geologııalyq kartaǵa túsirý jumystarynyń nátıjeler de bar. Atalǵan jumystar nátıjelerine sáıkes, baǵaly, tústi jáne qara metaldar boıynsha boljamdy resýrstary bar perspektıvaly 60 ýchaske anyqtaldy. Bul ýchaskelerdi barlaýǵa arnalǵan lıenzııa sheńberinde odan ári zerdeleý úshin jer qoınaýyn paıdalanýǵa berý josparlanyp otyr.
Sırek jer metaldary salasyn damytýǵa baǵyttalǵan jer qoınaýyn memlekettik geologııalyq zertteý sheńberinde 12 ýchaskede izdeý jumystary jalǵasýda.
Búgingi kúni qorlary shamamen 800 myń tonnaǵa baǵalanatyn Kúırektikól ýchaskesiniń perspektıvalylyǵy týraly derekter bar, al sırek kezdesetin metaldardyń, onyń ishinde erıı men lantanıdterdiń 935,4 myń tonna mólsherindegi boljamdy resýrstary bar.
Sonymen qatar salaǵa ınvestıııa tartý jáne sırek kezdesetin metaldar áleýetin arttyrý maqsatynda osmıı men renııdi qospaǵanda, sırek kezdesetin metaldar balanstyq qorlary týraly derekterdi qupııasyzdandyrý jumystary júrgizilýde.
Sondaı-aq Qazaqstanda kómirsýtekterdiń jańa ken oryndaryn ashý úshin aıtarlyqtaı perspektıvalar bar.
Qazirgi ýaqytta geologtar shamamen 76 mlrd tonna boljamdy shartty otyn resýrstary bar 15 shógindi basseın bóledi. Búgingi tańda munaı-gaz óndirýdiń barlyq kólemi ıgerilgen 5 basseınge tıesili. Olardyń ishindegi eń irisi – Kaspıı mańy, ol eldiń resýrstyq bazasynyń shamamen 80%-yn quraıdy.
Sonymen qatar qosymsha az zerttelgen 5 shógindi basseınniń aıtarlyqtaı keleshegi bar. Bular Soltústik Torǵaı, Aral, Syrdarııa, Shý-Sarysý jáne Ertis mańy shógindi basseınderi. Bul basseınderdiń iske asyrylmaǵan kómirsýtek áleýeti áli de aıtarlyqtaı.
Aǵymdaǵy jyly geologııalyq-geofızıkalyq ádister keshenin, onyń ishinde Aral az zerttelgen basseıni sheginde Shyǵys jáne Batys ýchaskelerinde 2D seısmıkalyq barlaýdy qoldana otyryp, óńirlik zertteýler aıaqtalýda, onyń zertteý alańy 56 myń sharshy km.jumys nátıjeleri boıynsha "Batys" ýchaskesiniń boljamdy resýrstary 0,8 mlrd tonnaǵa baǵalanady, alynatyn qorlar 0,3 mlrd tonnaǵa baǵalanady. Bolashaqta osy ýchaskelerdi neǵurlym egjeı-tegjeıli zertteý úshin izdeý jumystaryn qoıý josparlanyp otyr.
Nátıjeler geologııalyq barlaý jumystarynyń joǵary deńgeıin jáne Qazaqstannyń mıneraldy-shıkizat bazasyn damytýǵa eleýli úlesin kórsetedi. Bul salanyń básekege qabilettiligin jáne onyń odan ári ósýge daıyndyǵyn kórsetedi.
Otandyq óndiristi qoldaý
Ekonomıka qurylymyn ózgertý aıasyndaǵy negizgi mindetterdiń biri – otandyq taýar óndirýshilerdi qoldaý. Osy maqsatta Úkimet otandyq óndiris taýarlaryn tutynýdy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan ekonomıkalyq patrıotızm qaǵıdatyn engizdi.
Memlekettik satyp alý sheńberinde otandyq taýar óndirýshilerden basym tártippen satyp alynatyn otandyq óndiristiń 4 543 taýaryna alyp qoıý belgilendi. Memlekettik satyp alýlardaǵy qazaqstandyq ónimder tizbesiniń keńeıýi otandyq kásiporyndarmen jasalǵan kelisimsharttar sanynyń 1,4 esege artýyna, al olardyń jalpy somasynyń 40%-ǵa ósýine alyp keldi. Sonymen qatar «Samuryq-Qazyna» qorynyń kompanııalar toby, sondaı-aq basqa da iri jer qoınaýyn paıdalanýshy sýbektiler otandyq óndirýshilermen jasalǵan uzaqmerzimdi sharttar men ofteık-kelisimsharttar somasy 622,3 mlrd teńgeden 765 mlrd teńgege deıin ulǵaıdy.
Munaı-gaz salasynda barlyq satyp alýdyń negizgi kólemi (65%) úsh iri operatorǵa (Teńizshevroıl, Qarashyǵanaq Petroleým Opereıtıng, NCOC) tıesili. Osyǵan baılanysty, olardyń barlyq satyp alýlarynyń 75%-yn quraıtyn 16 taýar toby boıynsha elishilik qundylyqty damytýdyń uzaqmerzimdi baǵdarlamalaryn qaıta qaraý jumystary júrgizilýde.
Memleket qarajaty esebinen nysandardy salý kezinde otandyq qurylys materıaldary men jabdyqtary barynsha qoldanylady.
Memlekettik qoldaý sharalary jańa biryńǵaı tizilimge engizilgen tekserilgen otandyq taýar óndirýshilerge ǵana kórsetiledi.
Iskerlik belsendilikti arttyrý jáne bıznes júrgizýge qolaıly jaǵdaı jasaý jumysy sheńberinde Úkimet «taza paraqtan» qaǵıdatyn engizdi. Bul shaǵyn jáne orta bıznes (ShOB) sýbektilerine qoıylatyn 10 myńnan astam talaptardy joıýǵa múmkindik berdi. Qabyldanǵan keshendi sharalar nátıjesinde el ekonomıkasyndaǵy shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesi 37%-ǵa deıin ósti.
Turǵyn úı qurylysy
Turǵyn úı qurylysy – azamattardyń ómir súrý sapasyna áser etetin mańyzdy aspekt. Osyǵan oraı elimizde baǵdarlama qabyldandy, onyń sheńberinde 7 jyl ishinde 111 mln m2 turǵyn úıdi paıdalanýǵa berý josparlanyp otyr. Osylaısha, 1 mln-ǵa jýyq otbasy baspanaly boldy.
Sonymen qatar 2024 jyly damý jospary túzetildi, nátıjesinde 15,5 mln m2 turǵyn úıdiń ornyna 18 mln m2 baspana tapsyrylady.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha 2024 jyldyń mamyr aıynda «Otbasy Banki» «Naýryz» jańa turǵyn úı baǵdarlamasyn iske qosty. Onyń aıasynda 188,3 mlrd teńgeden astam somaǵa 7217 myń nesıe berildi.
Jyl basynan beri ıfrlandyrý jáne qala qurylysy saraptamasyn engizý arqyly naqty zańsyz qurylysty iske asyrý múmkindigi alynyp tastaldy. Bul shara Memleket basshysy birneshe ret belgilegen naqty qurylys máselesin sheshýge múmkindik berdi. Keshendi sharalar saıabaqtar men áleýmettik nysandarǵa arnalǵan aýmaqtarda kóppáterli úıler salý múmkindigin joıady, bul ekologııalyq tepe-teńdikti saqtaýǵa jáne qalalyq ınfraqurylymdy jaqsartýǵa yqpal etedi.
