"Taqııaly perishte" fılmine 50 jyl

– Bul kınony túsirý týraly oı alǵash qalaı týdy eken?

– Áldebir estelikte Halyq artısi Kaýken Kenjetaev «fılmniń sıýjetine ıdeıa usynǵan meniń zaıybym, ánshi Shabal Beısekova edi» dep jazǵanyn estidim. Negizi, ol jańsaqtaý pikir. Shyndyqqa janasa qoımaıdy. Kezinde Sháken Aımanovtyń ózi aıtqanyndaı, atalǵan dúnıeniń senarııi Ámına Ómirzaqova, Álimǵazy Raıymbekov jáne men úsheýmiz úshin arnaıy jazylypty.

– Demek, rejısser sizdi Aısha róline eshbir synaqsyz-aq bekitken bolyp tur ǵoı. Sonda da kópshiliktiń osy tóńirektegi jaǵdaıdy naqtylaı túsýge qumartatyny anyq.

– Bul ózi ájeptáýir uzaq «tarıh». Men bes fılmge tústim. «Taqııaly perishte» tórtinshi kınom eken. Tyrnaqaldy fılmim ­– «Án qanatynda». Ol, negizinen, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Sozaq aýdanynda túsirildi. Mine, Sháken aǵa meni birinshi ret sol túsirilim alańynda kórip, qyzyqqan sekildi.

– Sóz oraıynda sol «Án qanatynda» týyndysyna qalaı kelgenińizdi aıta ketseńiz bolar edi.

– O kezde Almatydaǵy №56-mektepte 11-klasta oqıtynmyn. Ázirbaıjan Mámbetov túsirgen bul dúnıeniń ekinshi rejısseri Ǵalııa Súleımenova mektebimizge kelip, Láıla róline laıyqty qyz izdeıdi. Biraq talaı adamdy kórip, eshkimge kóńili tolmaǵan sııaqty. Aqyrynda o kisi bizdiń de synybymyzǵa kirip, fotosynaqtan ótkizý úshin meni tańdap aldy. ­ – Oıda joqta kınoǵa túsý múmkindigi qatty qýantqan shyǵar? – Árıne. Bul oqıǵa meniń ómirimde aıryqsha serpilis týǵyzǵany daýsyz. Láıla róline bekitilip, senarıımen tanysa kele, munyń qazaqstandyq jazýshy Nıkolaı Anovtyń romany jelisimen daıarlanǵan dúnıe ekenin bilgenmin. Shyǵarma alǵashqy qazaq teatrynyń qalyptasý tarıhyna arnalǵan. Qalamger kitabyna teatr korıfeıleri – Qalıbek Qýanyshbaev, Isa Baızaqov, Shara Jıenqulova, Qurmanbek Jandarbekov, erli-zaıypty Qanabek jáne Kúlásh Baıseıitovter, ózge de óner sańlaqtary ómiriniń keıbir qym-qýyt, qyzyqty sátterin arqaý etedi. Osyny álgi tusta «Ana – Jer Ana» spektakli arqyly búkil Odaqqa, qala berdi alys shet elderge aty dúrkirep shyǵa bastaǵan Ázirbaıjan aǵa kıno tilinde beıneleýdi uıǵarady.

– Iá, solaı eken. O kisiniń bul talabyna sol kezdegi «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń kórkemdik jetekshisi Sháken Aımanov qoldaý kórsetipti. Sóz oraıynda aıta keteıik, osy fılmde Qajymuqan rólin oınaǵan Álimǵazy Raıymbekovtiń de týra men sekildi kınoǵa alǵash túsýi kórinedi. Mundaǵy bas keıipker Musa ­– Isa Baızaqovtyń prototıpi. Ony keskindegen ­– belgili akter Ánýar Moldabekov. Sábıra áıgili ánshi Maıra Shamsýtdınova tulǵasynan alynǵan. Bul róldi teatr prımasy Torǵyn Tasybekova oınady. Musa Sábırany súıedi. Biraq Qoıandy jármeńkesinde alma satyp turǵan Láılaǵa kózi túsip qalyp, kóńili soǵan qulaıdy... ­ – Iá, týyndynyń keıbir shyrǵalańǵa toly, tartysty sátterin umytqan joqpyz. – Bir kúni túsirý alańynda abyr-sabyr jaǵdaı týyndap qaldy. Eldiń bári aıaq astynan ábigerlenip, ersili-qarsyly júgiris kóbeıip ketti. Sóıtsek, Almatydan Sháken Aımanov kelipti. Jumys barysymen tanysyp, Ázirbaıjan aǵaǵa kómektesýge nıettengen eken. Fılmde Musanyń Láılany, ıaǵnı, meni súıregendeı qylyp qymyzhanaǵa alyp baratyn epızod bar. Láıla aýyldyń uıań qyzy, kópshiliktiń kózine túsýge qysylyp, barǵysy joq. Biraq, áıteýir, kelemiz. Musa álgi jerde qyzyp alyp, shataq shyǵarady. Óz býyna isip-keýip, shirenip otyrǵan baılardyń ońbaǵandyǵyn, aramzalyǵyn betterine basady. Álden ýaqytta tóbeles bastalady. Mundaıdy buryn kórmegen Láıla jylap turady. Ony Álimǵazy – Qajymuqan jubatady. Sháken aǵa dál osy kóriniske kýá boldy. Keıin bilgenimizdeı, oǵan qazaqtyń myna batyr tulǵaly jigiti men taldyrmash qyzyn óz fılmimde juptastyrsam degen oı sol jerde kelipti. – Únemi izdenis ústinde júretin óner adamyna kez kelgen eleýsiz sýrettiń ózi qozǵaý salatyn bolar. «Taqııaly perishte» fılmi Álimǵazy aǵa ekeýlerińizdiń sonaý «Án qanatyndaǵy» sátterińizden bastalǵandaı eken-aý. – Solaı sekildi. Keıin áldebir estelikten oqydym, Sháken aǵa shahmat oınap otyryp ta, ylǵı bolashaq fılmderiniń sıýjetteri týraly tolǵanady eken. Oılaryn demalys sátterinde de ylǵı pisirip júrgenin aıtatyn kýágerler bar.

– Úlken rejıssermen tanysqan kezdegi áserińiz esińizde me?

– Árıne, ondaı sátter umtylmaıdy ǵoı. Sháken aǵa jón surady. Qoıǵan suraqtaryna naqpa-naq jaýap berdim. Áke-sheshemdi biledi eken. Birtalaı tildestik. Óte qarapaıym, qaıyrymdy, meıirimdi adam eken dep oıladym. Artıster toby, negizinen, Shymkent qalasyndaǵy qonaq úılerdiń birine jaıǵasqan bolatyn. Aýa raıy buzylǵan kezderde, jańbyrly kúnderde úzilis jarııalanady. Men bólmede úsh-tórt grımer orys qyzymen birge turdym. Anda-sanda ermek qylyp karta oınaımyz. Oıynnyń sharty boıynsha utylǵan adam belgili bir tilekti oryndaıdy. Álgi qurbylarym men jeńilgen jaǵdaıda án saldyratyn edi. Dál sondaı kezde Sháken aǵa kelip qaldy. Men o kisiniń aldynda án salýǵa yńǵaısyzdanyp, ne isterimdi bilmedim. Qurbylarym áı-sháıǵa qaramaı: «Káne, talapty orynda! Óleń aıt!» dep jan-jaǵymnan shýyldap, janymdy qysyp barady. Jaǵdaıdy túsingen rejısser bul qaıter eken degendeı, bir mezet ańtaryla qarap qalypty. Men ne de bolsa dep, ornymnan turdym da, kánigi ánshilerge uqsap eki qolymdy aldyma ustap syzylta jóneldim. Sháken aǵa batyldyǵyma qatty rıza boldy. Máz bolyp, ha-ha-halap rahattana kúlip, qol soqty.

­ – Sóıtip, sál keıinirek «Taqııaly perishteniń» basty rólderiniń birine bekitildińiz. ­

– Iá, biz úshin eshbir kınosynaq bolǵan joq. Ádette basty rólge kórkemdik keńestiń sheshiminsiz bekitpeıdi. Keńestiń árbir múshesi maquldap qol qoımasa eshkimniń bekitýge quqy joq. Áıtkenmen, úsh adam sol qaǵıdaǵa qaramaı-aq qabyldandy.

– Iá, burynnan tanyǵan. Ekeýi 1945 jyly «Abaı áni» fılmine qatar túsipti. Ámına Ajardyń, al ózi Sháriptiń rólinde oınaǵan. Apaıdyń dramalyq talantyn erteden baǵalaǵan. Ómirde qandaı adam ekenin bilgen. Ámına jarqyn minezdi, únemi kóńildi júretin qaısar kisi edi ǵoı. Erterekte nemere aǵasy repressııaǵa ushyraǵanda túrmeden shyǵaryp alýǵa talaptanyp, artynan izdep barǵan da kórinedi. Ókimettiń keńselerine qaımyqpaı kirgen adam. Shıraq. Qurbysynyń osyndaı qasıetin biletin Sháken aǵa endi ony komedııalyq rólge salyp kórýdi oılaǵandaı.

– «Taqııaly perishte» fılmine sizdiń týǵan ápkeńiz Dana Altaıbaeva da tústi. Ol munda sol Ámına Ómirzaqova somdaǵan Tana róliniń jas kezin keskindeıdi. Sháken aǵa Danany qalaı tańdaǵan? ­

– O zamanda Almatydaǵy bizdiń úı ornalasqan qazirgi «Nursultan Nazarbaev» pen «Abylaıhan» kóshesine deıingi aralyq «Brodveı» dep atalatyn. Naǵyz ortalyq aımaq bolyp esepteledi. Qazaqtyń qaımaq betine shyqqan tulǵalary kóbinese sol mańaıǵa shoǵyrlanǵan-dy. Sháken aǵa brodveılikterdiń úlken-kishisin jaqsy tanyǵan. Álgi aýdandaǵy Artıster úıi men opera teatry aralyǵynda halyqqa eń belgili adamdar jıi serýendeıtin. Baıǵalı Dosymjanov, Ermek Serkebaev, Ánýarbek Úmbetbaev syndy adamdardyń bári sol jerde júretin. Aǵaıyndy Abdýllınderdi, sýretshi Kalmykovty da ylǵı sol jerden tabar edińiz. Biz de olardy bala jastan biletinbiz. Men uıańdaý, oıshyldaý, jaıbasarlaý edim de, Dana eti tiri, óte sergek qyz boldy; Sháken aǵa Danany sol kezden tanıdy. Birde, tipti, úıine qonaq keletin bolyp, Dana men onyń qurbylaryna: «Maǵan kómektesip jiberińder, aınalaıyndar. Azdap qysylyp qaldym» dep ótinish jasap, úıine aparyp et astyrypty. Jáne ápkemniń túri de Ámına apaıǵa uqsaıdy. Kelbeti, qımyly, shıraqtyǵy da keledi. Sondyqtan ony da kınoǵa birden shaqyrǵan.

– Ol ras. Budan soń «Atameken», «Kógildir marshrýt», «Taqııaly perishte», «Kene» fılmderine tústim. Ataqty rejısser meni udaıy nazarynda ustady. – Osynaý fılmderge túgel derlikteı stýdent kezińizde túsipsiz. Eger qupııa bolmasa, gonorar mólsheri qandaı edi? – «Án qanatynda» fılmi úshin jyl boıy aıyna alpys somnan eńbekaqy alyp turdym. Bul birinshi kýrs stýdentine jaman jalaqy emes qoı. Onyń ústine oqý ornynan kóterińki stıpendııa alatyn edim. Gonorardy naqty qaıda jumsaǵanym esimde joq; tek alǵashqy aılyqqa anama dep laǵyl tasy bar altyn júzik pen shaı servızin alǵanymdy bilemin. Dál sol jyly «Atamekenge» tústim. Mundaǵy bir kúndik túsirilimge bola tólengen aqy aldyńǵy fılm jalaqysynan edáýir kóterińki-tin. Al «Taqııaly perishte» kınosynyń aqysy aıyna júz somnan aınaldy. Bul – respýblıkaǵa eńbegi sińgen artıstiń aılyǵy deńgeıine saı. Muny da jyl boıy berdi. Buǵan eki-úsh kóılek tiktirgenimdi bilemin, sondaı-aq gollandııalyq kúderi etik, franýzdyń lakty týflıi jáne djersı pálte aldym. Ápke-sińlimdi de asa renjitkem joq. Áıteýir, kıimim men kitaptarymdy óz eńbegimmen tapqanyma ákem ishteı rıza bolǵan sekildi.

– Teginde, kıno sizdiń taǵdyryńyzǵa birshama yqpal etti deýge negiz bar ǵoı?

– Árıne. Reti kelgende taǵy bir «tarıhty» aıta keteıin. Men on birinshi klasta Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń ıtalıan tili fakýltetine túsýge talaptanyp júrgenmin. Biraq ákem jibermedi. Ázirligim kúshti edi. Arnaıy kýrstarǵa qatysyp, uzaq daıyndalǵanmyn. Sol kezdiń ózinde franýz tiline de jetik bolatynmyn. Kez kelgen synaqtan qınalmaı ótetinime senimdimin-di. Papam: «Joq, aınalaıyn. Jibere almaımyn. Moskvaǵa ári-beri baryp qaıtýyń úshin de qanshama qarajat kerek» dep úzildi-kesildi qarsy boldy. Meniń: «Maǵan qalaı senbeısiń?! Mindetti túrde túsemin. Qaıtyp kelmeımin, synaqtan súrinbeımin!» degenime de qaramady. Basty dilgirlik qarjyda emes-tin. Qyzym japadan-jalǵyz alysqa ketip, birdeńege urynyp qala ma dep qaýiptengen sııaqty. Taýym shaǵylyp, qatty kúızeliske tústim. Balkonǵa shyǵyp, eshqaıda shyqpaı jatyp aldym. Meni osy aýyr depressııadan sonaý «Án qanaty fılmine» bekitkeni alyp qalǵandaı. Joǵary oqý oryndaryna qabyldaý emtıhandary bastalýǵa bir kún qalǵanda ápkem, aǵylshyn tiliniń mamany Saıda kelip: «Tur, búgin eń sońǵy kún. Áıtpese bir jylyń zaıa ketedi» dep Shet tilderi ınstıtýtyna qujat tapsyrtty. Sabaqtardy shekildeýikshe shaǵatyn edim. Onyń ishinde tarıh, ádebıet pánderin jaqsy bilemin. Bárin de úzdik tapsyryp, oqýǵa tústim.

– Joq, aktrısalyqty eshqashan armandaǵan emespin. Eger óner men ǵylym jolyna túspegende menen táýir kınosenarıst shyǵar edi dep oılaımyn. Ákem, belgili jazýshy Júsip Altaıbaevtyń qalamgerlik qabyleti balalarynyń ishinde maǵan darydy ma degen joramalym bar. Orys ádebıeti men shet tilderin jaqsy oqyǵanymdy aıttym. Álem klassıkteriniń kóptegen shyǵarmalaryn orta mektepti támamdaǵansha qýzap úlgerdim desem artyq emes.

– «Án qanatynda» kınosyna túsip júrgende bireýler maǵan atqa minýdi úıretti. Atymnyń basy qatty eken. Bir kúni oqys julqynyp, aıdalaǵa qaraı zýlap shaba jóneldi. Tizginge ıe bola almaı sumdyq qoryqtym. Qudaı saqtap, qalaı ushyp túspegenimdi bilmeımin. Áıteýir, aman qaldym. Qaptaldasa shapqan adamdar jan-jaqtan qaýmalap, aqyry toqtatty. Sóıtsem, sol aýyldyń massovkaǵa qatysqan jigitteri meni qaqpaılap, alyp qashýdy oılastyrǵan kórinedi.

– Túsirý kezinde artıster arasynda da nesheqıly ahýal bolatyn shyǵar. Áriptesterdiń ózara tartysqan jáıtteri kezdesti me eken?

– Bir syrdyń shetin arada elý jyl ótkende azdap ashaıyn. Ámına apaı Sháken aǵany menen qatty qyzǵanatyn edi. Álgi sátte o kisi elý jastaǵy jesir áıel. Sháken aǵa elý tórtte. Áıteýir, apaıdyń rejısserge degen áldebir tylsym sezimi boldy. Ol úshin eshkimdi sógýge kelmes; pende balasynyń bir-birine degen túrli túısigi tabıǵı nárse. Biraq aǵaı apaıymyzǵa áıel retinde emes, eń aldymen adam, aktrısa retinde qarady-aý dep paıymdaımyn. Al jas, sulý qyzǵa árkim qyzyǵady, Sháken aǵanyń da ózime degen erekshe yńǵaıyn sezinetin edim. Degenmen, o kisi ar-uıattan attamady. Tipti, qolymnan ustaǵan emes. Óıtkeni, joǵaryda aıtqanymdaı, ata-anamdy biletin adam; odan soń tárbıeli, tekti kisi, meniń de minezimdi baıqady. Kóp oqyǵanym bar, keıbir qulaı ketýge daıar turatyn qyzdardaı jeńiltek emespin. Men kınoǵa sonsha saqtyqpen, úrke qaraıtyndaı edim. Sondaı-aq qaıtken kúnde de kópshilikke tanymal bolyp, paıdaǵa keneleıin degen maqsat bolǵan emes. Rejısser sol qasıetimdi baǵalaǵandaı.

– Ras, meni onsha unatpaıtyn-dy. Ylǵı maǵan: «Áı, keldiń be, aktrısa pogorelogo teatra?!» – deıtin. Osyndaıda ózara kúlki shaqyratyn keıbir áreketterimiz eske túsedi. Rıga saparynda bolý kerek: «Mine, kórdiń be, Sháken aǵań maǵan mynany áperdi!» dep sý jańa jempirin kórsetip maqtandy. Men de dereý qyzǵanyp: «Sháken aǵa, maǵan nege almadyńyz mynadan?!» dep kádimgishe qyzaraqtap jatyrmyn. Jastyq albyrttyq, ańǵaldyǵym bar. Aǵaı erteńine maǵan da bir ıýbka ákelip berdi. Ózi ishegi qatyp kúlip, máz bolyp júr.

– Shynynda da, óner adamdarynyń ortasynda nebir qyzyqty jaǵdaılar ushyrasady-aý.

– Men turmysqa shyǵyp, sábıli bolǵan soń endi kınodaǵy ǵumyrym osymen bitti ǵoı dep júr edim, jumysqa Sháken aǵa telefon soǵyp, izdegen eken. Onda Orta-Azııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda aýdarmashymyn. «Grýzııa astanasynda Qazaq kınosynyń aptalyǵy ótkeli jatyr, soǵan barýǵa qalaı qaraısyń?» dep suraıdy. «Baramyn, aǵa. Tek jumystan bosatyp alsańyz boldy ǵoı» deımin. Meni kórgen sátte: «O, tamasha! Keskin-kelbetiń oıdaǵydaı!» dep qýandy. Tolyp ketti me dep qaýiptense kerek. Bul emeýirinnen rejısserdiń taǵy bir jańa kınofılmdi josparlap júrgenin ańǵardym. Sonymen Tbılısıge de jetip, is-shara laıyqty ótip jatty. Bir kúni keshke qaraı meımanhana bólmesinde demalyp jatsam, álde balkonnan tústi me eken, qaıdan sap etkeni belgisiz, bir qushaq gúl kótergen grýzın azamaty kirip kelgeni. Qatty shoshyp, esikti zorǵa ashyp, dálizge ytqyp shyqtym. Keıin álgige bizdiń delegaııa quramyndaǵy bireýdiń «myna kelinshek saǵan ólerdeı ǵashyq bolyp júr» dep «jol» siltegenin túsindim. Qasaqana meniń bedelime nuqsan keltirýdi kózdegeni anyq. Qatty renjidim.

– Sonaý kınofılmderge aralyqta qanshama jyldar ótkende syn kózimen qarap, «áttegen-aı, anany búgin sál basqashalaý oınaıtyn edim» dep ókinetin kezder kezdese me?

– Álbette, ondaı sátter bar. Mysaly, men ózimniń «Taqııaly perishtedegi» keskinime onsha rıza emespin. Asa tartymdy bolyp shyǵa almadym. Ónerden habardar aǵaıynnyń bári: «Án qanatynda» sonsha sulýsyń, al «Taqııaly perishtede» nege solǵynsyń?!» dep suraıdy. Tipti, meni eshbir grımsiz túsiripti. Máselen, aspaly joldaǵy tómennen túsirilgen kórinis sondaı sátsiz. Grımsiz otyrǵanym bir basqa, kózim kúnge shaǵylysyp, qabaǵym kirjıip tur. Óıtip túsirýge bolmaıdy ǵoı. Bul – óreskel qatelik. Al Gollıvýdta akterdi kameraǵa tartpastan buryn úsh saǵat boıy grımdeıdi. Eki saǵattaı ýaqyt jaryq berýge jumsalady. Mine, osydan keıin bir ǵana kadr jasalady. Al bizde iske qalaı bolsa solaı qarap, kásibı deńgeıge múlde mán berilmegen sátter kóp eken. Mundaı olqylyqqa, árıne, operator jaýapty. Keıbir tisqaqqan jasamys akterlerdiń jastardyń kóleńkesinde qalyp qoıýdan qorqyp, solarmen baqtalasatyn kezderi kezdesedi. «Áı, ol onsyz da ádemi ǵoı; sen oǵan bola bas qatyrma» dep operatordy azǵyratyn jáıtterdi bilemiz. Men iri planda bir ǵana márte kórinedi ekenmin. Onyń ózinde, jańa aıtqanymdaı, kózim kirbıip otyrmyn. Al keıbir adamdar kileń badyraıyp, qaıta-qaıta jarqyrata kórsetiledi. Qysqasy, óz beıneme osyndaı kóńil tolmastyq bar. Jekelegen mamandardyń da: «Taılaq Aıshaǵa ne úshin yntyqty? Ol fılmdegi eń sulý adam retinde kórsetilýi kerek emes pe edi! Keıipker keskini laıyqty ashylmady. Óte kúńgirt» – deıtin pikiri kókeıge ábden qonady. Ras, o kezde tájirıbem az edi. Istiń názik qaltarystaryn bile qoımadym. Al qazir kóp kemshilik anyq kórinedi. Bylaı otyra sal, anda qara, munda qara degenge kóne berippiz. Al ol kadr maǵan jarasa ma, jaraspaı ma. Qazir bulaı salystyrýǵa qaqym bar. Sebebi, bizdiń bul fılm kórilim jaǵynan Gollıvýdtyń búkil rekordtarynan asyp túsedi. Elý jyl boıy bir kınony el nelikten jalyqpaı kóredi?.. ­

– Iá, birqatar ókpe-renishińiz bar sııaqty. Degenmen, «Taqııaly perishte» sizdiń aınymas aksessýaryńyz ispetti emes pe?

– Ol ras, bul fılmdi meniń vızıttik kartochkam dese bolady. Jurttyń kóbi tanyǵan kezde Aısha, Aısha dep júgiredi. Birge fotoǵa túskisi keledi, qoltańba suraıdy. Alaıda jasymyz ulǵaıyp, aldy-artqa qarap, arajikti salmaqtaǵan kezde osynyń ne qajeti bar; bos dalaqtaý emes pe dep oılanady ekensiń. Fılmimiz elý jyl boıy úzdiksiz kórsetilip jatyr dep maqtanamyz, tek eńbegińdi elep-eskerip jatqan eshkim joq. Mysaly, qazir Álimǵazy áriptesimniń omyraýy orden-medaldan kórinbeıdi. Birde ózine: «Áleke, soǵys ardageri sekildi keýdeńizdi toltyryp alypsyz. Al mende tósbelgi de joq eken» ­– dep ázildedim. Ol – Almaty oblysynyń Qurmetti azamaty. Ákimshilik úsh bólmeli páter bergen. Qazaqstanǵa eńbek sińirgen qaıratker. Iaǵnı, birqatar marapat ıesi. Mundaı syıapattyń syry qalaı dep ózinen surasam: «Sen neǵyp otyrsyń, nege suramaısyń» deıdi. Qaıda baryp, kimge alaqan jaıamyn? Suraý degen saltymyzda joq. Tárbıemiz ondaı emes. Mine, endi meni esterine qashan túsirer eken dep kútip otyrǵan jaıym bar. Ónerge menen on jyl keıin kelgen aktrısalar da qanshama ataq alypty. Maǵan bir rejısser aıtady: «Nesine qapalanasyń, sen kınoǵa túsip, beıneń onsyz da máńgilikke qaldy. Naǵyz marapat degen sol emes pe!» deıdi. Basqalardyń da keskini ekranda qaldy ǵoı. Al olar soǵan qosa ataqtaryn da aldy. Ondaı ıgilik maǵan laıyq emes pe? Qazaqtyń kıno ónerin nasıhattap qanshama maqala jazdym. Sháken Aımanovtyń týǵanyna júz jyl tolýy qarsańynda otyz habarǵa qatysyp, radıo, televızııa, gazet-jýrnaldarǵa qanshama suhbat berippin. Bir márte: «Apaı, sizsiz habar ótpeıdi. Qutqara kórińiz!» dep qıylyp shaqyrǵan soń ushaqpen Astanaǵa da bardym. Qystyń kúni edi, habardan keıin meni eshkim kerek te qylǵan joq, túnde dirdektep dalada qalǵandaı boldym. Tipti, jaıaý-jalpylap, tanysymnyń úıin izdep júrip, úsip ólip te qala jazdadym. Sóıtip erteńine ıt bolyp Almatyǵa qaıta qaıttym. Qazaqstan Kınematografıster odaǵynyń múshesi bolsam da, jol shyǵynyn da eshkim ótegen joq. Renjimessiń, oraıy kelgende keıbir mán-jaıdy bazyna qylyp aıtyp jatqanym ǵoı.

– Abaı ómiri jóninde kıno túsirýge daıarlanypty. Maǵan: «Ishteı ázirlene ber. Buıyrtsa, basty rólderdiń birin oınaısyń» dep edi. – Qap. Qaıran er armanyna jete almaı úzilgen eken ǵoı. – Iá, ol oıdy ózi mert bolatyn sol 1970 jyldyń aıaq tusynda aıtqan-dy.

– Degenmen, sońynda ólmes týyndylary qaldy. Máselen, siz osy «Taqııaly perishteniń» ómirsheńdigi nede dep oılaısyz?

– Fılmdegi árbir epızodtyń el jadynda jattalyp qalý syry naǵyz halyqtyq qasıettiń kórsetilýinde bolar. Munda ulttyq mentalıtet sátti qamtylǵan. Ańǵal da jasampaz, ómirge qushtar qazaqtyń jan álemi tuńǵıyq tereńnen, ishki názik ıirimderden sonshama bir tylsym shýaq arqyly sýretteledi. Eldiń minezi súrboıdaq balasyn aıaqtandyramyn dep sharq urǵan qarapaıym áıel obrazy arqyly ashylady. Munda qazaq halqynyń úlkendi syılaý, kishipeıildik sııaqty ozyq salt-dástúri kestelenedi. Rejısser eldiń rýhyn kóteretin, ulttyq sanany dáripteıtin dál osyndaı fılm qajet ekenin jaqsy túsingen. Fılmde ásem Almatymen birge eldiń Áýbákir Smaıylov, Ermek Serkebaev syndy úzdik adamdar túsirilgen. Jáne bul dúnıeni jalpyazamattyq týyndy deýge negiz bar. Munda ózge de ulttardyń jaısań adamdary kórinis beredi. Demograftar osy fılmnen keıin aýyl jastary Almatyǵa aǵylǵanyn dáleldepti. Iaǵnı, olar úlken, jarqyn ómirge umtylǵan. Adam bolýǵa talaptanǵan. «Taqııaly perishte» tabysynyń basty «qupııasynyń» biri – rejısserdiń týyndyǵa janyn salǵanynda shyǵar. O kisi eshqashan da aqshany aldyńǵy kezekke qoıǵan emes edi. Óıtseń ónerde tabysqa jete almaısyń. Aǵylshyn kınotanýshysy Nına Hıbbın o kisini «naǵyz óz halqynyń ókili» dep baǵalapty. Sháken aǵa týǵan elin sheksiz súıgen azamat edi. Týyndynyń sáttilik syry rejısserdiń aıryqsha qoltańbasynda jatyr. Sháken Aımanov fılmge kásibı emes adamdardy tartty. Drama artısteri basqasha oınaǵan bolar edi. Qımyldary teatrlanyp, birtúrli jasandy shyǵýy múmkin. Shákeń Italııa rejıssýrasynyń stılin tańdap alǵan. Olar massovkanyń ózin qalyń el ishinen irikteıdi eken. Teatr basqa. Ekranǵa bólek oıyn kerek. Kádimgi ómirdegideı. Tabıǵı. Sháken fılminiń jasampazdyq máni osynda. Aısha róli maǵan asa qıynǵa túsken joq. Onda bir keremet drama oınaldy deı almaısyń. Ózimdi ómirde qalaı ustasam solaı júrýge tyrystym. Mysaly, saǵan bir jigit aıt-uıt joq, súıkenip tıiskisi kelse, ne isteısiń... Álimǵazy da keremet oınady. Kásibı adam dál ondaı jasaı almas edi. Ámına apaıdyń sheberligi onsyz da málim. Mine, osyndaı úshtaǵan oıdaǵydaı shyqty ma dep oılaımyn.

Áńgimelesken Qultóleý MUQASh, QR Mádenıet qaıratkeri
© adebiportal.kz