Aýyt baýyrym, «QAZYBEK ISA AǴAMA NAZ» atty jazbańyzǵa jaýap jazýǵa endi ýaqyt taptym.
Aldymen aıtarym, «Ózińiz óleńińizde aıtqandaı, Ózderińiz tý qyp kóterip kele jatqan naǵyz Ahańdardyń amanaty — búkil Alash jurtynyń basyn qosýǵa arnalǵan usynys. Shekara syrtynda qalyp otyrǵan alty-jeti mıllıon qazaqtyń taǵdyryna, memleketiń qaýipsizdigine tikeleı qatysty másele»-degenińizge qýana qosylamyz, qoldaımyz da.
«Mine, Konsýltaııaǵa taǵy ózgeris engizý máselesi jáne kóterilip jatyr»-deısiz. Eskerte keteıin, Aýyt baýyrym, ádettegideı taǵy da aýyt kettińiz, «KONSÝLTAIIa» emes, KONSTITÝIIaǴA ózgeris engizilýde. «KONSÝLTAIIa» men KONSTITÝIIaNYŃ arasy jer men kókteı, úsh qaınasa sorpasy qosylmaıdy. «KONSÝLTAIIa» degen keńes alý, keńes berý, eshqandaı zańdyq kúshi joq. Al KONSTITÝIIa - bar zańdardyń negizi –Ata zańymyz! Aldymen joǵarydaǵy «KONSTITÝIIaǴA» qol sozbas buryn, ózińizge zańnama týraly «KONSÝLTAIIa» berip alýdan bastap otyrmyn áńgimeni...
Al endi siz eki kózińiz tórt bolyp, túngi uıqyńyzdy tórt bólip, zaryǵa kútken jaýaptardy tyńdańyz.
1.«Álde, bul máseleni kótermeý, qoldamaý týraly Joǵarǵy jaqtan tapsyrma berildi me Sizderge?!»-deısiz.
Bul ne sóz, túsinbedim. Siz bizdi ózińizdiń qyzmet etetin «Nur Otanyńyzben», qazirgi «Amanatyńyzben» shatystyryp aldyńyz ǵoı deımin... Bizge eshkim joǵarydan tapsyrma bermeıdi? Tapsyrma berse, basqalaryn aıtpaı-aq qoıaıyq, biz bıliktiń eń jandy jeri – «MEMLEKETTIK TILDI MINDETTEITIN TÝRALY ZAŃ» qabyldaýdy, odan da eń aýyr jandy jeri - Konstıtýııanyń 7 babyn ózgertip, Memlekettik tildiń mártebesin jeke dara qaldyrý týraly depýtattyq saýal jasaımyz ba? Kezinde Memlekettik hatshy, («Nur Otannyń» múshesi) «Alashtyń atyn atatpaımyn» dep qaharyna minip turǵan kezeńde, bılikti tyńdamaı, 2007 jyldan bastap, 15 jyldan beri Alash murasy men ustanymyn ulyqtaımyz ba?
2.«El aldynda júrgen azamatsyz. Jaı azamat emes, kórnekti aqyn, belgili qaıratker depýtatsyz. Dál osy biz kótergen máselege kelgende Sizdiń únsiz qalǵanyńyzdy, áreketsizdik tanytqanyńyzdy túsinbeı dal boldym. Joq, meniń Sizge depýtattyq mindetińizge súıep aıtqan eki-úsh aýyz sózim aýyr kelip júr me. Iá, qazaqtyń Qazybegi atyńyzben qansorǵysh Tımýr Qulybaevtan jeńilip qalǵanyńyzǵa qatty namystanyp, men Sizdi qamshyladym.»-deısiz.
Rahmet baýyrym, men týraly jyly sózderińizge. Biraq, siz qandastar máselesimen aınalysyp júrsiz, onyń ústinde talaı jyldan beri «Nur Otan»-«Amanat» partııasynda keńesshisiz. Aıtpaqshy, siz Konstıtýııa dep oılap júrgen Konsýltaııa sizdiń osy istep júrgen jumysyńyz - Konsýltantsyz siz. Elimizdegi eń úlken, bılik partııasynda qyzmet etkesin, zańnama jumysynan da habardar bolýyńyz kerek qoı. Osy ýaqytqa deıin úkimet qorytyndy bermese, parlament zańy ótpeıtinin qalaı bilmeısiz? Bul máselemen "Amanat" partııasy basshylyǵy nege aınalyspaǵanyn bilmedim. Ol eń aldymen ózińizge kerek, óıtkeni partııaǵa kelgen azamattarǵa keńes, Konsýltaııa beresiz.
Men aıtaıyn sizge, bizdiń dál qazirgi zańnama boıynsha parlament úkimettiń oń qorytyndysy bolmasa, eshqandaı zań túgili, bir bapty da ótkize almaıdy. Sondyqtan da sizdiń qandastarǵa konstıtýııalyq quqyq berý týraly usynysyńyzdy biz qýana qoldaımyz, ony frakııada talqylap ta kórdik, biraq ol dál qazir mynaý úkimettiń kezinde ótpeıdi.
Nege ekenin aıtaıyn.
Búgin, 7 qyrkúıekte Parlament Májilisiniń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir konstıtýııalyq zańdaryna Memleket basshysynyń 2022 jylǵy 16 naýryzdaǵy Joldaýyn iske asyrý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» QR Konstıtýııalyq zańynyń jobasy jóninde baıandama jasaǵan QR Ádilet mınıstri Qanat Mýsınge: «PREZIDENT AITQAN «YQPALDY PARLAMENT» QAIDA?!» atty depýtattyq suraq qoıdym. Sonda barlyq jaýap bar. Vıdeosy da, jazbasy da «Qazaq úni» portalynda da, meniń feısbýk paraqshamda da tur. Iá, aıtpaqshy, ózińiz de oqypsyz: «Mine, naǵyz depýtattyń sózi! Aıtqanda da dóp basyp aıtty. Ǵylymı aıtty!» dep joǵary baǵa beripsiz, kóp rahmet. Taǵy qaıtalaı keteıin oqyrmandar úshin:
«Prezıdent óziniń joldaýynda tapsyrǵan «Kúshti Prezıdent, yqpaldy Parlament, esepti Úkimet” úshtuǵyryndaǵy «yqpaldy Parlament» degenimiz qaıda? Ol mynaý zań jobasynda qaı bapta bar? Bizge, parlamentke eń birinshi zań shyǵarý jolynda kedergiler jasalmaýy kerek. Ondaı ózgeristi biz mynaý zań jobasynan maıshammen de, qaı shammen de qarap tappadyq…
Qoldanystaǵy zań boıynsha Úkimet oń qorytyndysy bermese, parlament eshqandaı zań jobasy túgili, bir bapty da qabyldata almaıdy. Buny siz óte jaqsy bilesiz, mınıstr myrza, buryn depýtat bolǵasyz! Bundaı úkimet qorytyndysyn suraý tek bıýdjetke áser etetin zań jobalaryna ǵana qatysty dep, taıǵa tańba basylǵandaı atap kórsetilgen Konstıtýııanyń 61 babynyń 6 tarmaǵy men Parlament týraly zańnyń 15 babynyń 4 tarmaǵyn bir ǵana Úkimet reglamentiniń 100-shi tarmaǵy tas-talqanyn shyǵarǵan.
Iaǵnı, barlyq zań jobasy men ózgerister Úkimet qorytyndysyna táýeldi. Bundaı jaǵdaı birneshe ret bizdiń basymyzdan ótti.
Sondyqtan, parlament yqpaldy bolýy úshin qoldanystaǵy atalmysh zańnama baptaryn ózgertý kerek nemese Úkimet reglamentiniń 100-shi tarmaǵyn alyp tastaý kerek!»-dep, suraqty tótesinen qoıdyq.
Osydan-aq bile berińiz parlamenttiń ókilettigi qaı dárejede ekenin...
Iaǵnı, maǵan «Qazaqtyń Qazybegi atyńyzben qansorǵysh Tımýr Qulybaevtan jeńilip qaldyńyz»-degenińiz týra emes, shynyn aıtqanda uıattaý boldy. Men kásipkerlerdiń kókesi Tımýrmen emes, Qazaq Úkimeti tóraǵasy Asqar Mamınmen alystym. Óıtkeni úkimettik qorytyndyny shyǵaratyn jáne qol qoıatyn, ıaǵnı ony ony sheshetin kásipker nemese olıgarh emes, Qazaq úkimetiniń Premer-mınıstri! Sondyqtan da men sol kezde byltyr 2021 jyly kúzde ekonomıka mınıstri Áset Erǵalıevtiń, «Atameken» ulttyq palatasy tóraǵasy Tımýr Qulybaevtyń, Premer-Mınıstr Asqar Mamınderdiń atyn atap, aıyptaı otyryp, (bolashaqta ult múddesine qarsylar retinde qara tizimge kiretinder), eń basty kináli retinde Úkimetti aıyptap, “Qazaq tiliniń obaly - Qazaq úkimetiniń moınynda” dep jazdym “Qazaq úni” ulttyq portalynda.
Sondyqtan da «Siz ben Siz múshesi bolyp tabylatyn Alashshyl «Aq Jol» partııasynyń nemquraıdy polıııa («pozıııa» degen bolýyńyz kerek dep úmittenemin) ustanýy óte ókinishti jáne uıat jaǵdaı dep baǵalaımyn. Sol Ahańnyń AMANATYNA pysqyrmaı jatyrsyzdar ǵoı»-degenińiz artyq jáne orynsyz kiná. Óıtkeni, «Aq jol» partııasynyń qandastar qamy úshin talaı sharýa istegenin jáne istep kele jatqanyn aıaq asty umytyp qalmasańyz, ózińiz óte jaqsy bilesiz. Alashty aıtsaq, osydan 15 jyl buryn 2007 jyly Qazaq parlamenti tarıhynda tuńǵysh ret Alash kósemderi Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatuly attary «Aq jol» partııasynyń arqasynda atalyp, ulyqtaý jóninde másele kóterildi. 2012 jyly parlamentte «Aq jol» frakııasy qurylǵaly beri 30-dan astam depýtattyq saýal jasalyp, bıyl Alashtanýshy talaı jastardyń shoǵyryn daıyndaǵan «HHI ǵasyrdaǵy Alashtyń Aq jol» jalpyulttyq baıqaýy 11-shi jyl ótedi. Bul «Aq joldyń» Alash murasyn nasıhattaýdaǵy qyrýar sharýasynyń bir mysaly ǵana.
Al «Aq jol» partııasynyń jáne meniń qandastar úshin qandaı qaırat jumsap júrgenimizdi ózińiz de, aıaq astynan qudaı tas tóbesinen uryp, taskereń, kózi soqyr, ózi árip tanymaıtyn saýatsyz bolyp qalmasa, meniń balaǵyma jabysyp júrgender de jaqsy biledi. Qandastar máselesine men 1997 jyldan, belgili qoǵam qaıratkeri, sol kezdegi Parlament depýtaty Ákim Ysqaqtyń basqarýymen, Táýelsizdik ornaı sala qandastar kóshin bastap kelgen Almas Ahmetbek bastaǵan baýyrlardyń zor úles qosýymen eń alǵash qazaq tilinde jazylǵan «Kóshi-qon» zańy qabyldanatyn kezden, shırek ǵasyrdan beri aralasyp kele jatyrmyn. Ol kezde sizdi bilmeıdi ekenmin, áıteýir keıindeý bir kelip, biraz júrip, ne istep qoıǵanyńyzdy, nege júrgen jerińizden sý shyqqanyn qaıdam, aıaq astynan arǵy betke sýyt qaıtyp ketkenińizdi estigenbiz... Keıin kórnekti aqynymyz, adam balasyna jamandayq oılamıtyn júregi názik uly lırık Tumanbaı aǵamyzdyń janynan kórgende tań qalyp qalsaq ta, jat kórmegenimiz ras....
Al 2021 jyly, parlamentke kele salyp, basqalaryn aıtpaǵanda, Alash pen qandastar máselesiniń ózine ǵana eki aıda eki retten, tórt ret "Aq jol" frakııasynyń depýtattyq saýalyn jasadym.
Olardyń bárinde kótergen eń mańyzdy máseleler de sheshildi. Alǵashqysyna, 30 jylda 100 ese azaıyp ketken kóshi-qonnyń búkil kúrdeli máselesin kótergen depýtattyq saýalǵa vıe-premer E.Toǵjanovtyń jaýaby keldi. Mysaly, qandastar kóshin kúsheıtý, azamattyq alýdyń merzimin eki ese qysqartý, kóshi-qon komıteti qurý, «ulty qazaq» degen anyqtama berýdi sheshý tb mańyzdy máseleler sheshildi.
Al 2020 jyly atamekenge kelip, onlaın oqyǵan qandas qazaq jastary, daıyndyq kýrsyn bitirip, emtıhan tapsyrarda Qazaqstan tarapy «oflaın kelip synaq tapsyrý kerek» degende, qandas jastardyń barlyǵy maǵan habarlasyp, men parlamentte depýtattyq saýal jasap, oǵan bilim mınıstri A.Aımaǵambetov jaýap berip, myńdaǵan jastardy onlaın oqytýdy sheship berdik. Sóıtip, memlekettiń mıllıardtaǵan qarjysy jelge ushpaı, myńdaǵan jasatarymyz oqýyn jalǵastyrýda. Qandastar atynan Eýrazııa ýnıversıtetiniń stýdenti Qahar Qanat bastaǵan jastar feısbýk paraqshalarynda alǵystaryn jaýdyryp, rahmet aıtty. Áýejaıdan shekarashylar Qazaqstanǵa qaıta kirgizbeı bes kún “tuzaqta” qalyp qoıǵan qandas qyzymyz Nádııany elimizge kirgizý, Túrkmenstannan kelgen qandastar shildeniń qaınaǵan kúninde vıza ózgerip, shekaradan óte almaı turǵanda, qoǵam qaıratkeri, qandastar uıymynyń jetekshileriniń biri, áıgili «Kók týdyń jelbiregeni» ániniń avtory Almas Ahmetbektiń habarlaýymen Eńbek mınıstri Tamara Ótegenovaǵa shyǵyp, máselelerin sheship berý, t.b. kúndelikti sharýalardyń barlyǵyn aıtpaı-aq qoıaıyn. 2017 jyly 1 jeltoqsanda Azat Perýashev ekeýmiz Qytaıǵa dúnıe júziniń 125 elinen 600 delegat jınalǵan Álemdik saıası forýmǵa barǵanda, Qytaı basshylyǵyna Qytaıdaǵy qazaqtarǵa jasalǵan qysymdy alǵash baıandap, sonda qamalǵan 112 qazaqtyń tizimin tapsyrdyq, («Atajurttyń» basshysy Qydyraly Orazuly men jýrnalıst Beısen Ahmetuly jasap bergen). Onyń ishinen 79-y túrmeden shyqqany keıin «Atajurttyń» kezekti jınalysynda baıandalyp, baspasózde jazyldy.
Sózimniń sońynda aıtarym, Aýyt baýyrym, hat jazǵanda aldymen nıetińizdi anyqtap alyńyz. Negizgisi shynymen qandastar qamy ma, joq «Men qandastar qamyn kóterip jatyrmyn, Qazybek Isa qamsyz qarap otyr» dep, bir jaranama jasap, kórinip, bir tistelep qalý ma? Siz ekeýmiz de qalamgermiz, aqynbyz. Sondyqtan, basqalardy qaıdam, sózdiń astaryn birden bilip qoıamyz. Keıde, qansha jasyrmaq, búrkemelemek bolsań da, bir jerden ıis shyǵyp turady... Keıbir, pıǵyly teris, sózinen qatty ıisi shyǵyp ketkenderge qansha ózeýrep, ólip ketse de, áleýmettik jelide qylǵynyp, býynyp jatsa da, jaýap bermeımin. Ol týraly málimdeme de jasaǵanmyn kezinde: «Men súıenishi súıek laqtyrǵan jalaqorlarǵa jaýap bermeımin» dep. Al sizdiń kótergen máseleńiz ekeýmizge de ortaq, negizi qalyń qazaqqa ortaq bolýy tıis, meniń qatty búıregim buryp turatyn qandas aǵaıyndar máselesi bolǵasyn, túngi saǵat onnyń shamasy bolsa da, Májilistegi kabınetimde jumys istep otyryp, arasynda jaýap berýge ýaqyt taýyp jatyrmyn.
Meniń onsyz da balaǵymnan alýshylar az emes. Ótkende kórnekti saıasatker Baltash Tursymbaıdyń qazasyna Almatyǵa arnaıy baryp, qoshtasýyna qatysyp, Keńsaıda topyraq salyp, asynda sóılegenimde aıtqanymdaı: «Men qalaı parlamentke bardym, alǵashqy kúngi arandatýdan bastap, aspandaǵy ǵaryshta bir másele bolsa da, oǵan jerdegi Qazybek Isa kináli dep jamandaı jóneletin jaldamaly jalaqorlar tobyry paıda boldy. Kádimgi attary shtatta tirkelgen, buıryq boıynsha birinen soń biri shyǵyp turady kezekterimen...»-degenimdeı, balaqtan tartatyndar sensiz de az emes... Olar tipti ózimiz qorǵap, qoldap júrgen til maıdanynda júrgenderdiń qatarynan da shyǵýda... Bizdiń úsháriptiń qolynan bári de keledi...
Óziń «keremet óleń» dep joǵary baǵa bergen, ol úshin rahmet, aqynsyń ǵoı óleń tanıtyn, Ahańa jazǵan óleńimde de:
«Sanasa da satqyndar qadamyńdy,
Sara jolǵa salýmen sanaly uldy,
Qazaq úshin jumsadyń qalamyńdy…
Keshegi ıtter jarysyp qapqan seni,
Búgin meniń tisteýde balaǵymdy…»-
dep jazǵanym sondyqtan.
Aman bol, baýyrym. Qaýyrt jumystardan moıyn bura almaı júrsek te, jaýap jazýǵa májbúrlegeniń úshin rahmet. Seniń arqańda elge biraz esep berip qaldym.
Qandastar qamy úshin, jalpy Qazaqtyń, Alashtyń amanaty úshin qaırat ete bereıik.
Alla jar bolsyn! Aq jol!
Qazybek ISA
