Qarjy piramidasy degen söz tırkesın köbımız jaǧymsyz qūbylys retınde qabyldaimyz. Soǧan qaramastan, ony nasihattaityndar da, oǧan senıp qatysatyndar älı de bar. Būl mätınde bız alaiaqtar qazırgı piramidalardy qalai bürkemeleitını jäne nege oǧan qatysu eşqaşan tiımdı bolmaityny turaly aitamyz.
Qarjy piramidasy degen ne?
Būl alaiaqtyq shema. Ūiymdastyruşylar qatysuşylarǧa belgılı bır soma engızıp, dostaryn, tuystaryn, tanystaryn şaqyrudy ūsynady. Olar da däl sondai jarna jasaidy. Bıraz uaqyt ötken soŋ jaŋa qatysuşylardyŋ aqşasy esebınen būrynǧylar öz salymdaryn qaitaryp, üstınen paida köredı.
Qai tūsy qauıptı?
Mäsele jaŋa qatysuşylar legı erte me, keş pe, toqtaidy. Sol sätte piramidaǧa aqşa kelmeidı, iaǧni būryn kırgender paiyz tügılı salǧan aqşalaryn da qaitara almaidy.
Al jarnalar şaǧyn bolsa şe? Az aqşaǧa täuekel etken dūrys emes pe? Piramidany ūiymdastyruşylar qulyqtaryn däl osylai oilaityndarǧa baǧyttaidy. Alǧaşqy ainalymda az paida körgender ekınşı, üşınşı ret qatysyp, barǧan saiyn köbırek aqşa salady. Būl piramida «jarylǧanşa» jäne ūiymdastyruşylar barlyq «salymşylardyŋ» aqşasymen bırge ǧaiyp bolǧanşa jalǧasa beredı.
Mūndai äreket zaŋdy ma?
Joq. Qazaqstanda qarjy nemese investisiialyq piramidany qūru men basqaru Qylmystyq kodekstıŋ 217-babyna säikes tyiym salynǧan. Mūndai ıspen ainalysqandarǧa jetı jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyru jazasy qarastyrylǧan.
Onda nege jaŋa piramidalar paida bola beredı?
Alaiaqtar piramidalardy zaŋdy biznes türınde körsetedı. Mysaly, klientterdıŋ aqşasyn turizm ne şou-biznes jobalaryna salyp jatyrmyz, kosmetika, äşekei būiymdar nemese basqa tauar satamyz dep sendıredı. Negızınde eşqandai investisiia da, sauda da bolmaidy — «tabys» tek jaŋa qatysuşylardyŋ jarnalarynan tüzıledı.
Taǧy bır bürkemeleu täsılı — «halyqtyq oiyn», mysaly «Ortaq qazan» siiaqty. Iаǧni, būl jerde bärı adal adamdar, öz otbasylary üşın aqşa tabuǧa tyrysady, sondyqtan bır-bırın aldau orynsyz degen tüsınık qalyptastyrady.
Bıraq mūndai «oiyndardyŋ» mänı özgermeidı: jaŋa qatysuşylar azaiǧanda, piramida küireidı, al ūiymdastyruşylar barlyq aqşany alyp joǧalyp ketedı.
Qarjy piramidasyn şynaiy biznesten qalai ajyratuǧa bolady?
Mūndai alaiaqtyq shemalardy tanuǧa kömektesetın bırneşe «qyzyl jalauşalar» bar:
•Täuekelsız, tez ärı köp tabysqa uäde beru.
•Dostaryŋyz ben tanystaryŋyzdy «bizneske» şaqyruǧa ügıtteu nemese mındetteu. Keide sızdıŋ tabysyŋyz däl osy şaqyrǧan adamdardyŋ sanyna bailanysty bolady.
•Tabys tabu tetıgınıŋ aşyq bolmauy. Qomaqty kırıstıŋ qaidan keletının tüsındırmeidı. Onyŋ ornyna «kriptovaliutaǧa investisiia» nemese «birjadaǧy oiyndar» siiaqty būlyŋǧyr sözdermen şekteledı.
Al piramida ūzaq ömır sürse şe? Qarjylyq täuekel azaimai ma?
Piramida neǧūrlym ūzaq ömır sürse, soǧūrlym oǧan qatysuşylar köbeiedı, al olardyŋ salǧan aqşasy arta tüsedı. Demek, ūiymdastyruşylar būrynǧylarǧa tölem jasau üşın barǧan saiyn köbırek qarajat qajet etedı. Būl jaŋa qatysuşylardyŋ üzdıksız aǧymyn talap etedı, al mūndai aǧyndy ūzaq uaqyt ūstap tūru mümkın emes.
Sondyqtan piramida bärıbır küireidı — būl tek uaqyt mäselesı. Bır närse anyq: piramida neǧūrlym «eskı» bolsa, soǧūrlym zardap şekkender de, keltırılgen şyǧyn da köp bolady.
Esıŋızde bolsyn, qanşalyqty jeŋıl tabysqa qyzyqtyrsa da jäne sızdı şaqyrǧan adamdar qanşalyqty senımdı körınse de mūnyŋ nätijesı bıreu-aq - uäde etılgen bailyqtyŋ ornyna aqşadan aiyrylu men qaryzdar.
Aitpaqşy, «Kaspi.kz alaiaqtarǧa qarsy» nauqany aiasynda jaŋa beinerolik jaryq kördı. Onda qarjy piramidalarynyŋ qalai jūmys ısteitını naqty körsetıledı.
Eske salaiyq, adamdar aldauǧa tüspeuı üşın Kaspi.kz Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ qoldauymen eŋ köp taraǧan alaiaqtyq türlerı turaly beinejobalar seriiasyn tüsırdı. Jaŋa videolar är ekı apta saiyn Kaspi.kz-tıŋ resmi YouTube-arnasynda jariialanady.
