Qazaqstan resmi türde Avraam kelısımderıne qosyldy. Būl bastama AQŞ, İzrail jäne islam älemınıŋ elderın bailanystyrady. Būl şeşımnıŋ mänı tek diplomatiialyq şeŋbermen şektelmeidı: ol Astananyŋ öŋırlık köşbasşy, tehnologiialyq yntymaqtastyqty damtuşy jäne halyqaralyq qauıpsızdık arhitekturasyn qalyptastyrudaǧy maŋyzdy qatysuşy ekenın aiqyndaidy.
Osy taqyryp jaily Äzerbaijandyq saiasattanuşy, STEM analitikalyq ortalyǧynyŋ qūryltaişysy Orhan Iolchuev öz pıkırın bıldırıp, Qazaqstannyŋ kelısımge qosyluynyŋ maŋyzy men artyqşylyqtaryn tüsındırdı.
– Orhan myrza, äŋgımemızdı basynan bastaiyq. Avraam kelısımderı degenımız ne jäne olar Qazaqstan üşın nenı bıldıredı?
– Avraam kelısımderı – jai ǧana diplomatiialyq bastama emes. Onyŋ ekı maǧynasy bar: saiasi jäne tarihi. Saiasi tūrǧydan alǧanda, kelısımder Qazaqstanǧa AQŞ jäne İzrailmen qauıpsızdık pen tehnologiia salasynda tereŋ yntymaqstastyq ornatuǧa mümkındık beredı. Būl – tehnologiialyq serpılıske bastaityn baǧyt. Tarihi tūrǧydan «Avraam kelısımderı» atauy dıni mazmūnǧa ie, iaǧni Qūdai men Avraam arasyndaǧy kelısımge negızdeledı. Qazırgı saiasi tūrǧyda būl ekı taraptyŋ odaǧyn bıldıredı. Sondyqtan, būryn Qazaqstan men İzrail arasyndaǧy bailanys jyly ärı serıktestık sipatta bolsa, endı Qazaqstan ıs jüzınde İzraildıŋ odaqtasyna ainaldy.
– Sızdıŋ oiyŋyzşa, Qazaqstan nelıkten däl qazır osy kelısımderge qosylu turaly şeşım qabyldady?
– Qazaqstan köptegen jyldar boiy beibıtşılık bastamalaryn jüzege asyryp, halyqaralyq qauıpsızdıktı nyǧaituǧa baǧyttalǧan tūraqty saiasat jürgızıp kele jatqan memleket retınde belgılı. Būl baǧyt älemdık saiasattyŋ jetekşı subektılerı tarapynan joǧary baǧalanady. Al AQŞ öz kezegınde İzrailmen qarym-qatynasyn qalypqa keltırgen islam elderınıŋ şeŋberın keŋeituge müddelı. Prezident Donald Tramptyŋ ekınşı merzımındegı basty strategiialyq basymdyǧy da osy üderıstı damytu. Astana üşın Avraam kelısımderıne qosylu – Vaşington men Tel-Aviv arasyndaǧy erekşe bailanys jüiesı arqyly ūlttyq müddelerın alǧa jyljytudyŋ mümkındıgı.
– Būl şeşım Qazaqstannyŋ köpvektorly syrtqy saiasatymen qalai üilesedı?
– Tolyq üilesedı. Soŋǧy jyldary Qazaqstan Taiau Şyǧysta belsendı saiasat jürgızıp keledı: jetekşı arab elderımen ekonomikalyq jäne saiasi bailanystaryn keŋeitıp, sonymen qatar İzrailmen yntymaqtastyǧyn tereŋdetude. Avraam kelısımderıne qosylu osy baǧytty nyǧaityp, Qazaqstandy islam älemı, İzrail jäne AQŞ arasyndaǧy öŋırlık köpırge ainaldyrady.
– Būl qadam öŋırlık jäne jahandyq saiasat arhitekturasyna qalai äser etedı?
– Būl taqyryp üş el töŋıregınde talqylandy: Äzerbaijan, Qazaqstan jäne Özbekstan. Al Qazaqstan Avraam kelısımderıne qosylǧan alǧaşqy türkı memleketı boldy. Būl geosaiasi kontekstke eleulı özgerıster engızedı. Qazaqstan islamdyq, türkılık jäne batystyq saiasi keŋıstıkterdı toǧystyra alatyn jaŋa märtebege ie boldy. Mūndai qadam jahandyq beibıtşılık pen köpvektorly yntymaqtastyqtyŋ jaŋa arhitekturasyn qalyptastyruǧa öz ülesın qosady.
– Avraam kelısımderı Qazaqstannyŋ Taiau Şyǧystaǧy pozisiiasyn küşeite ala ma?
– Ärine, iä. Bügınde Qazaqstan Taiau Şyǧystaǧy saiasi prosesterdıŋ tolyqqandy qatysuşysyna ainalyp keledı. Avraam kelısımderıne qosylu Astanaǧa diplomatiialyq jäne tehnologiialyq yntymaqtastyqtyŋ jaŋa deŋgeiıne şyǧuǧa jol aşady. Būl tek deklarasiia ǧana emes, AQŞ jäne İzrailmen bailanysty nyǧaituǧa, sondai-aq Qazaqstannyŋ islam älemındegı rölın keŋeituge arnalǧan naqty qūral.
Qazaqstan ūzaq jyldar boiy beibıtşılık bastamalaryna belsendı qatysyp keledı. Astananyŋ täjıribesı İrannyŋ iadrolyq baǧdarlamasynan bastap Siriia boiynşa kelıssözderge deiın älemdık qauymdastyq tarapynan moiyndalǧan. Endı Qazaqstan Avraam kelısımderıne qosylǧandyqtan, Taiau Şyǧys baǧytynda kelıssözder men gumanitarlyq jäne tūraqtandyru prosesterınde, halyqaralyq kelıssözderınde belsendı röl atqaratyny anyq.
Būl tek saiasi emes, tehnologiialyq tūrǧydan da jaŋa mümkındıkter aşady. Kelısımder Qazaqstanǧa AQŞ pen İzraildıŋ ozyq tehnologiialaryna jol aşady. Būl medisina, auyl şaruaşylyǧy, su resurstaryn basqaru, qorǧanys jäne IT salalarynda naqty tehnologiialyq serpılıs jasauǧa mümkındık beredı. Osylaişa, Qazaqstan Taiau Şyǧystaǧy pozisiialaryn nyǧaityp qana qoimai, el ekonomikasynyŋ jaŋǧyruyna da yqpal etedı.
– Qazaqstannyŋ Avraam kelısımderıne qosyluy Ortalyq Aziia men türkı älemıne qalai yqpal etuı mümkın?
–Äserı ärı saiasi, ärı simvolikalyq tūrǧydan qaraǧanda auqymdy. Qazaqstan Avraam kelısımderıne qosylǧan alǧaşqy türkı memleket atandy. Būl – tek Ortalyq Aziianyŋ emes, tūtas türkı keŋıstıgınıŋ saiasi kelbetın özgertetın maŋyzdy oqiǧa. Astana osy arqyly öŋırdıŋ jahandyq qauıpsızdık pen halyqaralyq yntymaqtastyq arhitekturasyna jaŋa formatta qatysu modelın qalyptastyruda.
Qazaqstan islam älemı, türkı memleketterı, AQŞ jäne İzrail arasyndaǧy türlı saiasi jäne mädeni keŋıstıkterdı bailanystyratyn jaŋa märtebege ie boldy. Būl – bır mezgılde bırneşe geosaiasi keŋıstıktı toǧystyratyn erekşe diplomatiialyq röl.
Ortalyq Aziia üşın būl jaŋa mümkındık: öŋırdıŋ jahandyq üderısterdegı maŋyzy artyp, ekonomikalyq jäne tehnologiialyq ärıptestık baǧytynda jaŋa mümkındıkter aşyluda. Qazaqstan aimaqtyq köşbasşy retındegı ūstanymyn nyǧaita otyryp, körşıles memleketter üşın de jaŋa diplomatiialyq jäne ekonomikalyq serıktestıkke jol aşady. Būl ürdıs investisiia, tehnologiia, kölık dälızderı men bırlesken innovasiialyq jobalar salasynda maŋyzdy serpın beredı.
Türkı älemı üşın de būl jaŋa kezeŋnıŋ bastaluy. Qazaqstannyŋ Avraam kelısımderıne qosyluy türkı diplomatiiasynyŋ Taiau Şyǧys baǧytynda keŋeiuıne jol aşty. Būl türkı memleketterınıŋ halyqaralyq saiasattaǧy derbes rölın arttyryp, olardyŋ jahandyq prosesterge yqpal etu äleuetın küşeitedı.
Qysqaşa aitqanda, Qazaqstannyŋ būl qadamy öŋırlık diplomatiianyŋ jaŋa paraǧyn aşty. Endı Ortalyq Aziia men türkı älemı senımge, özara yntymaqtastyqqa jäne tehnologiialyq damu baǧytyna negızdelgen jaŋa jahandyq arhitekturanyŋ qūramdas bölıgıne ainalyp otyr.
