Bügın, 3 qaraşada qazaqtyŋ ūly ǧalymy, aǧartuşy, tarihşy jäne saiahatşy Şoqan (Mūhammedqanafiia) Şyŋǧysūly Uälihanovtyŋ tuǧanyna 190 jyl tolyp otyr. Būl kün – tek bır tūlǧanyŋ ömırın eske alu emes, tūtas ūlttyŋ ruhani damuyna ölşeusız üles qosqan tarihi tūlǧany ūlyqtau künı.
Şoqan Uälihanov – qazaq halqynyŋ ǧylymi oi-sanasyn jaŋa deŋgeige kötergen tūŋǧyş ǧalymdardyŋ bırı. Ol 1835 jyly qazırgı Qostanai oblysy aumaǧynda, Qūsmūryn bekınısınde düniege kelgen. Şyŋǧys törenıŋ ūly bolǧan Şoqannyŋ bala kezınen ǧylym men bılımge qūştarlyǧy erekşe edı. Omby kadet korpusynda oqyp jürgen kezınde-aq ol özınıŋ qabıletı men zerektıgı arqyly orys ziialylarynyŋ nazaryn audarǧan.
Şoqannyŋ zertteuşılık joly — qazaq dalasy men Ortalyq Aziiany tanudaǧy jaŋa däuırdıŋ bastauy boldy. Ol öz eŋbekterınde halyqtyŋ tūrmys-saltyn, ädet-ǧūrpyn, aŋyzdaryn, ädebietın, dıni nanymdaryn ǧylymi tūrǧyda zerttep, Batys ǧylymyna tanystyrdy. Onyŋ «Qyrǧyzdar turaly jazbalar», «Qaşǧariiaǧa saiahat», «Altyşahar nemese Qytaidyŋ Nan-Lu provinsiiasyndaǧy alty qala turaly» atty eŋbekterı Orta Aziia tarihy men etnografiiasynyŋ qūndy derekközderı bolyp sanalady.
1858–1859 jyldary Şoqan Qaşǧariiaǧa qūpiia ekspedisiiamen baryp, būryn Europa ǧylymyna belgısız öŋır turaly maŋyzdy mälımetter jinap äkeldı. Būl eŋbegı üşın ol Reseidıŋ Geografiialyq qoǧamynyŋ tolyq müşesı atandy.
Şoqan Uälihanov – qazaq qoǧamyndaǧy aǧartuşylyq oidyŋ bastauşysy. Ol bılım men ǧylym arqyly halyqty örkenietke jeteleudı közdedı. Öz eŋbekterınde dınnıŋ, dästürdıŋ jäne jaŋaşyldyqtyŋ özara üilesım tabuy kerek ekenın jazdy.
Şoqan qazaq qoǧamyndaǧy ädıletsızdıktı, ru aralyq tartystardy synap, eldıŋ bolaşaǧy tek bılımde ekenın däleldep berdı. Onyŋ közqarastary keiıngı Abai, Ybyrai, Ahmet syndy aǧartuşylardyŋ ideialaryna arqau boldy.
Ökınışke qarai, Şoqannyŋ ömırı qysqa boldy. Ol bar bolǧany 30 jasynda, 1865 jyly Altynemel jerınde ömırden öttı. Bıraq sol az ǧūmyrynda artynda mäŋgı öşpes mūra qaldyrdy. Onyŋ eŋbekterı bügıngı taŋda da özektı – olar qazaq halqynyŋ tarihyn, mädenietın, dünietanymyn tereŋ tüsınuge mümkındık beredı.
