Mäjılıs deputaty Äbutälıp Mütälı Premer-Ministrdıŋ orynbasary — Jasandy intellekt jäne sifrlyq damu ministrı Jaslan Mädievke azamattardyŋ jeke derekterın qorǧauǧa qatysty deputattyq saual joldady, dep habarlaidy «Adyrna» tılşısı.
Deputattyŋ aituynşa, soŋǧy jyldary internettegı alaiaqtyq pen derekterdıŋ zaŋsyz taraluy elımızdıŋ basty qauıpsızdık mäselelerınıŋ bırıne ainalyp otyr.
«Jeke aqparattyŋ zaŋsyz jinaluy men satyluynan bastap, bank kartalary, nesieler jäne onlain servister arqyly jasalatyn alaiaqtyqqa deiıngı jaǧdailar älı künge deiın keŋınen kezdesude. Memleket qabyldap jatqan şaralar kütken nätijenı bermei otyr. Azamattarda uäkılettı memlekettık organdarǧa qatysty oryndy syn-eskertpeler men talaptar jinaqtaluda. Būl mäselege Memleket basşysy da bırneşe ret nazar audarǧan bolatyn.
2025 jylǧy mausym aiynda oryn alǧan oqiǧa erekşe alaŋdauşylyq tuǧyzdy – 16 millionnan astam qazaqstandyqtyŋ derekterı aşyq taralyp kettı. Būl jaǧdai memlekettık jäne kvazimemlekettık aqparattyq jüielerde eleulı osal tūstardyŋ bar ekenın körsettı. Bıraq jeke sektorda da qaterler bar – bankter, telekom-kompaniialar, marketpleister, janarmai qūiu jäne sauda jelılerı adaldyq baǧdarlamalary, mobildı qosymşalar jäne bonustyq jüieler arqyly ülken kölemdegı derekterdı jinaidy. Köbınese būl derekter geolokasiiamen bailanysty, būl olardy äsırese osal etedı.
Resmi mälımetterge säikes 2025 jyly Qazaqstanda 14 myŋnan astam internet alaiaqtyq faktısı tırkelgen, būl ötken jylmen salystyrǧanda 22 %-ǧa köp. Onlain-alaiaqtardyŋ negızgı nysanasyna zeinetkerler, jastar jäne äleumettık tūrǧyda osal toptar jiı ainalady. Olarǧa auyr nesieler räsımdelıp, keiın sol qaryzdardy töleuge mäjbür bolady. Būl qylmystardan kelgen zalal 6 mlrd teŋgeden asty. Salystyrmaly türde 2024 jyly internet alaiaqtyq boiynşa 22,9 myŋ qylmystyq ıs qozǧalǧanymen, olardyŋ basym bölıgı qylmyskerlerdı anyqtau mümkın bolmaǧandyqtan toqtatylǧan. Būl derekter mäselenıŋ auqymyn jäne qoldanystaǧy şaralardyŋ jetkılıksızdıgın aiqyn körsetedı»,—dedı ol.
Äbutälıp Mütälı qazırgı qoldanystaǧy zaŋnamalardaǧy aiyppūldar ırı kompaniialar üşın tosqauyl bola almai otyrǧanyn synǧa aldy.
«Qylmystyq kodekste jäne «Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly» kodekste barqazırgı sanksiialar ärdaiym tiımdı emes. Mysaly, qoldanylatyn şaralar kompaniialardyŋ auqymyn eskere bermeidı. Nätijesınde, köptegen ırı oiynşylar jauapkerşılıkke tartylǧan jaǧdaida da, olardyŋ standarttary boiynşa şaǧyn aiyppūl tölep jäne bolaşaqta derekterdıŋ taraluynyŋ aldyn alu üşın jüielı şaralar qoldanbau tiımdırek.
Halyqaralyq täjıribe basqa baǧytty körsetedı. Mäselen Europalyq Odaqta GDPR erejelerın öreskel būzǧany üşın aiyppūl mölşerı 20 mln euroǧa (şamamen 12,5 mlrd teŋge) nemese kompaniianyŋ jyldyq ainalymynyŋ 4%-yna deiın jetedı; Qytaida – 50 mln iuanǧa(şamamen 3,7 mlrd teŋge) nemese 5% ainalymǧa deiın; Avstraliiada – 50 mln avstraliia dollaryna (şamamen 1,7 mlrd teŋge) nemese kompaniia tabysynyŋ 30 %-yna deiın. Mūndai täsıl tek jazalau qūraly ǧana emes, sonymen bırge jaŋa būzuşylyqtardyŋ aldyn aludyŋ tiımdı amaly bolyp tabylady.
Joǧaryda aitylǧandardy eskere otyrypQazaqstan Respublikasynyŋ Ükımetı azamattardyŋ jeke derekterın qorǧau boiynşa şūǧyl ärı naqty şaralar qabyldauy qajet dep sanaimyn. Atap aitqanda:
- olardy zaŋsyz paidalanǧany üşın zaŋdarda bar jauapkerşılık normalaryn barlyq jerde qoldanu;
- jeke derekterdıŋ taraluy men zaŋsyz paidalanyluy üşın jazany halyqaralyq standarttarǧa säikes ūlǧaitu;
- memlekettık jäne kvazimemlekettık aqparattyq jüielerdıŋ osal tūstaryn keşendı türde tekseru;
- negızgı IT-jüielerge audit jürgızu;
- tekseru nätijelerı boiynşa anyqtalǧan täuekelderdı joiu josparyn äzırleu.
Būl qadamdar formaldy sipatta qalyp qoimauǧa tiıs, kerısınşe azamattardy naqty qorǧauǧa jäne memlekettık jüielerge degen senımdı nyǧaituǧa baǧyttaluy qajet.
Ükımet osy ūsynystardy jedel türde ıske asyryp, olardyŋ oryndaluyna jüielı baqylau ornatuǧa tiıs.
Qabyldanǧan şaralar turaly zaŋnamada belgılengen tärtıpte jazbaşa türde aqparat berudı sūraimyn»,—dep tolyqtyrdy deputat.
